1. Прачытайце тэкст, перакладзіце яго на беларускую мову. Зрабіце вывад пра ўжыванне моўных сродкаў у залежнасці ад стылю.

Еслн угодно, язык - это океан. Можно черпать н налнвать в сосуды разлнчной формы. Одна н та же вода прнннмает форму куба, бутылкн, амфоры, хрустального шара н грязной лужн.

Много языков внутрн одного языка, ну, нлн, скажем мягче, много языковых сфер. Вспомннм некоторые нз ннх.

Язык техннческой н документальной ннформацнн. Язык судо-пронзводства н протоколов. Язык газетной ннформацнн. Язык учё-ных докладов, популярных лекцнй, застольных речей, отчётных докладов... Язык, которым я пншу заявленне о предоставленнн мне жнлплошадн, н язык, которым я пншу сонет.

Нелепо выглядела бы фраза в ннструкцнн: «Прндя на своё тёп-ленькое местечко н усевшнсь на свой замасленный стулншко, вах-тёр обязан сверкнуть глазамн во все стороны!..»

Точно так же нелепо выглядела бы фраза в ннтнмном пнсьме: «Ннжеследуюпшм уведомляю гражданку Сндорову, что вот уже неделю я нспытываю любовное томленне!..» (В.Солодухпн).

2. Прачытацейце тэкст. Якія вобразныя сродкі і з якой мэ- тай ўжыты ў тэксце. Вызначце тып і стыль тэксту.

З самага ранняга дзяцінства і да глыбокай старасці ўсё жыццё чалавека непарыўна звязана з мовай.

Дзіця яшчэ не навучылася, як трэба гаварыць, а яго чысты слых ужо ловіць журчанне бабуліных казак, мамінай калыханкі. Але і казкі, і прыгаворкі - гэта мова.

Падлетак ідзе ў школу. Юнак крочыць у інстытут ці ва універ-сітэт. Цэлае мора слоў, шумлівы акіян маўлення падхапляе яго там, за шырокімі дзвярыма. Скрозь жывыя гутаркі настаўнікаў, скрозь старонкі соцень кніг упершыню бачыцца яму адлюстраваны ў сло-ве неахопна-складаны сусвет. Праз с л о в а ён упершыню даведва-ецца пра тое, чаго яшчэ не бачылі (а магчыма, і ніколі не ўбачаць!) яго вочы. У гучным слове паўстаюць перад ім льяносы Арынока, бліскаюць айсбергі Арктыкі, шумяць вадаспады Афрыкі і Амерыкі. Раскрываецца вялікі свет прастораў зорак; бачнымі становяцца мікраскапічныя космасы малекул і атамаў.

Новы чалавек родніцца са старажытнымі думкамі, з тымі, што склаліся ў галовах людзей за тысячагоддзі да яго нараджэння. Сам ён набывае магчымасць звяртацца да праўнукаў, якія будуць жыць шмат стагоддзяў пасля яго смерці. І ўсё гэта толькі дзякуючы мове. (Л.Успенскі)

3. Прачытайце тэксты. Вызначце, да якога стылю яны на- лежаць. Аргументуйце свой адказ.

І. Сярод жанок, што тоўпіліся на двары, аб уступленні ў кал-гас найбольш хваляваліся Чарнушкава Куліна і Сарока.

• Як хто, а я - што б такое зрабіла калі! - Куліна круціла гала-вой, з чырвоным, злым тварам, клялася перад усімі: ніколі, нават пад прымусам!

• Жызня будзе: прыйдзеш з работы - ніякай турботы! - раста-рэквала адважна Сарока. - Ні каровы, ні свіняці - адны сцены ў хаце!.. Любата!

• Як ето яно будзе? - трывожылася Васілёва Маня. - Добра, як у каго няма нічого!

• Аге! - запярэчыла нявестцы Васілёва матка. - Не шкода хіба! Багатаму шкода карабля, а беднаму кашаля! (І.Мележ)

II. Гук - гэта ваганне паветра пад уздзеяннем пругкага цела. Такім целам для гукаў мовы з'яўляюцца органы маўлення.

Кожны гук мае вышыню, сілу і тэмбр. Вышыня гука залежыць ад частаты вагання. Чалавечы слых успрымае гукі з частатой ад 20 да 20 тысяч герц (герц - адно ваганне ў секунду).

Сіла гука абумоўліваецца амплітудай вагання паветра, і яна будзе тым большая, чым большая яго амплітуда.

Тэмбр гука ствараецца спалучэннем ваганняў рознай частаты. (Лагапедыя, с.32)

III. На двары ля нашай маленькай, ужо струхнелай у вуглах, хаткі шаркае піла, звініць сасновае бярвенне і ўвачавідкі расце зруб. Заўчора было шэсць вянцоў, а сёння ўжо восем.

На зрубе сядзяць старыя Астах і Гапей. Астах сухі, як таракан, з мякенькай, як кудзелька, барадой. Гапей - круглейшы, меншы ростам і шырэйшы ў плячах. Абодва з будаўнічай брыгады, абодва ўвішненька махаюць сякерамі, шчыруюць. Робяць яны ўсё згодна. Толькі і чуеш: «Астах, пасабі прыпадняць бэлечку, села няшчыль-на» або «Гапей, паз малаваты, давай яшчэ трошкі знімем».

Маці ўвесь дзень на рабоце, сушыць сена. А я памагаю цесля-рам: то моху падам, то адвес ці яшчэ што-небудзь. Кручуся ля зру-ба, дабрэючы ад радасці: гэта ж мы блізкім часам ужо ў новы дом пяройдзем. Як магу, стараюся дагадзіць будаўнікам.

IV. Беларуская ССР гарантуе кожнаму жыхару рэспублікі неад'емнае права на выхаванне і атрыманне адукацыі на бела- рускай або рускай мове. Гэта права забяспечваецца сістэмай даш- кольных устаноў, агульнаадукацыйных школ, прафесіянальна- тэхнічных вучылішчаў, сярэдніх спецыяльных і вышэйшых на- вучальных устаноў.

Права на выхаванне і атрыманне адукацыі на роднай мове ма-юць і грамадзяне іншых нацыянальнасцей, якія жывуць у рэспублі-цы. Дзяржава стварае ўмовы для рэалізацыі гэтага права.

Кіраўнікі і іншыя супрацоўнікі сістэмы народнай адукацыі павін-ны валодаць мовай навучання, на якой працуе адпаведная ўстанова.

V. Вытокі народнай творчасці, якія ідуць ад роднай прыроды, ад таго, што бачыць вока і кранае сэрца, па-мастацку ўвасоблены ў лепшых узорах беларускага арнаменту. Традыцыйнае ткацтва склад-валася стагоддзямі. Майстры адкідвалі непатрэбнае - заставалася і ўмацоўвалася сапраўднае, народнае, самае цудоўнае. Да гэтага часу ёсць цэлыя вёскі, дзе ткацтвам займаецца большасць жанчын і дзе ў кожнай хаце стаіць самаробны ткацкі станок - кросны.

Многія рэчы, якія былі вытканы яшчэ нашымі прабабкамі, па майстэрству, разнастайнасці малюнка, каляровай гаме ўяўляюць сапраўдныя творы мастацтва.