19. Фразавы сінтагменны лагічны націск Аналіз націску ў тэксце Суперсегментныя адзінкі беларускай мовы. Націск (разнамесны, рухомы і нерухомы) і інтанацыя ў беларускай мове.

Да асноўных маўленчых адзінак адносяцца сегментныя і суперсегментныя. Сегментныя служаць для аддзялення адрэзкаў маўленчай плыні (гук, фанетычнае слова, маўденчы такт, фраза). Суперсегментныя служаць для аб’яднання сегментных адзінак у больш буйныя. Да іх адносяцца націск і інтанацыя.

Націск – выдзяленне аднаго са складоў слова з дапамогай гукавых сродкаў – вышыні, працягласці. У выніку слова набывае адметнае фанетычнае аблічча. Органы маўлення актыўна артыкулююць пры вымаўденні націскных складоў.

Націск адыгрывае важную ролю ў стварэнні агульнага рытмічнага малюнка маўлення, які розны ў розных мовах.

Гл. білет № 18.

Націск бывае фразавы, сінтагменны, лагічны.

У кожнай фразе адно са слоў мае больш моцны націск, чым астатнія, што дазваляе слухачу засяродзіць на ім большую ўвагу, выдзяліць яго лагічна. Такі націск называецца лагічным.

Тактавы або сінтагматычны націск, асноўная функцыя – аб’яднанне некалькіх слоў у такт: Заспявай ты мне песню такую,// Каб душу мне паліла яна.

Фразавы – выдзяляе больш моцныя націскі аднаго або некалькі слоў у межах фразы. Звычайна падае на апошні такт фразы: Родны Мінск я пакінуў,// Пажарам і бомбамі гнаны. Функцыя – узмацненне сэнсавай нагрузкі нейкага аднаго або некалькіх слоў у сказе.

Інтанацыя …

Гл. білет № 20

Суперсегментныя адзінкі беарускай мовы: інтанацыя, тон, гучнасць, мелодыка, рытм, тэмп, акцэнт, вышыня, тэмбр.

У беларускай мове націск дынамічны, або сілавы, ба пры вымаўленні націскных складоў органы моўнага апарату знаходзяцца ў большым мускульным напружанні, чым пры вымаўленні ненаціскных складоў.

У беларускай мове націск разнамесны (не фіксуецца на пэўным складзе), таму яго называюць свабодным.

Ацэнтуацыйныя дублеты – словы з варыянтным націскам (дзяўчына – дзеўчына).

Пры змене форм націск можа быць нерухомым (хата-хаце, хатай) і рухомым (бусел-буслы).

Інтанаця – гэта сукупнасць фанетычных сродкаў, якія служаць для афармлення фразы як адзінага цэлага і выражэння розных зачэнняў. Складаецца са сродкаў:

1. Мелодыка- змяненне тону голасу

2. інтэнсіўнасць – гучнасць, сіла голасу.

3. тэмбр

4. тэмп

5. пэўнае размяшчэнне паўз.

20. Інтанацыя. Фанетычнае чляненне маўлення. Танальныя сродкі інтанацыі Тэмбравыя сродкі інтанацыі Функцыя інтанацыі Асноўныя тыпы інтанацыйных канструкцый у беларускай мове.

Iнтанацыя – сукупнасць фанетычных сродкаў, якія служаць для афармлення фразы і асобных яе частак як адзінага цэлага, тым самым забяспечваюць рытмічна-меладычны малюнак вуснага маўлення, больш дакладна перадаюць думкі і пачуцці асобы ў час выказвання.

Выконваючы камунікатыўную і вылучальную функцыі, інтанацыя адначасова служыць для пабудовы, арганізацыі выказвання, дзяленні маўленчай плыні на выказванні і далей - на сінтагмы і ажыццяўленні сувязі паміж адрэзкамі.

+ Камунікатыўная функцыя

Ацэначна-экспрэсіўная функцыя

Эмацыйна-экспрэсіўнай функцыі

Кампаненты інтанацыі:

• Мелодыка – змяненне (павышэнне ці паніжэнне) тону голасу.

• Інтэнсіўнасць – гучнасць (сіла) голасу, тэмп, хуткасць маўдення.

• Тэмбр – эмацыянальна-экспрэсіўная афрбоўка маўлення.

• Рытм – чаргаванне націскных і ненаціскных складоў.

• Пэўнае размяшчэнне паўз – прыпынкаў у гучанні.

Тыпы інтанацыйных канструкцый (з іх дапамогай можна ахарктарызаваць інтанацыйную сістэму той ці іншай мовы; ёсць цэнтр, перадцэнтравая і пасляцэнтравая часткі).

ІК-1 (у перадцэнтравой частцы рух тону роўны, на цэнтры паніжаецца)

(апавядальныя сказы, адасабленні, назвы)

Госці прыехалі.

ІК-2 (галосныя цэнтра вымаўляюцца з роўным рухамтону, перадцэнравая частка – высокі тон, зацэнтравая – ніжэйшы)

(пытанне, сказы са зваротам, волевыяўленнем, загадам, заклікам, у прывітаннях)

Зачыніце дзверы!

ІК-3 (перадцэнтравая частка – сярэдні тон, цэнтр – тон рэзка павышаецца, дасягае верхняга ўзроўню агульнага дыяпазону гаворачага, у канцы націскнога складу рух тону можа быць роўным)

(пытальныя сказы без пытальнага слова)

Нашы госці прыехалі?

ІК-4 (перадцэнтравая частка – тон сярэдні або нязначна паніжаецца перад самым цэнтрам, галосны цэнтра вымаўляецца на ўзроўні тону, ніжэйшым за перадцэнтравы, у зацэнтравой частцы тон вышэйшы за цэнтравы і перадцэнтравы)

(няпоўныя сказы са злучнікам а)

Сёння я адпачываю. – А заўтра?

ІК-5 (2 інтанацыйныя цэнтры, у перадцэнтравой частцы тон сярэдні, на першым цэнтры тон павышаецца, на другім - паніжаецца)

(захапленне, экспрэсія ў клічных сказах, у пытальных сказах – нецярпенне, незадавальненне)

Чароўна!

ІК-6 (у перадцэнтравой частцы тон сярэдні, галосны цэнтра вымаўляецца з узыходным тонам, высокі тон захоўваецца ў зацэнтравой частцы)

(высокая ступень праяўлення якасці)

А кветак тут колькі!

ІК-7 (перадцэнтравая частка вымаўляецца на сярэднім узроўні, цэнтр – з узыходным тонам, галосны цэнтра заканчваецца змычкай галасавых звязак, зацэнтравая частка – ніжэй узроўня перадцэнтравой)

(экспрэсіўнае адмаўленне ці сцвярджэнне, адценне незадаволенасці)

Не, не так гэта!