1.2 Вынікі Рыжскага мірнага дагавору 1921 г.

Вынікам савецка-польскіх перамоў стала Рыжская мірная дамова, падпісаная ў 20 гадзін 30 хвілін 18 сакавіка 1921 г. Бакі абавязваліся паважаць дзяржаўны суверэнітэт адзін аднаго, не ствараць і не падтрымліваць арганізацый, якія змагаюцца з іншым бокам. Была прадугледжана працэдура адаптацыi грамадзян. Савецкі бок абавязваўся выплаціць Польшчы 30 млн. рублёў золатам у манетах або злітках і перадаць чыгуначны склад і іншую маёмасць на 18 245 тыс. рублёў золатам. Польшча вызвалялася ад абавязкаў Расійскай імперыі. Таксама, прадугледжваліся перамовы аб эканамічнай дамове. Паміж бакамі былі ўсталяваныя дыпламатычныя адносіны.

Да 21 лістапада 1921 г. з Польшчы вярнуліся 75 699 былых ваеннапалонных (932 чалавека адмовіліся вяртацца), а з Нямеччыны - 40 986 інтэрнаваных. Польскіх палонных у Савецкай Расіі было каля 60 тыс. (мабыць, гэты лік уключае таксама грамадзянскіх палонных, закладнікаў і інтэрнаваных асоб). У Польшчу вярнулася 27 598 былых ваеннапалонных, а каля 2 тыс. засталося ў РСФСР.

У адпаведнасці з Рыжскім ірным дагаворам 18 сакавіка 1921 г. да Польшчы адышлі Гродзенская губерня, Навагрудскі, Пінскі, частка Мінскага, Слуцкага і Мазырскага паветаў Мінскай губерні, Вілейскі, Дзісенскі, Лідскі паветы Віленскай губерні.

На заходнебеларускіх землях былі адноўлены буржуазныя адносіны. Як і ў цэнральных, ў заходніх рэгіёнах Польшчы ўведзены быў адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел – ваяводствы, паветы, гміны. Гэтыя землі атрмалі неафіцыяльную назву “Заходняя Беларусь”, хаця польскія ўлады называлі іх “усходнія крэсы” (ускраіны). У склад Заходняй Беларусі ўключалася тэрыторыя Навагрудскага (Баранавіцкі, Валожынскі, Лідскі, Навагрудскі, Нясвіжскі, Слонімкі, Стайбцоўскі, Шчучынскі паветы), большая частка Палескага (Брэсцкі, Драгічынскі, Кобрынскі, Косаўскі, Лунінецкі, Пінскі, Пружанскі, Столінскі паветы), васьмі усходніх паветаў Беластоцкага ваяводства (Аўгустоўскі, Беластоцкі, Бельскі, Ваўкавыскі, Гродзенкі, Сакольскі, Сувалкаўскі і частка Высока-Мазавецкага павета), Віленскага ваяводства (Ашмянскі, Браслаўскі, Валожынскі, Вілейскі, Віленска-Трокскі, Дзісненскі, Маладзечанскі, Дунілавіцкі (Пастаўскі), Свянцянскі паветы). Гэта былі паветы пераважна з беларускім насельніцтвам і некалькі паветаў з большасцю беларускага і польскага, польскага, беларускага і літоўскаганасельніцтва. Плошча Заходняй Беларусі складала больш за 113 тыс. кв. км. [1, 352]

Малюнак 1 - Польскі патруль на мяжы каля чыгуначнай станцыі Коласава. Фота 1938 г. [2]

Адносна сучаснай тэрыторыі нашай вобласці мяжа паміж Польшчай і СССР прайшла з поўначы на поўдзень прыкладна па лініі наступных буйных населеных пунктаў цяперашняй Міншчыны: Даўгінава — Радашковічы — Ракаў — Волма — Рубяжэвічы — Засулле — Коласава — Мікалаеўшчына — Юшавічы — Дубейкі — Зубкі — Морач (Клецкі раён) — Колкі — Вялікі Рожан — Яскавічы — Морач (былая Заходняя Морач Салігорскага раёна) — Ананчыцы (мал. 2). Па геаграфічнай карце няцяжка вызначыць, што ў склад колішняй Заходняй Беларусі цалкам ўваходзілі цяперашнія Мядзельскі, Вілейскі, Маладзечанскі, Валожынскі, Стаўбцоўскі, Нясвіжскі і Клецкі раёны, а таксама тэрыторыя Валмянскага сельсавета Дзяржынскага, Гаўрыльчыцкага, Гоцкага, Рожанскага, Хорастаўскага і Яскавіцкага сельсаветаў Салігорскага раёна. [2]

На захопленай тэрыторыі беларускі народ апынуўся пад сацыяльным і нацыянальным прыгнетам польскіх памешчыкаў, буржуазіі і замежнага капіталу. У эканоміку пранікаў капітал замежных манаполій – французскіх, італьянскіх, амерыканскіх, шведскіх. [1, 353]

Малюнак 2 – Лінія мяжы паміж Польшчай і СССР. Карта 1933 г.

Малюнак 3 – Лінія пажім Польшчай і СССР. Карта 1990-х гг.