1.Дозиметрлік құралдардың кызметі.

2.Дозиметрлік бақылау приборларының құрылымы.

3.Дозиметрлік құралдарды пайдалану ережесі.

ДП—22В жеке дөзиметр жиынына 50 тік көрсететін ДКП— 50—А дөзиметрлері мен ЗД — 5 зарядтау қондырғысы кіреді.

0,5—200Р/с дөзалар қуатын өлшеу кезінде 2 — 50 диапа-ондағы гамма-сәулеленудің жеке дөзасын өлшеуге арналған. Дөзиметрлерінің жұмысы температуралардың

—40 +50 °С аралығында және ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 98% кезінде қ а м т а м а с ы з етіледі.

Әрбір дөзи­метр алюминий құймасынан ав­токалам түрінде жасалынған.

ДКП-50-А дөзиметрін жұмысқа даярлау кезінде дөзиметрдің шаңнан қорғайтын қалпақшасын және зарядтау қондырғысындағы "заряд" ұясындағы қалпақшаны бұрайды. "Заряд" тұтқасын сағат жүрісіне қарсы қойып, дөзиметрді ұяға салады, осы кезде ұяның төмеңгі жағындағы дөзиметр шкаласына жарық түсіретін шам жанады. Оператор окулярға қарай және сағат тілі бойынша "заряд" тұтқасын бұрай отыра тілді дөзиметр шкаласындағы нольдік белгіге қойып, дөзиметрді ұядан алады және қорғаныс қалпақшасын бұрайды. Дөзиметрлерді зарядтағаннан кейін радиоактивті зақымдану аймағында жұмыс істейтін бөлімшелердің жеке құрамына береді.

.

Ошақтан қайтқаннан кейін дөзиметрдің көрсеткендері жеке құрамнын сәулеленуін есептеу журналына енгізіледі.

ИД—1 дөза өлшеу жиыны температуралардың —40 +50°С аралығында және ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 98 % кезінде гамма-нейтрондық сәулеленудің жұтылған дөзасын өлшеуге арналған. Дөзи­метр 20—500 рад диапазондағы гамма-нейтрондык сәулеленудің жұтылган дөзасын өлшеуді қамтамасыз етеді.

Өлшенетін дөзаларды есептеу дөзиметр ішінде орналасқан және окуляр арқылы жарықта көрінетін шкала бойынша жүргізіледі. Дөзиметрлерді зарядтау ЗД—6 зарядтау қондырғысымен жүргізіледі. Жиынға зарадтау қондырғысымен қатар 10 дөзиметр және футлярға салынған нұсқаулық кіреді.

Зарядтау қондырғысының жұмыс принципі мынаған негізделген: сағат тілі бойынша тұтқаны айналдырған кезде рычагтік механизм пьезоэлементтерге қысым жасайды, Олар бұзылғаннан кейін кіре берісте дөзиметрдің иондық камерасының орталық электроды зарядтау ұясының орталық діңгегі бойынша плюс, ал корпус бойынша иондық камераның сыртқы электродына минус берілетіндей ретпен орналасқан әр түрлі қуаттылықты құрайды.

Дөзиметрді жұмыс жағдайына келтіру үшін оны заряд­тау қажет. Бұл үшін зарядтау қондырғысының тұтқасын аяғына дейін сағат тіліне қарсы бұрап, дөзиметрді зарядтау қондырғысының зарядтық-байланыс ұясына қояды; зарядтык, қондырғыны айнамен жарықтың сыртқы көзіне бағыттап айнаны бұра отыра шкалаға жарықты барынша көбірек түсіреді, дөзиметрді басып, окулярды бақылай отыра зарядтык қондырғының тілін сағаттың тілі бойынша дөзиметр шкаласындағы тілдің көрсетуі нөльге жеткенге дейін бұрай-ды, бұдан кейін дөзиметрді ұядан алып, жіптің жағдайын жарықта тексереді (тілдің тік жағдайы кезде оның көрсетуі 0 болуға тиіс).

Дөзиметрді иондаушы сәулелер әсері өрісіндегі жұмыс уақытында киімнің қалтасына салып жүреді. Дөзиметр окулярына ара-тұра қарай отырып дөзиметр шкаласындағы тілдің көрсетуі бойынша жұмыс уақытында алынған гамма-нейтрондық сәулелену дөзасын анықтайды.

ИД—11 жеке дөза өлшеу жиыны гамма-нейтрондық сәулеленудің жеке дөзасын тіркеуге арналған және ИУ—1 өлшеу қондырғысының бес буып-түю жәшігінде орналасқан 500 жеке ИД-11 өлшеу дөзасынан, екі қуаттандыру кабелінен, техн и к а л ы қ құжаттама мен артық бөлшектерден тұрады. Гамма- және аралас гамма-нейтрондық сәулелену дөзасын тіркеу күміс жалатылған алюминий-фосфатты шынының көмегімен жүргізіледі. Тіркелген дөзаны өлшеу 10—1500 раддиапазонындағы ИЮ— 1 өлшеу қондырғысының көмегімен жүргізіледі. Сәулелену дөзасы мерзімдік сәулелену кезінде қосылады және дөзиметрде 12 ай сақталады. ИД—11 массасы —25г.

"Белла" тұрмыстық дөзиметрі. Пөртативті, қалталы при­бор түрінде жасалған.

Дөзиметр екі жұмыс режимімен жұмыс істейді: ПОИСК және МЭД. ПОИСК режимі дыбыс дабылдарын қадағалау желісі бойынша радиациялық ахуалды тұрпайы бағалау үшін қызмет етеді. МЭД режимі цифрлі таблодағы эквивалентті дөзаны қуатын өлшеу және индикациялау үшін қызмет етеді

МЭД өлшемі 40 с шамасындағы уақыт аралығымен автоматты түрде, сондай-ақ МЭД-КОНТР. ПИТА­НИЯ кнопкасына қысқа уақыт басу аркылы жүргізіледі.

Дөзиметрдің өлшеу уақытты 40с шамасында, бұл кезде цифрлы таблода әрбір разрядтан (цифрлар) кейін нүкте пайда болады.

1,2,4 разрядтардан кейін нүктелердің жоғалуы өлшеу процесінің аяқталғандығын білдіреді.

Дөзиметр 1мЗв/с аспайтын эквивалетті дөза қуаты тағай-ылдалғанға дейін МЭД 99,99 мкЗв/с маңызының артқан-дығы туралы (дыбыс таблосының толып кетуі) үздіксіз ды-быстық және жарық дабылын қамтамасыз етеді.

Семинар № 5

Тақырыбы: Қатты әсер ететін улы заттар мен улағыш заттар негізгі түрлерінің сипаттамасы

Мақсаты: Студенттерге қатты әсер ететін улы заттар сипаттамасы мен кездегі алғашқы дәрігерлік көмек шараларын үйрету.

1-тапсырма. Қатты әсер ететін улағыш заттардың жіктемесін схема не таблица түрінде көрсет.

2-тапсырма.Келтірілген суреттердегі алғашқы көмек қай кездерде жасалынатын көрсет.

Лекция №6

Тақырып:Халықты қорғаудың негізгі әдістері

1. Негізгі қорғау әдістері.

2. Халықты қорғаудың ұжымдық құралдары.

Халықты осы заманғы зақымдау құралдарынан және төтеніие жағдайлар кезінде қорғауды ұйымдастыру мен іске асыруда халықты осы заманғы зақымдау құралдарынан және төтенше жағдайларда құрбандыққа ұшырауын болдырмауға немесе азайтуға бағытталған қорғаныс шараларын іске асыру әдістерінің ролі ерекше.

Халықты қорғаудың негізгі әдістері мыналар:

♦ қорғаныс ғимараттарына жасыру;

♦ халықты таратып қоныстандыру және көшіру;

♦ жеке және медициналық қорғаныс құралдарын қолдану;

♦ дер кезінде хабарлауды ұйымдастыру;

♦ азық-түлікті, суды, мал мен өсімдікті радиоактивтік, улағыш, қатты әсер ететін улы заттармен және бактериалдық құралдармен зақымданудан қорғау;

♦ радиациялық, химиялық, бактериологиялық барлау мен дөзиметрлік және лабораториялық бақылауды ұйымдастыру;

♦ өрттен қорғау, санитарлық-гигиеналық, эпидемияға қарсы және сақтандыру шараларын жүргізу;

♦ зақымдау аймақтарындағы ұйымдарда жұмыс пен халықтын өзін-өзі ұстау режимдерін сақтау;

♦ адамдарды, техниканы киім мен аяқ-киімді, санитарлық тазалауды және аумақ пен ғимаратты залалсыздандыруды жүргізу. Қорғаныс ғимараттарына жасыру — халықты осы заманғы зақымдау құралдарынан, әсіресе жау шабуылылы қауіпі жағдайында қорғаудың негізгі және ең сенімді әдісі.

Бұл әдіс ахуалдың ықтимал сипаты мен халықтың әртүрлі санаттарын қорғау талаптарына жауап беретін қорғаныс ғимараттары жүйесін қолдануды қарастырады.

Адамдарды радиациядан қорғайтын панаханада жасыру тек жеке және медициналық қорғаныс құралдарын қолдануды қамтамасыз еткенде ғана сенімді бола алады.

Таратып қоныстандыру және АҚ топтарына жататын қалалардың халқын, ягни жау шабуылы құралдары әсерінің қауіпі нақты төнген халықтың бөлігін қорғау үшін жүргізіледі. Бұл әдісте ықтимал зақымдану ошақтарынан адамдарды уақытында алып кету және оларға жеке қорғаныс құралдарын кигізіп радиациядан қорғайтын панахана­да жасыру жолымен қауіпсіз аймақтарға орналастыруды қарастырады.

Көшіру шаралары халықты төтенше жағдайлар, осы заманғы зақымдау құралдарынын қолданылуы салдарынан қорғаудың негізгі әдісі болып табылады.

Таратып қоныстандыру мен көшіру туралы шешімді ҚР үкіметі қабылдайды және орталық, жергілікті атқарушы органдар, ұйымдар іске асырады.

Бейбіт және соғыс уақытында төтенше жағдайлар осы заманғы зақымдау құралдарының қолданылу қауіпі кезінде халықтың бір бөлігін дер кезінде көшіру (ішінара көшіру) жүргізілуі мүмкін. Болжанбайтын жағдайларда адамдардың өмірі мен денсаулыгына нақты қауіп төнген кезде шұғыл көшіру жүргізілуі мүмкін. Хатықты ішінара көшіру туралы шешімді жергілікті атқарушы органдар қабылдайды. Көшіру шараларын жоспарлау мен өткізу Қазақстан Республикасының төтенше жағдайлар жөніндегі орталық атқарушы орга­ны бекіткен "Көшіру шараларын ұйымдастыру мен өткізу жөніндегі нұсқаулыққа" сәйкес жүргізіледі.

Жеке және медициналық қорғаныс құралдарын қолдану осы заманғы зақымдау құралдарының зақымдағыш факторларының ықпалын әлсірете алады. Жеке қорғаныс құралдары радиоактивтік, улағыш, қатты әсер ететін улы заттар­мен және бактериалдық құралдармен зақымданудан қорғауға арналған. Медициналық қорғаныс құралдары қазіргі қарудың зақымдағыш факторларының ықпалын ескертуге немесе әлсіретуге арналған. Оларға радиациядан қорғайтын препараттар, антидодтар және АИ—2 жеке дәрі-дәрмек қоб-дишасындағы өзге бактериядан қорғау құралдары мен жеке химиядан қорғау пакеті жатады.

Халықты қорғау республика Азаматтық қорғанысының басты міндеттері болып табылады, өйткені адамдар — ең жоғары құндылық және олардың қауіпсіздігін қамсыздаңдыру — бейбіт және соғыс уақытындағы төтенше жағдайларды ескерту мен іс-әрекеттер бойынша Қазақстан Республикасы Мемлекеттік жүйесі барлық шараларының басты мақсаты.

Халықты авария, апат, зілзала салдарынан, сондай-ақ осы заманғы зақымдау құралдарының зақымдағыш факторларынан қорғаудың ең негізгі тәсілдерінің бірі бұл оларды ұжым-дық қорғау құралдары болып табылатын қорғаныс ғимараттарына жасыру. АҚ және ТЖ жүйесінде пайдаланылатын мұндай ғимараттарға панаханалар, радиациядан қорғау орын-дары (РҚО) және қарапайым жасырыну орындары жатады.

Панахана толқын соққысынан, жарық сәулесінен, өткіш ра­диациядан және радиоактивті зақымданудан — ядролық жарылыстың зақымдағыш факторларынан, сондай-ақ улағыш заттардан (УЗ), бактериалдық құралдар мен қатты әсер ететін улы заттардан (ҚӘУЗ) ықпалынан сенімді қорғауды қамтамасыз етеді.

Сонымен қатар панаханадағы адамдар жоғары температурамен өрт жағдайындағы азық-түліктің жануына, құлаған ғимараттың бөлшектерінің зақымдануынан қорғана алады.

Өндіріс күштерін осы заманғы зақымдау құралдарынан, зілзаладан, радиациялық және химиялық қауіпті объектілердегі авариялардан қорғау — маңызды мемлекеттік міндеттердің бірі. Әткен уақыттағыдай, қазір де осы міндетті шешу жолдарының бірі елді-мекендерде адамдарды панала-тұта арналған қорғаныс ғимараттарының әртүрлі үлгілерін жасау болып табылады.

Қорғаныс ғимараттары адамдар жасырынуға тиіс жерлерге мүмкіндігінше жақын орналасуға тиіс.

Қорғаныс ғимарттары салыну мерзімі бойынша бейбіт уақытта жылдам салынуға және қауіп тенген кезде жылдам түрғызылуға тиіс.

Мақсаты бойынша халықты жасыру немесе басқару және байланыс тораптарын орналастыруға ыңғайлы болуы қажет.

Қорғаныс ғимараттары желдеткіш қондырғылармен қамтамасыз етуі бойынша олар қолдан бар материалдар және дайын тұрған ауаның тұрақты көлеміне орай (желдетусіз) даярланатын, өндірістік қисында даярланған желдеткіш қондырғылары болып бөлінеді.