Ad 4 ) elementy pojęcia państwo jako organizacji społeczeństwa

Państwo spośród innych zorganizowanych grup wyróżnia się współwystępowaniem następujących cech :

• organizacja polityczna – koncentruje się na organizowaniu władzy organizując współpracę z grupami społecznymi, decydując o sposobach rozwiązywania konfliktów. W obrębie państwa występuje zależność : władza i podporządkowany.

• Jest organizacją hierarchiczną – stanowi hierarchię ról, pozycji, struktur, decyzji, norm, wartości – posiada wieloszczeblową strukturę

• Państwo jest organizacją terytorialną – posiada wyłączność na danym terytorium wynika z istnienia granic oddzielających różne państwa

• Państwo jest organizacją suwerenną – niezależną w podejmowaniu decyzji w wymiarze wewnętrznym od osób i innych organizacji działających na jego terytorium i wymiarze zewnętrznym – jest niezależna od innych podmiotów stosunków międzynarodowych. Władza państwowa jest władzą najwyższą na danym obszarze.

• Jest organizacją przymusową – przynależność do państwa ma charakter sformalizowany ( obywatelstwo ), posiada wyłączność stosowania legalnego przymusu.

• Państwo jest organizacją całościową, globalną i powszechną. Posiada powszechny zasięg kierowani, kontroli obejmujących ogół ludzi zamieszkałych w granicach organów państwowych.

Ad 5 ) Funkcje państwa Państwo spełnia dwie podstawowe funkcje :

• zewnętrzna – zapewnienie bezpieczeństwa i niezależności w stosunku do innych państw

• wewnętrzną – zadania realizowane wewnątrz państwa

Zadania te obejmują :

• formułowanie celów i sposobów zagospodarowania potrzeb zbiorowych ( określanie i realizacja polityki )

• gromadzenie zasobów niezbędnych dla realizacji i celów politycznych ( pobór podatków, powoływanie armii )

• regulacje zachowań jednostkowych i zbiorowych poprzez stanowienie norm prawnych

• reagowanie w sytuacjach naruszenia norm prawnych

Funkcje państwa możemy też podzielić ze względu na cele działania państwa :

• funkcja regulacyjna – wpływanie na procesy społeczne

• funkcja adaptacyjna – dążenie państwa do przekształcenia się zgodnie z rozwojem cywilizacyjnym

• funkcja innowacyjna – inicjowanie nowych procesów społecznych, promowanie procesów porządkowych.

Pytanie III – Koncepcje genezy państwa, historie myśli o państwie i prawie

Podział koncepcji genezy państwa, wg kryterium czasu :

1. koncepcje powstałe w starożytności ( Platon, Arystoteles ). Platon – państwo jest tworem człowieka ( w celu lepszego zaspokajania potrzeb ). Był pierwszym przedstawicielem nauk społecznych i twórca socjologii i stosunków politycznych. Arystoteles – uważał, że państwo jest rezultatem działań praw natury ( związane jest z naturą człowieka jako istoty społeczno politycznej ). Państwo to społeczność naturalna, jednostka musi żyć we wspólnocie politycznej by zaspokajać swoje potrzeby.

2. Koncepcje średniowieczne – bazują na starożytnym wschodzie. Główną tezą jest : władza pochodzi od Boga, lub władcą jest sam Bóg. Twórcami tej koncepcji jest Św. Augustyn i Św. Tomasz. Państwo jest naturą człowieka stworzoną przez Boga. Św. Augustyn twierdził, że państwo stworzył Bóg i od niego pochodzi cała władza. Św. Tomasz twierdził natomiast, że tylko sama zasada władzy pochodzi od Boga, a konkretne formy ustrojowe są dziełem ludzkim.

3. Koncepcje doktryny patriarchalnej – przedstawicielem jest Robert Filner. Państwo powstało z rodziny, która stopniowo rozrastała się w wyniku łączenia rodów. Władca traktowany był jako patriarcha swojego narodu i jednocześnie spadkobiercą biblijnego Adama. Źródłem panowanie władcy jest władza ojca nad członkami swojej rodziny ( władza jest nienaruszalna, istotne są więzy krwi i powszechne pochodzenie od wspólnego przodka ).

4. Koncepcje patrymonialne – u źródeł powstania władzy państwowej znajduje się własność ziemi. Państwo jest dziedziczną własnością ( patrymonium ) dynastii panującej. Wywodzi się z pierwotnego dominium ziemskiego, powstającego przez przyłączenie do niego obszarów sąsiednich. Prawo właścicieli ziemi wynika z praw naturalnych.

5. Koncepcje nowożytne – wyróżniamy :

• koncepcje umowy społecznej ( XVII – XVIII wiek ), były znane w starożytności u Epikura, Platona, sofistów ateńskich „człowiek jest miarą wszystkich rzeczy”. Główne tezy : państwo jest wynikiem umowy zawartej pomiędzy władcą a poddanymi, stanowi wytwór świadomej działalności ludzi, źródłem uprawnień władczych jest lud zlecający monarsze wykonywanie władzy. Przedstawicielami byli : Hobbes, Lock i Rousseau.

Hobbes – przed stanem państwowym istniał stan naturalny, przedpaństwowy, stanowiący wojnę wszystkich ze wszystkimi, mogła zakończyć ten stan silna władza państwowa dysponująca środkami przymusu. Społeczeństwo poprzez zawarcie umowy społecznej zrzeka się swej naturalnej wolności w sposób całkowity i nieodwołalny. Władca, który nie był formalnie stroną umowy otrzymywał władzę pełną, najwyższą i absolutną. Podstawowym powodem zawarcia umowy społecznej był strach przed anarchią. Władca jest gwarantem bezpieczeństwa i ochrony własności.

Lock – stan naturalny był stanem pozytywnym. Umowa społeczna zostaje zawarta w dwóch etapach :

1. jednostki tworzą społeczeństwo

2. społeczeństwo zawiera umowę z władcą powołując państwo i zachowując swoją podmiotowość. Jednostka nie rezygnuje ze swoich praw naturalnych dąży do ich wzmocnienia autorytetem państwa.

Rousseau – ludzie rodzą się wolni i równi. Wszyscy są podmiotem umowy społecznej. Naród jest źródłem władzy państwowej wywodzącej się od obywateli.

• koncepcje podboju i przemocy

czerpane z teorii starożytnych ( z siły greckich sofistów ) traktujących państwo jako wytwór silnych jednostek. Rozpowszechniły się w XIX wieku. Tezy : państwo to następstwo podbojów ludów, które uzyskały przewagę ekonomiczną i militarną, kierując się instynktem zaboru ( zagrabiali obce ziemie ). Państwo powstało w wyniku podboju rządzonych przez rządzących, jako akt siły i przemocy, w którym władzę określają zwycięzcy.

• koncepcje procesu rozwarstwienia klasowego

przedstawicielem był Engels „ O pochodzeniu rodziny „. Tezy : państwo powstało w wyniku rozpadu małej społeczności na antagonistyczne klasy społeczne. Rozwój produkcji spowodował podział społeczeństwa i nierównomierność w podziale bogactwa narodowego, co dało podstawę do powstania klas społecznych. Nierówności ekonomiczne doprowadziły do konfliktów. Państwo to organizacja klasowa ochraniająca interesy ekonomiczne, polityczne, ideologiczne grupy władającej środkami produkcji.

• koncepcje socjologiczne

opierają się na analizie zachodzących wewnątrz społeczeństwa współdziałań i współczynności. Państwo wywodzi się ze społecznego podziału pracy, który spowodował wyodrębnienie się rządzących i rządzonych.

• koncepcje psychologiczne

państwo powstało dzięki przyczynom prawnym, jest wytworem psychiki, zbiorem ludzi połączonych faktem przypisywania jednym grupom określonych praw a innym odpowiednich obowiązków.

Pytanie IV – Typologia państw – formy państw

1. Kryteria typologii i ich wartość porządkująca.

6 kryteriów typologii państw.

Kryterium 1 – stopień zewnętrznej suwerenności państwa

3. państwa w pełni suwerenne

4. państwa częściowo uzależnione choć formalnie niepodległe

5. państwa zależne – kolonie, protektoraty

Kryterium 2 – stopień rozwoju cywilizacyjnego

6. państwa rolnicze

7. państwa rolniczo – przemysłowe

8. państwa nisko uprzemysłowione

9. państwa wysoko uprzemysłowione

10. państwa poprzemysłowe

Kryterium 3 – stopień jednorodności etnicznej i narodowej

11. państwa wieloetniczne o słabej więzi narodowej

12. państwa wieloetniczne, w których istnieje wiele grup o silnej i odrębnej tożsamości, nazywane państwami wielokulturowymi, np. Australia

13. państwa dominującego jednego narodu i wielu mniejszości, np. Wielka Brytania

14. państwa o wysokiej jedności składu etnicznego i narodowego, np. współczesna Polska

Kryterium 4 – siła strategiczna

15. supermocarstwa

16. mocarstwa regionalne

17. państwa średnie

18. państwa małe

Kryterium 5 – typ ustroju społeczno – gospodarczego, a zwłaszcza szczególnie chroniony typ własności

w teorii marksizmu wyróżnia się historyczne typy państw :

19. państwo niewolnicze

20. państwo feudalne

21. państwo kapitalistyczne

22. państwo socjalistyczne

23. komunistyczny ustrój bezpaństwowy

W każdym typie państwa jedna klasa społeczna jest klasą panującą.