Kryterium 6 – typ wewnętrznego ustroju politycznego

24. monarchie i republiki

25. demokracje i dyktatury ( oraz wszelkie ich odmiany )

Kryterium 6 jest najważniejsze.

2. Pojęcie i istota formy państwa

Forma państwa to struktura organizacyjna oraz całokształt sposobów i metod sprawowania władzy państwowej. Na formę określonego państwa wpływa wiele czynników. Zaliczymy do nich : tradycję polityczną, całokształt zadań jakie państwo ma realizować, stosunki społeczne, stosunki międzynarodowe, stosunki narodowościowe, dominującą formę własności

3. Kryteria podziału państwa na formy państw

1. forma rządu

• monarchia ( despotyczna, patrymonialna, absolutna, stanowa, konstytucyjna, parlamentarna )

• republika ( autokratyczna, demokratyczna )

2. styl rządzenia

• demokratyczny

• liberalny

• populistyczny

• autorytarny

• totalitarny

3. ustrój terytorialno – prawny

• państwa unitarne ( proste )

• państwa złożone ( unia personalna, unia realna, konfederacja, federacja )

Ad a) – forma rządu

monarchia – dożywotnio najwyższą władzę sprawuje jedna osoba.

• Monarchia despotyczna – monarchie starożytnego wschodu ze skrajnymi formami niczym nie ograniczonej władzy. Władza monarchy miała charakter teokratyczny. Był uznawany za Boga lub jego reprezentanta.

• Monarchia patrymonialna – monarcha dysponowała państwem tak jak majątkiem prywatnym, nie postrzegając swej władzy jako funkcji publicznej

• Monarchia stanowa – w pewnym, sensie istniał system współrządów króla i reprezentacji stanu

• Monarchia absolutna – władza zwierzchnia należała całkowicie i niepodzielnie do monarchy. Mógł on staną ponad prawem, które sam ustanowił. Władzę jego mogło ograniczać jedynie prawo naturalne.

• Monarchia konstytucyjna – na podstawie konstytucji władza była dzielona pomiędzy monarchę i organy przedstawicielskie

• Monarchia parlamentarna – współczesne monarchie ograniczone, gdzie władza państwowa należy do parlamentu, zaś monarcha pełni jedynie funkcje reprezentacyjne.

Republika – forma państwa oparta na wybieranych organach władzy państwowej, których kadencja określona jest przepisami prawa.

W zależności od tego, kto w państwa uważany jest za suwerena wyróżnia się :

• republiki arystokratyczne

• republiki demokratyczne

W zależności od zakresu władzy głowy państwa wyróżnia się :

• prezydenckie ( USA )

• parlamentarne – głowa państwa pełni przede wszystkim funkcje reprezentacyjne

Ad b) – styl rządzenia

• demokratyczny – zasada dobrowolnego, otwartego uczestnictwa w polityce, równe szanse dla wszystkich, bez dyskryminacji i przywilejów, bez struktur ekskluzywnych lub tajnych, bez przymusu uczestnictwa; zasada większości : ośrodki decyzji są wybierane, reguły ich działania i treść ich decyzji są ustalane większościowo; zasada uznawania prawnych granic władzy.

• Liberalny – zasada pierwszeństwa wolności indywidualnej przed równością szans, sprawiedliwością i demokracją ( szczególnie ochrona wolności myśli i słowa, zrzeszania się, wolności wyboru i opozycji ); zasada szczególnej ochrony praw mniejszości w imię zapobiegania despotyzmowi większości i obrony tolerancji dla każdego poglądu; zasada możliwie jak najmniejszego zakresu ingerencji władzy w swobodne działanie obywateli

• Populistyczny – nadużywanie zasady większości, demagogiczna mniejszość powołuje się na „głos ludu”, który sama podsyca i manipuluje nastrojami społecznymi, odrzucanie racjonalnej debaty o polityce przez odwoływanie się do tłumu, włącznie z gotowością do demonstracji siły; programowy antyelitaryzm, obarczanie odpowiedzialnością za wszelkie zło wszelkich elit; radykalizm haseł i metod walki, bezkompromisowość języka politycznego, skrajne opinie i wiara, że przemoc ludowa jest potencjalnym i ostatecznym rozwiązaniem spornych problemów;

• Autokratyczny – jednoosobowe lub elitarne przywództwo, wąska grupa wolna od kontroli społecznej powinna decydować, a masy powinny być zdyscyplinowane i słuchać, w państwie powinien być tylko jeden wewnętrznie spójny ośrodek władzy ( władza monocentryczna ); prymat walki politycznej nad prawem i moralnością, samowładni przywódcy mają prawo stanąć ponad prawem; wola panowanie i siła są podstawą stabilności państwa; przymus państwowy stosowany bez umiaru, bez jasnych reguł i bez poczucia odpowiedzialności za skutki

• Totalitarny – maksymalny zakres kompetencji kontrolno – kierowniczych państwa, przywództwo jednoosobowe lub elitarne; rozbudowany system kontroli państwa w stosunku do wszystkich dziedzin życia obywateli; powszechna uniformizacja życia społecznego; powszechna indoktrynacja; rozbudowany aparat przemocy kontrolowany przez aparat partyjny; ekspansjonizm w polityce zagranicznej.

Ad c) - ustrój terytorialno – prawny

Państwa złożone – w państwach tych części składowe zachowują pełny lub ograniczony zakres suwerenności. Każda z nich ma określone kompetencje i swój własny system organów prawodawczych, wykonawczych i sądowniczych.

• unia personalna – związek dwóch lub więcej państw poprzez osobę wspólnego władcy z zachowaniem odrębnego systemu instytucji państwowych

• unia realna – związek dwóch lub więcej państw, będących podmiotem prawa międzynarodowego. W ramach unii realnej sprawy zagraniczne, finansowe i wojskowe są rozwiązywane wspólnie dla wszystkich państw

• konfederacja – związek państw, powołanych w celu realizacji określonych zamierzeń. Konfederacja nie ogranicza suwerenności poszczególnych państw, ale pewne funkcje są one zobowiązane wykonywać wspólnie. Ustawodawstwo w ramach części składowych

• Federacja – państwo związkowe, którego części składowe mają samodzielność prawną i określony zakres samodzielności politycznej. Części składowe są podmiotami federacji i mają własny podział administracyjno – terytorialny.

4. Państwa demokratyczne – kryteria i wartości

1. zasada suwerenności narodu

2. zasada przedstawicielstwa

3. zasada podziału władz

4. zasada pluralizmu politycznego i społecznego

5. zasada rządów większości z poszanowaniem praw mniejszości

6. zasada wolnych wyborów

7. zasada konstytucjonalizmu

8. zasada praworządności

- charakterystyka demokratycznych form państwa – koncepcja demokratycznego państwa prawnego

ad a) zasada suwerenności narodu

– fundamentalna zasada ustrojowa państwa demokratycznego. Jest zapisana we wszystkich konstytucjach. Przez suwerenność narodu rozumie się najwyższą władzę narodu : nieograniczoną, przejawiającą się w decydowaniu i ostatecznie rozstrzygającą. Dzisiaj w praktyce oznacza to, że władza państwowa pochodzi od narodu.