Pozaprawne systemy norm
Normy moralne – zespół norm znajdujący uzasadnienie w różnych systemach wartości (moralnych, etycznych). Sankcją za ich przekroczenie są wyrzuty sumienia i potępienie otoczenia.
Normy obyczajowe – społecznie upowszechniony nawyk postępowania połączony z przekonaniem, że tak należy czynić. Sankcją za ich przekroczenie jest odrzucenie przez grupę.
Normy religijne – system norm oparty na wartościach religijnych.
Normy organizacji społecznych i gospodarczych – ich istnienie wynika z faktu pewnej samodzielności tego rodzaju organizacji. Są podobne do norm prawnych ponieważ są ustanowione przez właściwy organ organizacji.
Funkcje prawa
Funkcja regulacji życia społecznego (stabilizacyjna) - prawo pozwala zapewnić obywatelom poczucie bezpieczeństwa w państwie. Eliminuje niepożądane zachowania. Utrwala istnienie ładu społecznego, gospodarczego, politycznego.
Funkcja wychowawcza - prawo kształtuje pozytywne zachowania wobec przepisów prawnych np. wobec przestrzegania przepisów ruchu drogowego, mówimy wówczas o charakterze prewencyjnym. Prawo pełni także funkcję resocjalizacyjną, kiedy zastosowana kara działa tak, że osoba, której to dotyczy nie jest skłonna pogwałcić istniejące normy prawne.
Funkcja ochronna - prawo ma za zadanie chronić te wartości, które są ogólnie przyjęte i ważne ze społecznego punktu widzenia.
Funkcja dynamizująca - prawo jest narzędziem zmiany różnych dziedzin życia np. prawo oświatowe regulujące przepisy związane z Nową Maturą.
Funkcja dystrybucyjna - prawo rozdziela dobra i ciężary, wynikające z funkcjonowania państwa np. przez podatki. Funkcja ta dotyczy szczególnie prawa cywilnego i administracyjnego.
Funkcja represyjna - prawo ma za zadanie określić wymiar kary za dokonanie przestępstw, działać odstraszająco na sprawców, a także realizować zasadę nieuchronności poniesienia kary za dokonane przestępstwo.
Funkcja kontrolna - prawo określa postawy jednostek, grup społecznych, narodu i instytucji państwowych. Wyznacza jakie postępowanie jest zabronione, a jakie nie.
Funkcja kulturotwórcza - prawo integruje ludność zamieszkującą na danym terenie np. działający zgodnie z prawem samorząd. Wpływa na kultywowanie określonych przez daną społeczność wartości. Znajomość przepisów prawnych określa poziom kultury np. politycznej danej zbiorowości. Prawo decyduje o ciągłości historycznej danego narodu i państwa.
Funkcja organizacyjna - prawo określa ramy działania władzy i organizacji publicznych.
Funkcja gwarancyjna - prawo wyznacza granice pomiędzy uprawnieniami państwa, a wolnością jednostki. Określa jakie zachowanie jednostki wobec państwa jest zabronione. Z drugiej strony wyznacza granice działania państwa wobec jednostki. Granice te stanowią istniejące normy prawne będące jedyną podstawą działania.
Źródła prawa w Polsce
Hierarchia źródeł prawa:
Konstytucja ustawa zasadnicza, zawiera główne elementy funkcjonowania państwa;
2) Ratyfikowane umowy międzynarodowe (konkordat, traktaty, konwencje, porozumienia) muszą być ratyfikowane (czyli zatwierdzone przez upoważniony do tego organ państwowy), bez ratyfikacji i ogłoszenia w Dzienniku Ustaw umowa międzynarodowa nie obowiązuje;
3) Ustawa uchwalana przez Sejm, zgodna z Konstytucją i umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi przez Parlament;
4) Rozporządzenia wydawane przez organy wykonawcze (art. 92 Konstytucji);
5) Akty prawa miejscowego wydawane przez organy terytorialne lub organy administracji rządowej (np. Plan Zagospodarowania Przestrzennego miasta Krakowa).
Akty prawa wewnętrznego
Akty prawa wewnętrznego to akty normatywne o ograniczonym zakresie działania. Konstytucja RP zalicza do tej kategorii aktów normatywnych uchwały podejmowane przez rząd, a także zarządzenia premiera i poszczególnych ministrów. Obowiązują tylko jednostki podległe podmiotom (organom) wydającym. Nie mają charakteru powszechnie obowiązującego.
Źródła prawa w UE
Prawo pierwotne:
1) Traktatu o UE,
2) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej,
3) traktaty zmieniające UE,
4) protokoły załączone do traktatów założycielskich i traktatów zmieniających,
5) traktaty akcesyjne państw członkowskich UE.
Prawo wtórne (pochodne):
1) wymienione w art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej: rozporządzenie, dyrektywa, decyzja, opinie i zalecenia,
2) niewymienione w art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Są to akty nietypowe, takie jak komunikaty, zalecenia oraz białe i zielone księgi,
3) umowy międzynarodowe.
Norma prawna
Norma prawna to wynikająca z przepisów reguła postępowania, wydana lub usankcjowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym. Norma prawna ma charakter:
ogólny,
abstrakcyjny,
dwustronny,
jest zabezpieczona przymusem państwowym.
Budowa normy prawnej
Koncepcja klasyczna:
hipoteza, ( każda norma prawna znajduje zastosowanie tylko w pewnej sytuacji ), 2) dyspozycja, ( to część normy prawnej, która wskazuje obowiązujący - w danej sytuacji - sposób zachowania). 3) sankcja, (jest to ta część normy prawnej, która określa, jakie ujemne skutki pociągnie za sobą niezastosowanie się do dyspozycji ).
Koncepcja norm sprzężonych (Lande) – norma prawna jest złożona z normy sankcjonowanej (hipoteza i dyspozycja koncepcji klasycznej) oraz normy sankcjonującej (sankcja koncepcji klasycznej).
Rodzaje norm
ze względu na zakres swobodny pozostawiony adresatowi wyróżniamy: - normy względnie obowiązujące, - normy bezwzględnie obowiązujące.
ze względu na sposób określenia zachowaniu ludzkich wyróżniamy: - normy nakazujące, które określają w ich adresat powinien uczynić, aby postępować zgodnie z treścią norm prawnych - normy zakazujące, które określają, od jakich działań powinien się powstrzymać adresat normy prawnej - normy wprowadzające - uprawniają do określonego zachowania się lub przyznają ich adresatami pewne korzyści.
Przepis prawa i jego budowa
Przepis prawa: zdaniokształtny zwrot językowy zawarty w akcie normatywnym w postaci artykułu, punktu, paragrafu lub litery. Jest to jednostka redakcyjna aktu normatywnego. Budowa przepisu prawa: 1. podmiot: a) kto? – osoba fizyczna b) rzeczownik – kategoria c) nazwa własna – organ państw. 2. orzeczenie – nakaz lub zakaz a) rozkaźnikowy – użycie w trybie rozkazującym b) nakazowy – x jest zobowiązany c) powinnościowy – nakaz ale wyrażony w formie słabszej d) czasownik – w trybie oznajmującym
Rodzaje przepisów prawa
a) ius cogens i ius dispositivi
b) nakazujące, zakazujące i uprawniające,
c) odsyłające i blankietowe (ogólne),
d) klauzule generalne,
e) lex generalis i lex specialis,
f) lex plus quam perfecta, lex perfecta, lex minus quam perfecta, lex imperfecta,
g) proste i złożone (skutki dwóch lub więcej faktów prawnych),