Сын есім тудыратын жұрнақтар

-ғы, -гі, -қы, -кі

көктем+гі, сырт+қы, кеше+гі

-лы, -лі, -ды, -ді, -ты, -ті

бала+лы, ат+ты, көрік+ті

-сыз, -сіз

бала+сыз, сөз+сіз, ақыл+сыз

-шыл, -шіл

ұйқы+шыл, ой+шыл, сауық+шыл

-шаң, -шең

көйлек+шең, сөз+шең, бой+шаң

-лық, -лік, -дық, -дік, -тық, -тік

қала+лық, көйлек+тік, аудан+дық

-дай, -дей, -тай, -тей

тау+дай, үй+дей, құс+тай

-ық, -ік, -қ, -к, -ақ, -ек

аш+ық, сын+ық, шира+қ

-малы, -мелі, -палы, -пелі

жина+малы, ауыс+палы

-қыш, -кіш, -ғыш, -гіш

біл+гіш, байқа+ғыш

-шақ, -шек

мақтан+шақ, ерін+шек

-аған, -еген

сүз+еген, қаб+аған

-улы, -улі

іл+улі, жаб+улы, жина+улы

-ыңқы, -іңкі, -ңқы, -ңкі

көтер+іңкі, желбіре+ңкі

шырай

ережесі

жасалу жолдары

жай

заттың жай белгісін көрсетеді

негізгі сын есім

салыстырмалы

сынның, сапаның бір-бірінен кем не артықтығын көрсететін сын есім

1. С.е.+-ырақ, -ірек,

-рақ, -рек. М:алыс+ырақ

2. С.е.+-лау,-леу,-дау, -деу,-тау,-теу

М.: қашық+тау

күшейтпелі

заттың қасиеттерін күшейте түсетін сын есім

С.е. 1 буыны+п + С.е.

М.: а+п-алыс,

қа+п-қашық

асырмалы

заттың сындық белгісін я тіпті асыра, я тіпті төмендете көрсететін сын есім

өте, тым, аса, тіпті, мүлде, ең, нағыз, нақ, шымқай, кілең, орасан, тамаша+С.е.

түрлері

есімдіктер

қызметі

жіктеу

мен, сен, сіз, ол, біз, сендер, сіздер, олар

барлық сөйлем мүшесі

сұрау

кім?не?неше?қай?қандай? қанша?қалай?қашан?

барлық сөйлем мүшесі, баяндауышқа жақын тұрады

сілтеу

бұл(бұ), бұлар, осы,осынау (осына), осылар, сонау(сона), ол, олар, мына, мынау, мыналар, анау(ана), аналар, әне, әнеки, міне, мінеки

сындық тұлғада жалғау қабылдамайды, заттық тұлғада көптеледі,тәуелденеді, септеледі, жіктеледі

Көбіне – анықтауыш

өздік

өз (тәуелді түрде қолданылады)

барлық сөйлем мүшесі, тәуелді түрде септеледі

белгісіздік

бір, әлде, әр+сұрау есімдіктері М.: бір-еу, кей-бір-еу, әр-бір

барлық сөйлем мүшесі

болымсыздық

еш+сұрау е., дәнеңе, дым, түк

барлық сөйлем мүшесі

жалпылау

бәрі, барлық, барша, бүкіл, күллі, жалпы, бүтін, түгел, бар

пысықтауыштан басқа барлық сөйлем мүшесі болады

ТҮРІ

ЕРЕЖЕСІ

МЫСАЛДАР

Есептік

Заттың нақты санын білдіреді (қанша? неше?)

Он, жиырма бес, үш мың бес

Реттік

Заттың реттік қатарын білдіреді (нешінші?)

Бірінші, бесінші, жетінші

Жинақтық

Заттың жинақталған санын білдіреді (нешеу?)

Біреу, екеу, үшеу, төртеу, бесеу, алтау, жетеу

Болжалдық

Заттың санын дәл білдірмей, шамамен болжамдап көрсетеді (қанша? неше? ай шамалы?)

Ондаған, қырықтай, ондап, бес шақты

Топтау

Заттың санын топтап көрсетеді (нешеден?)

Бестен, екеуден, он-оннан, бесеу-бесеуден

Бөлшектік

Заттың бөлшектік санын білдіреді (қанша? неше?)

2/3 – үштен екі, 5,5 – бес жарым, 2 - екі бүтін оннан бес

дара

1 сөзден тұратын етістік. М.: барды, келесің

күрделі

біріккен

тіркескен

бірнеше сөздерден:

1. бірігу арқылы (М.: әкел (алып кел))

2. тіркесу арқылы (М.: сатып ал. Сатып – негізгі етістік, ал – көмекші етістік)

негізгі

ешбір қосымшасыз, одан әрі бөлшектеуге келмейтін, ІІ жақ бұйыру мағынасында жұмсалатын етістік.

М.: ал, кел, бер

туынды

етістіктен немесе басқа сөз табынан сөз тудырушы жұрнақ жалғану арқылы жасалған дара етістік

болымды

алғашқы формадағы етістік

болымсыз

Е+-ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе. М.: бар+ма, жаз+ба

сабақты

Т.с. сөздермен тіркесе алатын етістіктер. М.: жазды

салт

Т.с. сөздерді меңгере алмайтын етістік.

М.: ал, кел, тұр

ШАҚ

ТҮРІ

ЖАСАЛУЫ

ОСЫ ШАҚ

НАҚ

ЖАЙ

4 ЕТІСТІК+Ж.Ж.

КҮРДЕЛІ

Е+-п,-ып,-іп,-а,-е,-й+4Е+ж.ж.

АУЫСПАЛЫ

Е+-а,-е,-й + Ж.Ж.

ӨТКЕН ШАҚ

ЖЕДЕЛ

Е+-ды,-ді,-ты,-ті+Ж.Ж.(ерекше)

БҰРЫНҒЫ

Е+-ған,-ген,-қан,-кен+ж.ж

ЕЖЕЛГІ

Е+-ып,-іп,-п+ж.ж.

АУЫСПАЛЫ

Е+-а,-е,-й+-тын,-тін+ж.ж.

КЕЛЕР ШАҚ

МАҚСАТТЫ

Е+-мақ,-мек,-бақ,-бек,-пақ,-пек+ жж

БОЛЖАЛДЫ

Е+-ар,-ер,-р+ж.ж.

АУЫСПАЛЫ

Е+-а,-е,-й+Ж.Ж.

НАҚ

ЖАЙ

4 Е (отыр,тұр,жатыр,жүр) + Ж.Ж.

М: Мен отыр+мын

КҮРДЕЛІ

Е+-п,-ып,-іп,-а,-е,-й+4Е+ж.ж.

М: Мен жаз+ып отыр+мын

АУЫСПАЛЫ

Е+-а,-е,-й + Ж.Ж.(ІІІж. –ды,-ді)

М: Мен жаз+а+мын

ЖЕДЕЛ

Е+-ды,-ді,-ты,-ті+Ж.Ж.

Ж.Ж.

М.: Сіздер кел+ді+ңіздер

БҰРЫНҒЫ

Е+-ған,-ген,-қан,-кен+ж.ж

М.: Біз көр+ген+біз

ЕЖЕЛГІ

Е+-ып,-іп,-п+ж.ж. (ІІІж. Ты, ті)

М.: Олар кел+іп+ті

АУЫСПАЛЫ

Е+-а,-е,-й+-тын,-тін+ж.ж.

М.: Сендер тыңда+й+тын+сыңдар