2.2. Спецыяльная лексіка

Да спецыяльнай лексікі адносяцца словы, што ўжываюцца прадстаўнікамі пэўнай спецыяльнасці ці галіны навукі. Асноўнымі разрадамі спецыяльнай лексікі з'яўляюцца тэрміны, наменклатур-ныя назвы і прафесіяналізмы.

Усе гэтыя разнавіднасці спецыяльнай лексікі аб'яднаны не толькі адной сферай зносін, але і абавязковай суаднесенасцю са спецыяльным (навуковым або тэхнічным), а не агульнаўжываль-ным паняццем. І тэрміны, і наменклатурныя назвы, і прафесіяналі-змы з'яўляюцца назвамі спецыфічных рэалій або паняццяў са сфе-ры навукі, тэхнікі, вытворчасці і г.д. У той жа час класы тэрмінаў і прафесіяналізмаў супрацьпастаўлены па прымеце «афіцыйнае, уза-коненае, нарматыўнае найменне спецыяльнага паняцця» - «неафі-цыйнае, неўзаконенае, ненарматыўнае найменне паняцця», а так-сама сферай функцыянавання: для тэрмінаў - гэта пісьмовае маў-ленне, для прафесіяналізмаў - вуснае маўленне прадстаўнікоў роз-ных прафесій.

Наменклатура, у сваю чаргу, супрацьпастаўляецца тэрміналогіі як сукупнасць найменняў прадметаў сукупнасці найменняў паняц-цяў. Наменклатурны знак называе канкрэтныя прадметы, даклад­ней клас аднародных прадметаў, а тэрмін - тэарэтычнае паняцце або агульнае паняцце пра клас прадметаў.

2.2.1. Тэрміны, наменклатурныя назвы, прафесіяналізмы

У сучасным мовазнаўстве пакуль што няма адзінага вызначэн-ня паняцця «тэрмін».

Існуе некалькі канцэпцый пры вырашэнні данага пытання, заснаваных на розных камбінацыях прымет, якія прыпісваюцца тэрмінам, тым не менш большасць даследчыкаў падкрэсліваюць, што менавіта сувязь тэрміна з навуковым або тэхнічным паняццем з'яўляецца яго асноўнай вызначальнай уласцівасцю.

Аднак улік толькігэтай уласцівасці, разуменне тэрміналагічных адзінак як адзінак, якія суадносяцца з больш дакладныміпа змесце паняццямі, што арганізаваны ў строгую сістэму, і прыводзіць да ідэалізацыі ўласцівасці тэрміна. Істотна важна, што тэрмін застаец-ца элементам моўнай сістэмы, на якіяна пастаянна ўплывае, якіжыве па яе законах, чым тлумачыцца парушэнне адназначнай адпаведнасці тэрміна і паняцця, характэрнага для большасці тэрмінасістэм. Астатнія ўласцівасцітэрміна (адсутнасць полісеміі, сінаніміі, высо-кая дакладнасць тэрміна іінш.) трэба разглядаць як пажаданыя, але цяжка рэалізуемыя на практыцы, разглядаць як тэндэнцыю.

І паколькі праблема лінгвістычнай сутнасці тэрміна канчатко-ва не вырашана, то тэрмінам можна лічыць слова ці лексікалізава-нае спалучэнне, якое суадносіцца з адпаведным спецыяльным па-няццем навукі ці тэхнікі і мае дэфініцыю.

Асвятляючы праблему тэрміна, даследчыкі фармулююць шмат-лікія патрабаванні, якім павінен адпавядаць тэрмін. Абагульніўшы думкі розных даследчыкаў, можна вылучыць наступныя патраба-ванні да тэрміна, якія павінны ўлічвацца пры стварэнні тэрмінасі-стэмы любой галіны навукі і тэхнікі: тэрмін павінен: дакладна су-адносіцца з выражаемым паняццем; быць лексічна сістэмным; ад-павядаць сінтаксічным нормам літаратурнай мовы; быць па магчы-масці кароткім; быць монасемічным; тэрмін не павінен: быць пле-анастычным; змяшчаць у сабе лішкавай інфармацыі; мець сіноні-маў, амонімаў, морфаварыянтаў.

Наменклатурныя назвы (наменклатура) (лац. потвпсІаШга -роспіс імён, пералік, спіс) - гэта назвы, якія выкарыстоўваюцца ў якой-небудзь галіне навукі, вытворчасці для абазначэнняяе аб'ек-таў (у адрозненне ад тэрміналогіі, дзе ўтрымліваюцца назвы абст-рактных паняццяў і катэгорый).

Прафесіяналізм - гэта слова або выраз, характэрныя для лю-дзей пэўных прафесій, распаўсюджанае ў гутарковай мове або ўжытае ў мастацкім творы.

Тэрміны і прафесіяналізмы ўваходзяць у паняцце «спецыяль-ная лексіка». Але тэрміны адрозніваюцца ад прафесіяналізмаў сістэ-матызаванасцю, унармаванасцю, кадыфікаванасцю. Так, тэрмін з'яў-ляецца афіцыйна ўзаконенай назвай навуковага паняцця, якая заф-іксавана ў слоўніку і пераважае ў пісьмовых тэкстах, а прафесія-налізм - гэта слова, уласцівае гаворцы групы асоб, аб'яднаных агуль-най прафесіяй. Прафесіяналізмы амаль заўсёды экспрэсіўныя, а тэрмін звычайна стылістычна нейтральны. Тэрміны маюць агуль-нанацыянальны і часам інтэрнацыянальны характар, а прафесіяна-лізмы нярэдка носяць мясцовы характар.