Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Marozava_JA.N._Lekcyi_pa_marfalogii._CH._1._Ime...doc
Скачиваний:
1
Добавлен:
01.04.2025
Размер:
873.47 Кб
Скачать

Адрозненне ўсечаных формаў ад кароткіх:

1) усечаныя формы ў сказе з’яўляюцца азначэннем, а кароткіявыказнікам;

2) да ўсечаных формаў пытанне ставіцца такое ж, як і да поўных, а да кароткіх – што гаворыцца пра дзейнік? (У рус. мове ёсць спецыяльнае пытанне да кароткіх формаў: каков?, какова?, каково?, каковы?, а ў бел. мове да іх няма спецыяльнага пытання): А я молада была, неразумнаю расла, я не стала ад яго ўцякаці;

3) да ўсечаных формаў з лёгкасцю падстаўляецца адсечаны канцавы галосны: узяў у жонкі дзеўку маладу(ю); упусціла залато(е) калечка;

4) ва ўсечаных націск на тым жа складзе, што і ў адпаведных поўных, а ў кароткіх ён часта перамяшчаецца: молад, молада, зелен, дораг, дорага – кароткія ф.; малада, маладу, зялёну – усечаныя ф.;

5) усеч. формы могуць утварацца не толькі ад якасных, але і ад адносных прым-ў: залато калечка, залату завушніцу.

ЗАДАННЕ: Вызначце форму прыметнікаў:

Пэўна, марыць аб каханні сэрца палкае дзявоча (К-с). Бела хустка ляжыць на плячах. У разгоне белы коні, сівы грывы распусцілі. Чорны, родны небу, дораг надзённы хлеб у кмене зорак (Р.Б.). Я хачу паслухаць песні салаўіны. Упала на траву зялёну. А дзявочу красу, нібы тую расу, піў цагляны падвал цёмнай ночы (Я.Куп.). З плеч спадаюць яе косы, нібы сонца косы, і іскрацца, як на сонцы, брыльянцісты росы (Я.Куп.). Ніколі не страціць для нас цікавасці чалавек, бо праяўленне яго розуму бязмежна, бо дарогі яго не вызначаны… (К-с). Таксама вечар свае бавы нясе з сабой не менш цікавы (К-с). Наш народ – працавіты, душою багаты (К.Б.).

Ступенi параўнання прыметнiкаў

Ступені параўнання ўласцівы толькі якасным прыметнікам, і то не ўсім, а пераважнай большасці. Марфалагічная катэгорыя ступеней параўнання прадстаўлена трыма граматычнымі значэннямі: зыходная (або звычайная) ступень (па-руску ”положительная”), вышэйшая і найвышэйшая ступені. Формы ступеней параўнання бываюць прос­тыя (або сінтэтычныя) і складаныя (або аналітычныя). Гл. табліцу:

Ступенi параўнання прыметнiкаў

ФОР­МА­

ВЫ ШЭЙ ШАЯ СТУПЕНЬ

НАЙВЫ ШЭЙ ШАЯ СТУПЕНЬ

П Р О С Т А Я

Ф О Р М А

-ейш- (-эйш-):

кіслы → кіслейшы, высокі → вышэйшы; суплетывацыя ас­ноў: добры → лепшы, дрэн­ны→ горшы, малы → меншы, вя­лі­кі → большы;

-ей, -эй, -ай — не ўжываць, бо аманімія з прыслоўя­мі ў вышэйшай ступені параўнання. (Ужываецца ў фалькло­ры, часцей у паэзіі)

най-:

кіслейшынайкіслей­шы;

зрэдку: вялікі → найвя­лік­шы,

новы → найноўшы,

багаты → найбагатшы,

дарагі → найда­рожшы

С К Л А Д А Н А Я

Ф О Р М А

больш, менш:

кіслыменш кіслы,

высокібольш высокі

НЕЛЬГА:

больш кіслейшы

самы, найбольш, найменш:

самы кіслы

кіслы найбольш кіслы,

найменш кіслы

НЕЛЬГА :

самы кіслейшы,

найбольш кіслейшы

НЕ ЎТВАРАЮЦЦА ПРОСТЫЯ ФОРМЫ

ад якасных прыметнікаў з суфіксамі -авіт-, -ав-, -яв-, -ляв-, -лів-, -іст-, -юч-, -аўн-, -ат-, -н-, -к-, -л-, -ічн-, -ніч-, -еньк-, -эзн-: цягавіты, перадавы, бялявы, вяртлявы, крыклівы, агністы, балючы, сакаўны, шурпаты, марозны, коўкі, чулы, гераічны, маляўнічы, маленькі, велічэзны і інш.

НЕ ЎТВАРАЮЦЦА ПРОСТЫЯ İ СКЛАДАНЫЯ ФОРМЫ

ад якасных прыметнікаў, якія абазначаюць

  1. колькасна нязменную якасць: сляпы, глухі, халасты, замужняя, жанаты, босы, голы, жывы, мёртвы, вусаты, рагаты, крывы…;

  2. масці жывёл: руды, рыжы, буры, гняды, буланы, вараны, рабы, кáры, русы, пярэсты;

  3. назвы некаторых колераў (вытворныя прыметнікі): карычневы, блакітны, бронзавы, васільковы, ружовы, вішнёвы, фіялетавы...;

4) складаныя прыметнікі: белабокі, лапавухі, чарнабровы, цёмна-сіні.

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]