§ 146. Біріктіруді есепке алу

336. Барлық бизнес бірлестіктері сатып алу әдісін қолдана отырып, ескерілуге тиіс.

337. Сатып алу әдісін қолдану мынадай сатыларды қамтиды:

1) сатып алушыны анықтау;

2) бизнесті біріктіруге жұмсалатын шығындарды өлшеу; және

3) бизнесті біріктіруге жұмсалатын шығындарды сатып алынған активтер мен қабылданған міндеттемелер және шарттық міндеттемелер арасында сатып алу күніне бөлу.

338. Бизнесті біріктірудің барлық жағдайларында сатып алушыны анықтау қажет. Сатып алушы – басқа біріктірілетін ұйымдарға немесе бизнестерге бақылауды сатып алатын біріктірілетін ұйым.

339. Кейде сатып алушыны белгілеу қиын болатынына қарамастан, әдетте оның бар екендігі белгісі болады. Мысалы:

1) егер біріктірілетін ұйымдардың біреуінің әділ құны басқа біріктірілетін ұйымның әділ құнынан едәуір әділ болса, онда көбірек әділ құны бар ұйым сатып алушы болып табылуы ықтимал;

2) бизнесті біріктіру қарапайым, дауыс беру құқығы бар үлестік құралдарды ақша қаражатына немесе басқа да активтерге алмастыру жолымен жүзеге асырылатын болса, онда ақша қаражатын немесе басқа активтерді беретін ұйым сатып алушы болып табылуы ықтимал; және

3) егер бизнесті біріктіру біріктірілетін ұйымдардың біреуінің басшылығы біріктіру нәтижесінде туындайтын ұйымның басшы кадрларын таңдап алу кезінде үстемдік көрсету мүмкіндігіне алып келсе, басшылығы осылайша үстемдік көрсете алатын ұйым сатып алушы болып табылады.

340. Сатып алушы бизнесті біріктіруді мынадай шамалардың жиынтық мәні бойынша ескереді:

1) сатып алушы берген активтердің әділ құны (алмасатын күнгі), сатып алушы өзіне қабылдаған міндеттемелер және сатып алушы сатып алынатын ұйымға бақылау жасауға шығарған үлестік құралдар; қосу

2) осы бизнесті біріктіруге тікелей жатқызылатын барлық шығынның сомасы.

341. Егер бизнесті біріктіру туралы шарт болашақ оқиғаларға негізделген біріктіруге жұмсалатын шығындарды түзетуді көздейтін болса, егер түзету мүмкін болып, оның шамасы сенімді түрде өлшенетін болса, онда түзету сомасын сатып алушы сатып алатын күнгі осы біріктіруге жұмсалатын іс жүзіндегі шығындарға қосуға тиіс.

342. Алайда егер осындай ықтимал түзету сатып алу сәтінде танылмайтын болып, бірақ кейіннен ол ықтимал, ал оның шамасы сенімді түрде өлшенетін болса, онда қосымша өтеу осы біріктіруге жұмсалатын шығындарға түзету ретінде ескерілетін болады.

§ 147. Бизнесті біріктіруге жұмсалатын шығындарды бөлу

343. Сатып алушы сатып алатын күні бизнесті біріктіруге жұмсалатын шығындарды сәйкестендірілетін активтерді, міндеттемелерді және осы Стандарттың 348-тармағына сәйкес тану өлшемдерін қанағаттандыратын сатып алынатын ұйымның шартты міндеттемелерін тану жолымен сату үшін ұсталатын ретінде жіктелген ұзақ мерзімді активтерді қоспағанда, осы күнгі олардың әділ құны бойынша бөлуге тиіс, мұндай активтер мен істен шығаруға арналған топтар сатуға жұмсалатын шығындарды шегере отырып, олардың әділ құны бойынша ескерілуге тиіс. Бизнесті біріктіру құны мен сатып алушының меншік үлестері арасындағы айырма танылған сәйкестендірілетін активтердің, міндеттемелер мен шартты міндеттемелердің таза әділ құнында осы Стандарттың 350-352-тармақтарына сәйкес ескерілуге тиіс.

344. Сатып алушы сатып алатын күні мынадай өлшемдерге сәйкес келетін тек жеке сәйкестендірілетін активтерді, міндеттемелерді және шартты міндеттемелерді ғана тануға тиіс:

1) актив үшін (материалдық активтерден басқа) – егер болашақ экономикалық пайданың сатып алушы ұйымға (сатып алушы) ағыны ықтимал болып, ал осындай ағынның әділ құны сенімді түрде өлшенетін болса;

2) міндеттеме үшін (шартты міндеттемелерден басқа) – міндеттемелерді жабуға арналған ресурстардың жылыстауы ықтимал болып, ал осындай жылыстаудың әділ құны сенімді түрде өлшенетін болса;

3) материалдық емес актив немесе шартты міндеттеме үшін – егер олардың әділ құны әділ түрде өлшенетін болса.

345. Сатып алушының пайдасы мен залалы туралы есеп сатып алынатын күннен кейін сатып алушы үшін бизнесті біріктіруге жұмсалатын шығындарға негізделген сатып алынатын ұйымның пайдасы мен залалын қамтуға тиіс. Мысалы, сатып алатын күннен кейін сатып алушының пайдасы мен залалы туралы есепке енгізілген, сатып алынатын ұйымның амортизацияланатын активтеріне жататын амортизациялық шығыстар сатып алатын күнгі осындай амортизацияланатын активтердің әділ құнына, яғни олардың сатып алушыға арналған құнына негізделуге тиіс.

346. Сатып алу әдісін қолдану сатып алушы іс жүзінде сатып алынатын ұйымға бақылау жасайтын күн болып табылатын сатып алатын күннен басталады. Сатып алушы бақылауды алғанға дейін заңға сәйкес операцияны жабудың немесе аяқтаудың қажеті жоқ, себебі бақылау – олардың қызметінен пайда алу үшін ұйымның немесе бизнестің қаржылық және операциялық саясатын басқару құқығы. Бизнесті біріктірумен қоса жүретін барлық орынды фактілер мен жағдайлар сатып алушының бақылауды қашан алғанын бағалау кезінде назарға алынуға тиіс.

347. Осы Стандарттың 344-тармағына сәйкес сатып алушы сатып алынатын кәсіпорынның сатып алатын күні қолда бар және осы Стандарттың 344-тармағындағы тану өлшемдеріне жауап беретін сәйкестендірілетін активтерін, міндеттемелері мен шартты міндеттемелерін ғана жеке таниды. Сондықтан:

1) сатып алушы біріктіруге жұмсалатын шығындарды бөлу кезінде сатып алынатын ұйымның қызметін тоқтату немесе қысқарту жөніндегі міндеттемелерді сатып алынатын ұйымның сатып алатын күні осы Стандарттың 20-бөліміне сәйкес танылған қайта құрылымдау жөніндегі қолданыстағы міндеттемесі болған кезде ғана тануға тиіс; және

2) сатып алушы бизнесті біріктіруге жұмсалатын шығындарды бөлу кезінде осы біріктіру нәтижесінде, күтіліп отырғандай, шегуі мүмкін болашақ залал немесе өзге де шығыстар бойынша міндеттемелерді тануға тиіс емес.