4. Польская літаратура перыяду Барока: Ян Морштын, Вацлаў Патоцкі і інш.

У 17 ст. дзякуючы развіццю Контррэфармацыі ў польскай літ-ры пачынае панаваць барока, якое ў літаратуры выявілася ў двух напрамках:

• Высокае барока, пазбаўленае нацыянальнай спецыфікі, якое засноўвалася на заходніх прыкладах

• Сармацкае барока, якое мела больш нацыянальны і кансерватыўны характар.

1.Прадстаўніком першага тыпу быш Я.Морштын (1621-1693), які працягваў традыцыі знакамітага італьянаскага паэта Дж.Марына (таму Морштына можна залічыць да «марыністаў”). Для паэзіі польскіх “марыністаў” былі хар-ны формы карткага лірычнага верша і эпіграмы.

Увогуле ў польскай культуры гэтага часу працавала цэлая плеяда Морштынаў, але лірыка Яна Анджэя Моршты – гэта вышэйшае дасягненне польскага марынізму. Творчасць яго прадстаўлена ў рукапісных зборніках (“Зной” і “Лютня”), а таксама пераклады.

Плеяду Морштынаў адкрываў Геранім Морштын:

Ее открывает Хиероним Морштын (ок. 1580—1623), известный лирик, автор рукописного сборника «Собрание стихов» и лирического цикла «Светское наслаждение» (изд. 1606). Ориентация в современных литературных тенденциях Западной Европы и необыкновенная широта тематики сочетаются в его творчестве с высокой культурой стиха, призрачной игрой эмоциональных оттенков, где тонкий юмор, радостные тона и эротические двусмысленности переплетаются с овеянным грустью осознанием бренности земного бытия. сборник «Утешительная история о добродетельной королеве Банялюке из страны восточной» — первый барочный роман в стихах (жанр, популярный в польской литературе вплоть до середины XVIII в.). По своим мотивам «Банялюка» близка к распространенным в то время в Италии сборникам фантастических повестей, сказок, новелл, где восточная экзотика и яркая феерия нередко переплетаются с элементами фольклора

2.

Увогуле да сармацкага барока адносяцца як да нейкага “пабочнага прадукта”, бо займала яно месца ў цені ад высокага барока і стварала не непасрэдна мастацка, а толькі нешта падобнае да яго. Але тым не менш гэта не перашкодзіла сармацкаму барока зацвердзіцца ва ўсёй польскай літ-ры 17-18 ст.

Для сармацкага барока было характэрна маралізатарства, дыдактызм, схільнасць да сатыры і гістарычнага эпасу. Прадстаўніком гэтай плыні лічыцца В.Патоцкі (1621-1696). Ён аўтар эпічнай паэмы пра вайну с Турцыяй “Хоцінская вайна” і вершаваных сборнікаў “Сад фрашак” і “Маралія”. Варта адзначыць, што слава прыйшла да Патоцкага пасля смерці, калі з канца 17 ст. пачынаюць час ад часу з’яўляцца яго літаратурныя труды. Папулярнасць прыйшла да яго ўвогуле ў 19 ст., калі была апублікавана “Хоцімская вайна”. Таксама праявіў сябе як аўтар рэлігійных твораў

Таксама прадстаўніком гэтай плыні з’яўляецца паэт С.Твардоўскі, талент якога праявіўся ў міфалагічнай пастаралі ў вершах “Дафна, якая стала лаўровым дрэвам”. Цэнтральнай асобаў позняга барока стаў В.Кахоўскі, аўтар сборніка лірыкі і эпіграм “непраздный досуг” і эпічнай паэмы ў прозе “польская псалмодыя”. Для польскай прозы сармацкага барока шырокае распаўсюджанне атрымалі дзённікі, мемуары, дарожныя нататкі. Напрыклад, “Успаміны” Яна Пасека, сармацкага ваякі і авантурыста. Яго ўспаміны паўплывалі на развіццё гістарычнага рамана-гавэнды. Гэта твор, напісаны размоўнай мовай, з шырокім выкарыстаннем фальклору, камічных дыялогаў.

Фарміраванне польскага барока было абумоўлена рознымі фактарамі. Пэўную ролю адыграла ідэалогія Рэчы Паспалітай 17 ст., якая мела назву “сарматызм” (з чаго і пачалося сармацкае барока), у аснове якога міф пра тое, што продкамі шляхты былі ваяўнічыя сарматы, а продкамі сялян – мясцовыя плямёны, якіх перамаглі сарматы. Гэткім жа чынам з’явілася і тэорыя “Польшы – выбрананага богам народа” і канцэпцыя “Польшчы – твярдыні хрысціянства”. Гэтыя погляды выхоўвалі патрыятызм, але адмяжоўвалі польскую культуру ад еўрапейскай, што парадзіла пэўную адсталасць.

Сарматское барокко, как уже отмечалось, — порождение представителей малообразованной шляхты и духовенства, внутренний мир которых ограничивался узкими рамками сарматизма и ортодоксальной Контрреформации. Механически копируя систему образности, сюжетно-композиционные схемы и отдельные приемы выдаю́щихся мастеров литературы, писатели сарматского барокко примитивизировали их достижения, нередко создавая непреднамеренные пародии, комизма которых они, естественно, не замечали. Сарматское барокко, развиваясь в тени и под непосредственным влиянием высокого барокко, упрощенно имитируя его образно-стилистическую систему, накладывало вместе с тем отпечаток на творчество отдельных видных писателей (С. Твардовского, В. Коховского, В. Потоцкого и др.). С конца XVII в. и вплоть до середины XVIII в. — зари национального Просвещения — сарматское барокко постепенно распространяется на все польское искусство. Сарматское барокко не было ни продолжением, ни вырождением высокого барокко, а — его побочным продуктом, созданным дилетантами. Оно существовало параллельно с высоким барокко, а когда отошли его представители, заняло (ввиду общего упадка культуры) главенствующее место. Оценка этих неравнозначных явлений в польском искусстве XVII в. — первой половины XVIII в. должна быть дифференцированной.