10. Выпішыце са слоўнікаў, прыведзеных у канцы дапа-можніка, рускамоўныя і беларускамоўныя тэрміны па сваёй спецыяльнасці, у якіх не супадае: а) націск; б) род, в) лік. Склад-зіце з імі пяць сказаў (на выбар).

11. Перакладзіце тэкст на беларускую мову. Вызначце ас-ноўныя адрозненні (фанетычныя, акцэнтныя, словаўтвараль-ныя, марфалагічныя) паміж рускім і беларускім тэкстамі.

I. Большое значенне для развшшя зрштельного вншманшя нме- ют шгры с перемешеннем предметов в пространстве. Перемешенне должно пронзводшться медленно, так, чтобы детш моглн проследшть за двшженнем. Здесь можно нспользовать кукольный театр, показать детям, как мышка прячется от кошкш собака шцет мальчнка ш т.п. Вечером можно нспользовать «теневой театр». Когда детш научатся следшть за передвюкеннем, которое прошсходшт у ншх на глазах, можно перейтш к передвшженшю предметов, скрытых от глаз ребёнка. Про- водштся новый варнант шгры «Ку-ку»: кукла появляется сначала над шнрмой, потом справа от неё, снова над шнрмой, снова справа от неё, проделывая за экраном одшн ш тот же путь. Детш, наблюдая за ней, должны начать ожшдать её появлення то наверху, то справа. Од- нако это не всегда пронсходнт у умственно отсталых детей. Онн не могут представнть себе путь куклы за экраном, поэтому переводят взгляд с одного места на другое только после того, как появнтся нг- рушка. Чтобы побуднть детей к прослежнванню, на втором-третьем занятшл нужно попроснть детей показать, где появнтся кукла сейчас. После того, как детн покажут, кукла появляется н подтверждает (нлн опровергает) нх предположенне. Затем педагог показывает детям, как двнжется кукла за экраном. Для этого детн заходят за экран. Потом онн возврашаются на свон места, н нгра повторяется. (Дошкольная олыгофренопедагогыка, с. 79-80)

II. Жестокость в современной семье - явленне не новое. Это соцнальное явленне, это эмоцнональное, фнзнческое нлн сексуаль- ное наснлне.

Часто жестокость направлена на пожшіых членов семьн, шх от-верженне, отделенне от семьш плохое пнтанне, отсутствне ухода.

Жестокость между супругамш проявляется в шзбшеншш мужем жены. Статшстшка показывает, что большшнство убшйств в семье -это убнйство одного супруга другнм, прнчём чаш,е жертвой стано-вштся женшшна.

Супружеская жестокость преобладает в возрасте от 20 до 30 лет, в семьях с ннзкнм образовательным уровнем н доходом, чагце средн рабочнх, бывает н средн супругов с высшнм образованнем.

ісследовання показалн, что жертвамн жестокостн чагце явля-ются незамужнне женпшны, которые нспытывают наснлне со сто-роны сожнтеля. Многне жертвы нмеют умственные нлн фнзнчес-кне недостаткн, отчего онн завнснмы от семьн. Онн не могут обес-печнть себя пнтаннем, лекарствамн, лнчной гнгненой, амбулатор-ной помогцью. Чаше это престарелые людн старше 75 лет, прнко-ванные к постелн.

Семейная жестокость вызвана соцнальнымн факторамн, стрес-самн в семье, употребленнем алкоголя нлн наркотнков. Прнбегают к фнзнческой снле в том случае, когда нет возможностн мнрно по-влнять на прннятне семьёй тех нлн нных решеннй, когда муж алко-голнк нлн наркоман н с его мненнем не счнтаются.

Сушествует много разных мненнй о прнчннах жестокостн в семье. Это могут быть пснхнческне нарушення, невысокнй куль-турный уровень у супругов. (Соцыальная педагогыка, с.281-282)

РАЗАЗЕЛ 1 МОВА І МАЎАЕННЕ §1. Сутнасць мовы

З даўніх часоў людзі шукалі адказ на пытанне: што такое мова? Пра гэта сведчаць працы старажытных вучоных Грэцыі, Рыма, !ндыі і іншых краін. Такое ж пытанне цікавіць нас і сёння. Мы імкнемся зразумець, што такое мова, як яна ўзнікла, чым яна адрозніваецца ад іншых праяў чалавечай існасці.

У гісторыі навукі існавалі розныя погляды на мову.

Адны вучоныя разглядалі мову як з'яву біялагічную, такую ж, як здольнасць есці, піць, хадзіць і г.д. Гэта значыць, што мова зак-ладзена ў самой біялагічнай сутнасці чалавека і перадаецца ў спад-чыну (як колер вачэй, валасоў, форма твару і да т.п.).

Другія вучоныя лічылі мову з'явай псіхічнай, адносілі яе да сферы падсвядомай псіхафізіялагічнай дзейнасці.

Аднак такія меркаванні маюць аднабаковы характар. На са-мой справе мова - з'ява і біялагічная, і псіхічная, але ў тым сэнсе, што ў чалавеку генетычна закладзена здольнасць авалодаць мовай. Рэалізаваць гэту здольнасць чалавек можа толькі ў зносінах з іншымі людзьмі - носьбітамі пэўнай мовы. Нагадаем Маўглі з аднайменнай кнігі Р.Кіплінга, які, трапіўшы ў асяроддзе звяроў, набыў іх звычкі.

Неабходна памятаць, што дзіця пачынае гаварыць на той мове, якую чуе з першых дзён жыцця. Значыць, мова асобнага чалавека развіваецца толькі ў асяроддзі людзей.

Атрымліваецца, што кожны чалавек валодае не мовай увогу-ле, а канкрэтнай мовай (ці некалькімі мовамі), што належаць пэў-наму народу. У гэтым праяўляецца дваісты характар мовы: з аднаго боку, яна з'ява індывідуальная, бо ўласціва чалавеку, з другога -з'ява грамадская (сацыяльная), бо належыць канкрэтнай грамад-скай супольнасці. Сацыяльная прырода мовы заключаецца ў пер-шую чаргу ў тым, што яна аснова і форма грамадскай свядомасці і разам з тым унікальны і універсальны сродак зносін людзей, фено-мен духоўнай культуры чалавецтва. Мова пранізвае ўсе сферы ма-тэрыяльнай і духоўнай дзейнасці грамадства і непасрэдна звязана з усімі праявамі сацыяльнага быцця чалавека.

Мова забяспечвае бесперапыннасць этнічнага і культурнага раз-віцця любой грамадскай супольнасці на працягу ўсёй яе гісторыі, з'яўляецца спосабам захавання адзінства народа ў прасторы і часе, формай трансляцыі ад пакалення да пакалення сацыяльнага вопыту і духоўнай культуры грамадства. Па сутнасці, мова - гэта неабходная ўмова існавання грамадства, яго падмурак. Без мовы не можа быць грамадства, як і сама мова не можа існаваць без грамадства.