1. Вызначце тып і від слоўнікаў, з якіх узяты прыклады. Прачытайце і параўнайце будову слоўнікавых артыкулаў.

ДЭФЕКТАЛОГІЯ, -і, ж. Навука, якая вывучае заканамернасці і асаблівасці развіцця дзяцей з фізічнымі і псіхічнымі недахопамі і пытанні іх навучання і выхавання. Цпрьм. дэфекталагічны, -ая, -ае.

ДЭФЕКТАЛОГІЯ (ад лац. сіе/есіш- загана, недахоп + гр. Іо$рз -слова) - навука, якая вывучае заканамернасці і асаблівасці развіцця дзяцей з фізічнымі і псіхічнымі недахопамі і пытанні іх навучання і выхавання.

ДЭФЕКТАЛОГІЯ (ад лац. ёе/есіш - недахоп + гр. Іо§о8 -навука, вучэнне) - навука пра псіхафізічныя асаблівасці развіцця анамальных дзяцей, заканамернасці іх навучання і выхавання.

ПЕДАГОГІКА, -і, ДМ -гіцы, ж. Навука пра метады выхаван-ня і навучання. || прым. педагагічны, -ая, -ае. П. факультэт (які рыхтуе спецыялістаў па педагогіцы). П. інстытут (які рыхтуе на-стаўнікаў).

ПЕДАГОГІКА (гр. раіск>§о§іке) - навука пра выхаванне ча-лавека.

ПЕДАГОГІКА - 1) навука, якая вывучае аб'ектыўныя законы развіцця канкрэтна-гістарычнага працэсу выхавання, арганічна звя-заныя з законамі развіцця грамадскіх адносін і станаўлення дзіцячай асобы, а таксама вопыт рэальнай грамадскай выхаваўча-навучаль-най практыкі фарміравання падрастаючых пакаленняў, асаблівасці і ўмовы арганізацыі педагагічнага працэсу; 2) сукупнасць тэарэтыч-ных і прыкладных навук, якія вывучаюць выхаванне, адукацыю і навучанне; 3) навука пра выхаваўчыя адносіны, якія ўзнікаюць у пра-цэсе ўзаемасувязі выхавання, адукацыі і навучання з самавыхаван-нем, самаадукацыяй і саманавучаннем і накіраваныя на развіццё ча-лавека; 4) вучэбны курс, які выкладаецца ў педагагічных вучэбных установах і іншых установах па прафілюючых праграмах.

2. Выпішыце з «Тлумачальнага слоўніка беларускай мовы» ў 5-ці тамах (т.2. Мінск, 1978) і з «Руска-беларускага слоўніка» ў 3-х тамах (т.1. Мінск, 1993) слоўнікавыя артыкулы слова за- пас. Вызначце адрозненні ў падачы аднаго і таго слова ў гэтых лінгвістычных слоўніках.

3. Прачытайце тэкст. Карыстаючыся «Тлумачальным слоўнікам беларускай мовы» ў 5-ці тамах, вызначце лексічнае значэнне выдзеленых слоў.

«Ці маем мы права выракацца роднай мовы?» - пытаўся ў бела-русаў Янка Купала ў 1914 годзе. Сёння духоўныя нашчадкі вялікага паэта зноў і зноў задаюць пытанне сваім сучаснікам, спадзеючыся на аднаўленне жывога бытавання беларускага слова. У наш час урбаністычнай уніфікацыі і навукова-тэхнічнай стандартызацыі характэрны для ўсіх рэгіёнаў свету рух за адраджэнне нацыяналь-ных культур недасведчанымі людзьмі часам успрымаецца, як па-радокс ці штучнае дзівацтва. Небяспечная памылка, за якую шмат якія народы ўжо дорага заплацілі і не толькі здабыткамі культуры, але і чалавечымі ахвярамі!

І вельмі добра, што праўда пра нацыянальную культуру ўрэш-це стала фактам новага палітычнага мыслення. Наіўная ў навуко-вых адносінах, але зусім не бяскрыўдная канцэпцыя папярэдніх гадоў, паводле якой беларуская мова, фальклор, іншыя аспекты нацыянальнага быцця - гэта толькі «мясцовы каларыт» агульнаса-вецкай культуры, паступова знікае. Верх бярэ інтэрнацыянальная павага да мовы кожнага народа, выспявае грамадскае пераканан-не, што агульначалавечая прагрэсіўная культура - гэта гарманічная «сімфонія» раўнапраўных галасоў усіх нацыянальных культур. (Па-водле У.Конана)

4. Карыстаючыся індэксам, змешчаным у канцы «Слоўні-ка сінонімаў і блізказначных слоў» М.К.Клышкі (Мінск, 1993), знайдзіце сінонімы да слоў думка, водгук. Запішыце сінаніміч-ныя рады, у якія ўваходзяць гэтыя словы, складзіце і запішы-це сказы са словамі-дамінантамі.

5. Выпішыце з «Тлумачальнага слоўніка беларускай літа-ратурнай мовы» (Мінск, 1996) па тры слоўнікавыя артыкулы мнагазначных слоў і слоў-амонімаў. Вызначце асаблівасці іх будовы.

6. Выпішыце эпітэты і асацыяцыі да слова дзень са «Слоў-ніка эпітэтаў беларускай мовы» Н.В.Гаўрош (Мінск, 1998) і «Асацыятыўнага слоўніка беларускай мовы» А.І.Цітовай

(Мінск, 1981).

7. Падбярыце і запішыце свае асацыяцыі да слоў дзіця, эныццё, кахаць . Параўнайце вашы асацыяцыі з тымі, што прыведзены ў «Асацыятыўным слоўніку беларускай мовы»

А.І.Цітовай (Мінск, 1981).

8. Заканспектуйце артыкулы дзяўчына і хлопец са «Слоўніка эпітэтаў беларускай мовы» Н.В.Гаўрош (Мінск, 1998). Параўнай-це эпітэты ў абодвух артыкулах, выпішыце эпітэты-антонімы.

9. Карыстаючыся «Слоўнікам паронімаў беларускай мовы» С.М.Грабчыкава (Мінск, 1994), вызначце розніцу паміж наступ-нымі словамі.

Абгрунтаванасць - абгрунтаванне, адзінкавы - адзінокі - адзіноч-ны - адзіны, адукаваны - адукацыйны, асабісты - асабовы - асаблівы, асветніцкі - асветны - асвечаны, асвоіць - засвоіць, афектыўны - эфек-тыўны, важкасць - важнасць, варыянтны - варыяцыйны, вымысел -замысел, гімназісцкі - гімназічны, дысцыплінаваны - дысцыплінар-ны, запазычанасць - запазычанне - запазычванне, зыходзячы - зыход-ны, кваліфікаваны - кваліфікацыйны, падлетак - падлётак - подлетак, прэтэндэнт - прэцэдэнт, разумнець - разумнічаць, самалюбаванне -самалюбівасць - самалюбнасць - самалюбства - самаўлюбёнасць, уз-буджальнасць - узбуджанасць - узбуджэнне - узбудлівасць, факульта-тыўны - факультэцкі, фармаваць - фарміраваць, хандра - хандрома -хандрыла, цікавы - цікаўны, чытальнік - чытач, экспансіўнасць - экс-пансія - экспансіянізм, юнацкасць - юнацтва.

10. Прачытайце і вызначце, якія з прапанаваных бела- рускіх эквівалентаў у «Слоўніку тэрмінаў логікі і псіхалогіі» 1923 года не прыжыліся ў сучаснай тэрміналогіі, а якія змянілі сваё фонамарфалагічнае аблічча.

Автоматгом - аўтоматызм, самарух; акснома - аксіома, пэўнік; актуальность - актуальнасьць, здольнадзейнасьць; амнезня - амнэ-зія, бяспамяцьце; аналго - аналіз, расклад; анкетный метод - анкет-ны, запытальны метад; анальгезня - анальгэзія, бязбольле; антнте-знс - антытэзіс, проціпалажэньне; апатня - апатыя, апешаласьць; аргумент - аргумэнт, довад; ассоцнацня представленнй - злучэнь-не прадстаўленьняў; атавгом - зваротнаспадчыннасьць; аффект астеннческнй - афэкт прыгнятаючы; аффект стеннческнй - афэкт узбуджаючы; бннокулярное зренне - двухвочны зрок; блнзорукость ­нізкавокасьць; вкусовые клеткі - смакавыя каморкі; внешнее вннма-нне - знадворная ўвага; внушенне - наданьне; воображенне - выаб-ражэньне; восстановленне - адбудова; галлюцннацня - здань; гене-знс - гэнэзіс, узьнікненьне; гшіербулня - гіпэрбулія, зьлішвольле; гнпермнезня - гіпэрмнэзія, зьлішпамяць; гнпотеза - гіпотэза, дапуш-чэньне; графнческнй образ - пісоўны, графічны вобраз; дедукцня -дэдукцыя, вывядзеньне; заблужденне - аблуда; закон тождества -закон тожсамасьці; звук - зык, гук; нндукцші - індукцыя, навядзень-не; ннтроспекцня - інтрэспэкцыя, унутранагляданьне; концепцня -концэпцыя, паняцьце; метод эмпнрнческнй - мэтод эмпірычны, дась-вядчальны; необходнмость - канечнасьць, неабходнасьць; наблюде-нне - нагляданьне, спасьцярога; ошнбка - абмылка, памылка; опыт -дасьведчаньне; прнзрак - здань, мара; сознанне - сьвядомасьць, пры-томнасьць; способность - здольнасьць, здатнасьць; тавтологня - тож-слоўе; тест - тэст, выпыт; эстезномер - чуламер.

11. Перакладзіце тэкст на беларускую мову. Зрабіце лексі-чны разбор выдзеленых слоў у наступным парадку: 1) растлу-мачце лексічнае значэнне слова; 2) укажыце, у прамым ці пе-раносным значэнні ўжыта слова; 3) падбярыце, калі магчыма, да слова амонімы, сінонімы, антонімы; 4) вызначце, да актыў-най ці да пасіўнай лексікі належыць слова (гістарызм, архаізм, неалагізм); 5) назавіце слова паводле яго ўжывання (агуль-наўжывальнае, дыялектнае, спецыяльнае, жаргоннае); 6) па-кажыце, да якога стылістычнага разраду адносіцца слова; 7) паходжанне слова, прыметы і асваенне запазычанага слова.

Узор Мы будзем пастаянна пашыраць і ўмацоўваць сувязі паміж калектывамі.

Калектыў - група людзей, аб'яднаных агульнай працай, інта-рэсамі. Слова адназначнае, ужываецца ў прамым значэнні, не мае амонімаў, належыць да актыўнай лексікі, агульнаўжывальнае, ней-тральнае, запазычанае з лацінскай мовы, прыметы запазычання -адсутнасць якання і цекання.

І. Прнказ, распоряженне, команда

Этн сообшенші говорят ребёнку о том, что его чувства нлн потребностн не представляют собой ннкакой ценностн; он должен согласнться с тем, что чувствует нлн в чём нуждается его роднтель («Мне наплевать, что ты хочешь делать; сню же мннуту домой»).

Онн выражают непршягае ребёнка такнм, каков он есть в дан-ный момент («Перестань вертеться»).

Онн вызывают страх перед властью роднтелей. Ребёнок слышнт в ннх угрозу со стороны того, кто больше н сшіьнее, чем он («Ндн к себе в комнату - а еслн не пойдёшь, я заставлю тебя это сделать»).

Онн могут вызвать у ребёнка чувство обшды н негодованшя, нередко заставляя его выражать враждебные чувства, сопротшвлять-ся, давать отпор.

Онн могут говоршть ребёнку о том, что его родштель не дове-ряет его рассудштельностн шш компетентностн («Не трогай эту та-релку», «Не подходн к своему младшему брату»). (Популярная пе-дагогыка, с.600)

ІІ. Совет, предложенне решеннй

Такне сообгценшя часто воспрнннмаются ребёнком как свшде-тельство того, что роднтель недооценнвает его рассуднтельность нлн его способность находнть свон собственные решення.

Онн могут заставнть ребёнка стать завнснмым от роднтелей н перестать думать за себя («Что я должен сделать, папа?»).

Нногда детн с ходу отвергают предложення н советы роднте-лей («Дай мне самому в этом разобраться», «Я не хочу, чтобы мне указывалн, что я должен делать»).

Совет нногда сообшает ребёнку, что роднтель относнтся к нему с чувством своего превосходства («Мы с мамой знаем, что лучше»).

Совет может заставнть ребёнка думать, что роднтель вообше его не понял («Еслн бы ты знал, что я на самом деле чувствую, ты бы этого не предложнл»).

Частые советы нногда прнводят к тому, что ребёнок всё свое время посвяшает реагнрованню на нден роднтеля в ушерб развн-тню собственных ндей. (Популярная педагогыка, с.601)

РАЗАЗЕЛ 5