§2. Фуншыі мовы

Чалавек думае, адчувае, вырашае свае праблемы, «жывучы» ў мове. Пры дапамозе мовы людзі абменьваюцца інфармацыяй, на-ладжваюць кантакты, выказваюць адзін аднаму свае думкі, пачуцці. З яе дапамогай людзі ўсведамляюць і асэнсоўваюць свет, захоўва-юць і перадаюць ад пакалення да пакалення набытыя веды і вопыт. Так універсальны характар мовы вызначае разнастайнасць яе фун-кцый. У мовазнаўстве няма адзінага меркавання адносна функцый мовы, аднак большасцю даследчыкаў вылучаюцца наступныя ас-ноўныя, базавыя функцыі мовы:

1. Камунікацыйная (лац. соптшіісаііо - зносіны, сувязь) -гэта значыць, што мова з'яўляецца найважнейшым сродкам зносін паміж людзьмі, сродкам перадачы інфармацыі.

2. Пазнавальная (кагнітыўная) (лац. со§пігіо - пазнанне), якая забяспечвае чалавеку магчымасць думаць і пазнаваць свет.

Успрыманне і асэнсаванне чалавекам рэчаіснасці адбываецца пры дапамозе мовы. Яна з'яўляецца як бы своеасаблівай прызмай, праз якую чалавек «бачыць» свет.

Камунікацыйная і пазнавальная функцыі мовы ўзаемазвязаныя. Сацыяльны характар жыцця народа, яго рознабаковая пазнаваль-ная дзейнасць вымагаюць пастаяннага кантактавання людзей. Ра-зам з тым самі моўныя зносіны людзей, у адрозненне ад камуніка-цыі жывёл, - гэта інструмент пазнання. Вызначальную ролю як у дзейнасці асобы, так і грамадства выконвае інфармацыя, якая пера-даецца менавіта ў працэсе моўнай камунікацыі. Па сутнасці, уся гісторыя развіцця чалавецтва - гэта найперш гісторыя моўных зносін.

На базе камунікацыйнай і пазнавальнай функцый мовы раз-віваюцца іншыя, больш прыватныя функцыі.

У складзе камунікацыйнай функцыі мовы вылучаюцца:

• фатычная (лац. &гшп - выраз) - функцыя наладжвання кан-тактаў, рэгулявання адносін паміж людзьмі;

• акумуляцыйная - функцыя назапашвання, захавання тра-дыцый, культуры, гісторыі, нацыянальнай свядомасці народа. Мова захоўвае спадчыну народа, звязвае продкаў і нашчадкаў.

У складзе пазнавальнай функцыі вылучаюцца:

• намінацыйная (лац. потіпагіо - называнне) - гэта функцыя наймення прадметаў, з'яў рэчаіснасці. Пазнаючы свет, чалавек пас-таянна сутыкаецца з неабходнасцю называць прадметы, з'явы, працэсы. Але называнне - гэта разам з тым працэс размежавання і атаясамлівання з'яў рэчаіснасці, ці інакш - працэс пазнання рэчаіс-насці. Невыпадкова гавораць: «Назваць - значыць зразумець».

• эмацыйная функцыя - гэта функцыя выражэння эмоцый, пачуццяў, настрою. Пазнавальная функцыя звязана з рознымі фор-мамі псіхічнай дзейнасці чалавека, таму ў ёй вылучаюць эмацый-ную функцыю, якая найбольш выразна выступае ў інтанацыі, выклічніках, розных формах мадальнасці, ацэначных суфіксах і інш., па сутнасці пранізвае ўсе ўзроўні мовы.

З камунікацыйнай і пазнавальнай функцыямі звязана эстэтыч-ная, ці паэтычная функцыя, сутнасць якой заключаецца ў здоль-насці мовы ўздзейнічаць на пачуцці і думкі чалавека не толькі зме-стам, але і самой вонкавай формай: гучаннем, адборам і спалучэн-нем слоў і г.д. Гэта функцыя праяўляецца ў імкненні да рытміч-насці, мілагучнасці, вобразнасці маўлення. Эстэтычная функцыя вызначае ролю слова ў стварэнні мастацкага вобраза, робіць слова «першаэлементам мастацкай літаратуры».

Для многіх моў свету ўласціва этнічная функцыя, калі мова выступае прыметай, сімвалам нацыі, сродкам этнічнай кансаліда-цыі. Асабліва выразна гэта функцыя праяўляецца ў сітуацыях, дзе існуе культурна-моўная асіміляцыя аднаго народа другім. Мова ў такім выпадку з'яўляецца фактарам еднасці (адраджэння) этнасу. Народ імкнецца захаваць яе як сведчанне сваёй нацыянальна-гіста-рычнай адметнасці і культурна-духоўнай самабытнасці.

Розныя функцыі мовы рэдка выступаюць у маўленні ў чыс-тым выглядзе. Як правіла, у працэсе камунікацыі яны спалучаюцца адна з адной, бо зносіны звычайна патрабуюць выражэння не толькі думкі, але і эмоцый, волі і г.д.