Билет №15 Коллективта аралашу кагыйдәләре.

Кешеләр үзара аралашып яшиләр: сөйләшәләр, аңлашалар, бәхәсләшәләр, фикер алышалар... Авыру табиб белән, укучы укытучы белән, егетләр кызлар белән аралаша, син дустың белән очрашасың. Аралашуның билгеле бер кагыйдәләре, нормалары була. Алар буыннан-буынга тапшырылып килә. Кешеләр бит һәрвакыт үзара функциональ, бәйләнештә яши, мәсәлән, ир һәм хатын, әни һәм бала, хуҗа һәм кунак, сатучы һәм сатып алучы һ.б. Менә шул кагыйдәләр конкрет ситуациядә кешенең үз-үзен тотышын билгели.

Аралашу ситуацияләре берничә төрле була;

1.Якын кешеләрнең аралашуы. Бу очракта кешеләр арасында табигыйлек, бер­-береңне аңлау була.

2.0ешмада, коллективта рәсми булмаган аралашу. Бу-коллективтагы дуслар белән, бер йорттагы, подъезддагы күршеләр белән аралашу. Кешеләр бер-берсенә кызыклы яңалыклар хәбәр итәләр, бер-берсенең кәефен күтәрәләр.

З.Рәсми һәм эшлекле аралашу. Максаты-нинди дә булса мөһим мәсьәләне чишү, килешү, төзү

4.3уррак оешмаларда аралашу. Биредә кешеләрне уртак максат берләштерә.

5.Массакүләм аралашу, ягъни урамда, транспортта, ашханәдә һәм ял учреждениеләрендә аралашу. Аралашу вакытында "югарырак-түбәнрәк", "олырак-кечерәк" мөнәсәбәтләре урнаша.

Әлбәттә, бер коллективтан икенче коллективка, бер мәктәптән икенче мәктәпкә күчү җиңел түгел. Чөнки алда зур үзгәрешләр көтә. Беркем дә сине аңламый, аңларга да теләми кебек тоела.Ә бу бер дә куркыныч түгел. Иң мөhиме – юкка-барга игътибар итмәскә кирәк. Көчсезләрне якларга курыкма. Алар үзләрен ялгыз итеп сизмәсеннәр. Үзеңнең яхшы уй-фикерләреңнән читенсенмә. Шәфкәтьсез балалардан куркуга караганда, көсезләргә ярдәм итү якшырак. Үзең дә шул хәлдә калсаң, төшенкелеккә бирелмә. Үзеңә hәм яхшы кешеләргә ышан.

Аралашканда конфликтка, кирәксез бәхәскә, усаллыкка барырга ярамый. Истә тотарга кирәк: килешеп эшләү-алга баруның боек стимулы. Фәндә билгеле булганча, мактаганда, ихтирам белән сөйләшкәндә, игътибарлы булганда, хәтта үсемлекләр дә тизрәк үсәләр икән.

Истә тотыгыз! Аралашуның төп принцибы мондый: кешеләрнең сиңа карата нинди булуын теләсәң, үзең дә аларга шундый мөнәсәбәттә бул.

Текстка сораулар:

Классташларың һәм укытучыларың белән үзара мөнәсәбәтләрегез'һәрвакыт яхшымы?

Әгәр партадашың, классташың белән үзара мөнәсәбәтләрегез кайвакыт-дусларча,

кайвакыт чит кешеләрнеке кебек салкын булса, бу сине борчыймы?

Әгәр дустың белән нинди дә булса аңлашылмаучанлык килеп чыкса, үзара мөнәсәбәтләрне

ачуланышмыйча, үпкәләшмичә генә ачыклый беләсеңме?

Әгәр сиңа кем дә булса яки нәрсә дә булса ошамаса, моңа карата мөәсәбәтеңне

белдерәсеңме?

Ничек итеп?

Син классташларың, яңа танышларың белән мөнәсәбәтләр урнаштыра беләсеңме?

Сезнең классыгызга яңа укучы килгәне бармы?

Гадәттә^ яңа укучы белән ничек аралашасың?

Син һәм башкалар аның белән тиз дуслаштыгызмы?

Синең кайчан да булса яңа мәктәпкә күчкәнең булдымы?

Күчәсең киләме?

Син яңа коллективта үзеңне ничек хис итәрсең?

Әгәр башка мәктәптә укырга туры килсә, үзеңне ничек тотарсың?

Билет №16

Әдәплелек кагыйдәләре.

Безнең тормышыбызда элек- электән кабул ителгән әдәплелек кагыйдәләре бар. Кеше үзен коллективта, урамда, җәмәгать урыннарында матур һәм дөрес тота белергә тиеш. Акыллы, тәрбияле кеше үзен башкалар алдында яхшы яктан гына күрсәтә. Аның өчен гаиләдә, йортта кечкенәдән үк әти- әниләр, әби – бабайлар балаларны тормышка әзерлиләр, тәрбиялиләр.

Тормышта үз – үзеңне әдәпле, матур тоту кагыйдәләрен күп урыннарда үтәргә кирәк. Мәсәлән, мәктәптә укучы бала дәрескә куелган таләпләрне - өй эшен үти, аяк һәм өс киемнәрен чиста йөртә, дәресне игътибар белән тыңлый. Ә урамда юл йөрү кагыйдәләләрен үтәргә кирәк. Кагыйдәләрне белмәсәң яки үтәмәсәң, төрле күңелсез хәлләр, тавыш, шау- шу туарга, яки көлкегә калырга мөмкин.

Мәктәптә кайбер малайлар кызларны рәнҗетәләр, үртиләр, чәчләреннән тарталар, сугалар. Үзләрен тупас, әдәпсез тоталар. Әдәпле булу модада түгел дип уйлыйлар. Кайбер кызлар, киресенчә, артык оялчан, ямьсез, таза малайлардан көләләр. Әдәпле кешеләр сине тыңлый беләләр, синнән көлмиләр, кимчелекләреңне гафу итә беләләр.

Әгәр кеше киң күңелле,намуслы, туры сүзле, әдәпле булса, аның белән озак дуслашып була.

Әдәпле бала транспортта өкәннәргә, баланы хатын- кызларга урын бирә. Аларга транспортка керергә һәм аннан чыгарга булыша. Транспортта кычкырып сөйләшми, көлми, башкаларга комачауламый.

Татар халкында “Әдәп башы - тел”, “Әдәпленең күлмәге сәдәпле”, “Киемеңә карап каршы алалар, акылыңа карап озаталар” дигән мәкальләр бар. Чынлап та, кеше акыллы, тәртипле булса гына, ул матур күренә.

Кунакка баруның да аерым кагыйдәләре бар. Кунакка алдан сөйләшеп, тиешле вакытта барырга кирәк. Фатирга ишек шакып яки звонокка басып керергә кирәк. Кунаклар белән матур итеп исәнләшергә, киемне элгечкә эләргә, хуҗа нинди уеннар әзерләгән, шуларны уйнарга һәм башка кунаклар белән бервакытта, табын, сый өчен хуҗаларга рәхмәт әйтеп, саубуллашып китәргә кирәк.

Әгәр сез үзегезне акыллы, тәртипле, әдәпле тотсагыз, башкалар да сезне хөрмәт итәрләр, яратырлар.