Мемлекеттің пайда болу даму себептері:

• Қоғамды басқаруды, жақсарту, дамыту: қоғамның жұмысының

көлемі де, шеңбері де молайып, кеңейіп ескі басқару аппараты тиісті дәрежеде жұмыс жасай алмады. Жаңа мемлекеттік аппарат қажет болды;

• Қалың бұқараның қаналушы таптың үстемдік тапқа, топқа қарсы

іс-әрекеттің әлсірету, жою үшін күшті мемлекеттік аппарат керек болды;

• Қоғамды, экономиканы дамыту үшін әлеуметтік жағдайды

жақсарту үшін басқарушы аппаратты нығайту керек болды;

• Қоғамның қорғанысын күшейту үшін, заңдылықты, құқықтық

тәртіпті қатаң сақтау үшін мемлекет керек болды.

Құқықтың қайнар көздері-мемлекеттің ресми түрде бекітіліп белгіленген және санкцияланған құқық нормалары.

Құқықтың қайнар көздері:

1.Құқықтық әдет-ғұрып-адамдардың санасында болатын, ұдайы қолда-нудың барысында дағдыға айналған және құқықтық салдарға апарып соқты-ратын, тарихи түрде қалыптасқан жүріс тұрыс ережесі.

2.Соттық прецедент-нақты іс бойынша қабылданған және кейінде осыған ұқсас істерді шешуде қолданылуы міндетті болатын сот немесе басқа қайсы-бір мемлекеттік органның шешімі.

3.Нормативтік құқықтық акт-биліктік құқық нормаларын белгілейтін, оларды өзгертетін және жоққа шығаратын мемлекеттік органның жазбаша актісі.

4.Діни нормалар-жалпыға бірдей міндетті мемлекет пен қоғамда құдайды танитын, мұнда қоғамдық қатынастар діни құқықтық нормалармен реттеледі.

Қорытынды.

Мемлекет қоғамның көп салалы, көп жүйелі құбылыстарына сәйкес да-мып өмірге келген бірлестік. Оның себептерін қоғамдағы болып жатқан объективті факторлар құрастырады: биологиялық, психологиялық, эконо-микалық, әлеуметтік, діни т.б. құбылыстар. Сондықтан бір теорияның көле-мінде мемлекет пен құқықтың пайда болуын ғылыми тұрғыдан толық түсіну-ге болмайды.

Жоғарыда көрсетілген теориялардың бәрінде де кемшіліктер мен жетіс-тіктер бар. Оны ғалымдар пайдаланады. Мемлекет және құқықтың пайда бо-луын, ғылыми тұрғыдан дұрысырақ түсіндіретін – тарихи материалистік тео-рия. Бәрі теория мемлекет және құқық тарихи туынды – қоғамның антога-нистік тапқа бөлінуінің нәтижесі болып табылады деп түсіндіреді.

Методикалық ұсыныстар: Мемлекеттің пайда болуы теорияларын танып білгеннен кейін жалпы құқық теориясымен танысып өту керек. Заң ғы-лымы өткен дәуірде, қазіргі кезенде, болашақта мемлекет және құқықтың қо-ғамды басқарудағы объективтік және субъективтік заңдарын, әдіс тәсілдері-нің зерттеуіне назар аударып ұғыну қажет.

Тақырып бойынша бақылау сұрақтары:

1. Мемлекет және құқықтың пайда болуы теорияларын атап және

оларға түсінік беріңіз?

2. Мемлекеттің пайда болу, даму себептері қандай?

3. Құқықтың қайнар көздерін атап оларға түсінік беріңіз?

Мемлекеттің мәні және тағайындалу түріне сәйкес мемлекет нысаны анықталады. Мемлекеттің сыртқы нысаны мен ішкі мазмұнының диалекти-калық бірлігі байқалады. Мемлекеттің нысаны қоғамның экономикалық, мә-дени, рухани мазмұнына байланысты. Демократиялы мемлекеттер туралы ай-татын болсақ, олар тек қана республика немесе шектелген монархия түрін- де өмір сүреді. Ал шығыс мемлекеттер көбіне монархия болатыны жақсы мәлім. Мемлекеттің нысаны үш элементтен сипаттайды: басқару нысаны, мемлекет-тік құрылыс нысаны және саяси режим.

Басқару нысаны деп сол немесе басқа мемлекетте биліктің жоғарғы ор-гандарын құру және ұйымдастырылу ұғынылады.

Басқару нысанын анықтау кезінде мына төмендегі мәселелер ескеріледі:

• мемлекетте қандай органдар және лауазымды тұлғалар жоғарғы

билікті бейнелейді;

• олар қандай принциптер мен бастамаларда қалыптасады және

олардың арасындағы өзара әрекеттестікке тежемелік пен тепе-теңдік механизмі қолданыла ма;

• олардың арасындағы мемлекеттік өмірдің негізгі саласын басқару

жөніндегі құзырет қалай бөлінеді;

• жоғарғы биліктің төменгі тұрған органдармен халық үшін

ашықтық дәрежесі қандай.

Басқару нысаны монархия және республика болып екі түрге бөлінеді: Монархия – жоғарғы билік бір адамның қолында болады және бұл билік мұрагерлікпен беріледі. Монархияның белгісі: мемлекетті басқаратын адам-ның билігі оған әкесінің немесе басқа туысқандарының қолынан көшуі, тиюі. Монархия екіге бөлінеді: шексіз (абсолюттік) және шектелген (конституция-лық) монархия.

Шексіз (абсолюттік) монархия – монархтың билігін басқа мемлекеттік орган шектемейді, биліктің бәрі соның қолында. Абсолюттік монархияның негізгі белгісі монархтың құзыретін шектейтін белгілі бір мемлекеттік орган-ның болмауы.

Шектелген (конституциялық) монархияда монарх билігі басқа бір ор-ганмен немесе заңмен шектеледі. Жаңа кезеңдерде шектелген монархия кон-ституциялық монархия деп аталады. Конституциялық монархияның екі түрі бар: дуалистік және парламенттік.

Парламенттік монархияда монархтың билігінің көрінісі тек символ ретінде болып келеді, заңды актілерді Парламент қабылдайды және формаль-ды түрде монарх қолын қояды. Үкімет монархтың алдында емес Парламент-тің алдында жауапты болып келеді.

Дуалистік монархияда монархқа атқару билігі берілген, яғни Үкіметті құру, оған жауапты министрлер мен лауазымды тұлғаларды тағайындау, оған вето және Парламенті тарату құқықтары берілген.

Республика – мемлекеттің ең жоғары билік органдарын халық немесе бүкіл ұлт өкілдері белгілі бір мерзімге сайлайтын мемлекеттік басқарудың нысаны. Республиканың екі түрі кездеседі: президенттік және парламенттік.

Президенттік республикада елдегі жоғарғы билік президенттің қолында болады. Ол Елбасы ретінде бүкіл халықтың тікелей дауыс беру (немесе) ерекше институт –референдум арқылы) негізінде сайланады. Биліктер бөлі-нісі жүйесінде ол билік тармағының бүкіл жүйесін үйлестіруші субъект бо-лып табылады.

Парламенттік республика жоғары билік органдары жүйесіндегі түйінді орындардың бірін Парламент иемденеді, ол заңдар қабылдайды және жалпы мемлекеттік мәселелерді шешеді. (В.Н. Хропанюк авторының «Теория госу-дарства и права» атты оқулығын қараңыз).

Мемлекеттік құрылыс нысаны мемлекеттің аумақтық құрылымынан, мемлекет және оның құрамдас бөліктерімен ара қатынасынан көрінеді. Мем-лекеттік құрылыс нысанына қарай: унитарлы, федеративтік, конфедерация болып келеді.

Унитарлық мемлекет бұл біртұтас, өзінің құрамында автономды мемле-кеттік құрылымдар жоқ, өз алдына дербестігі жоқ әкімшілік- аумақтық бөлі-ністерден тұратын мемлекет.

Федеративтік мемлекеттер –бұл құрамына екі, үш және одан да көп мемлекеттер немесе бірқатар дербестік дәрежесі бар мемлекеттік құрылым-дар кіретін одақтас мемлекеттер.

Конфедерация мемлекеті ол белгілі бір мақсаттар үшін (әскери, эконо-микалық, дипломатиялық, этникалық және т.б.)құрылған мемлекеттер одағы. Алайда, конфедерацияға біріге отырып, мемлекеттер –оның мүшелері ішкі және сыртқы істерді толық дербес және тәуелсіз мемлекеттер болып қалады, өзінің егмендігін жоймайды. Конфедерацияның құрылуына себепкер болған белгілі бір міндетті шешуге бағытталған бір немесе бірнеше орган олардың барлығы үшін ортақ болып табылады.

Саяси режим деп мемлекеттік билікті жүзеге асырудың тәсілдері, құрал-дары және әдістерінің жүйесі ұғынылады. Мемлекеттің саяси құқықтық режиміне сәйкес оларды демократиялық және тоталитарлық деп бөлінеді.

Демократиялық режим нарықтық экономикасы дамыған мемлекеттерде орнықтырылған.Онда конституализм идеялары, билікті бөлісу, құқықтық мемлекет идеялары жүзеге асырылуда, халықтың пікірін ескеру бағдарға алынған. Мемлекет пайдаланып отырған басқарудың демократиялық әдіс-тері, реттеу және ықпал ету оның қызметіне бақылау жасауға, сондай-ақ мемлекет өмірінің негізгі мәселелері бойынша ұсыныстарымен тікелей шы-ғуға мүмкіндік алып отырған халықтың өзіне деген сенімін арттырады.