Trybunał Konstytucyjny

Orzeka w sprawach zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją, zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych, skargi konstytucyjnej.

Trybunał Stanu

Przed Trybunałem Stanu odpowiedzialność ponosi : Prezydent RP, osoby wchodzące w skład rządu, Prezes NIK, Prezes NBP, Prokurator Generalny RP, posłowie i senatorowie, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji

Rzecznik Praw Obywatelskich

Bada czy wskutek działania lub zaniechania działania organów, organizacji i instytucji obowiązanych do przestrzegania i realizowania tych praw i wolności, nie nastąpiło naruszenie prawa oraz zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej, podejmuje sprawy wymagające zastosowania środków o charakterze procesowym, formułuje pytania prawne pod adresem Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, składa Sejmowi sprawozdania ze swojej działalności ( co rok ).

Najwyższa Izba Kontroli

Wykonuje kontrolę z punktu widzenia wykonania zadań planu społeczno – gospodarczego, legalności, gospodarności, celowości i rzetelności, kontrola działalności organizacji społecznych i spółdzielczych, kontrole działalności gospodarczej, finansowej i organizacyjno – administracyjnej naczelnych i terenowych organów administracji państwowej, kontrole jednostek gospodarki nieuspołecznionej, w kwestii działania tych jednostek z obowiązującym prawem i interesem społecznym.

Ad c ) – sposób powoływania

Parlament

Wybory do sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym, Sejm i Senat są wybierane na czteroletnie kadencje. Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent Rzeczypospolitej nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu. Wybrany do Sejmu może być każdy obywatel Polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów skończy 21 lat; wybrany do Senatu może być każdy obywatel Polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów skończy 30 lat. Kandydatów na posłów i senatorów mogą zgłaszać partie polityczne oraz wyborcy, nie można kandydować równocześnie do Sejmu i Senatu, zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyborów określa ustawa. Nie można być równocześnie posłem i senatorem

Prezydent

Jest wybierany w powszechnych wyborach przez naród na 5 letnią kadencję. Może być ponownie wybrany tylko raz. Może nim być każdy obywatel Polski, który ukończył 35 lat i korzysta w pełni z praw wyborczych do Sejmu, czas wyborów zarządza marszałek Sejmu nie wcześniej niż na 4 miesiące i nie później niż 3 miesiące przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta.

Rada Ministrów

Prezydent desygnuje Prezesa Rady Ministrów ( premiera ), który proponuje skład Rady ministrów, Prezydent powołuje Prezesa Rady Ministrów ( Premiera ), wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów w ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów i odbiera przysięgę od członków nowo powstałej Rady Ministrów. Premier, w ciągu 14 dni od dnia powołania przez Prezydenta RP, przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej votum zaufania. W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie ustawy lub nieudzielenia jej votum zaufania w trybie ustawy, Sejm w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w ustawie wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent RP powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera przysięgę od jej członków. W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. Ustawy, Prezydent Rzeczpospolitej w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. Sejm w ciągu 14 dni od powołania Rady Ministrów przez Prezydenta udziela jej wotum zaufania większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie określonym w ustawie Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza nowe wybory.

Wymiar sprawiedliwości

Sędziowie są powoływani przez Prezydenta RP, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczony. Sędziowie są nieusuwalni. Ustaw określa czas, po którym sędziowie przechodzą w stan spoczynku.

Trybunał Konstytucyjny

Składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Ponowny wybór do składu trybunału jest niedopuszczalny. Prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje Prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego.

Trybunał Stanu

Trybunał składa się z przewodniczącego i 16 członków, wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu.

Rzecznik Praw Obywatelskich

Jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na okres 5 lat.

Najwyższa Izba Kontroli

Prezes najwyższej Izby Kontroli jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na 6 lat i może być ponownie powołany tylko raz.

Ad d ) – sposób działalności.

Sejm i Senat prowadzi działalność ustawodawczą, a także kontrolną w stosunku do rządu ( sprawozdania z wykonania budżetu itp. )

Sejm obraduje na sesjach: pierwsza sesja nowo wybranego Sejmu powinna być zwołana w ciągu miesiąca od dnia wyborów; obrady Sejmu są jawne, chyba, że zdecyduje on inaczej. Sejm powołuje Komisje, określa ich rodzaj i liczbę; porządek prac Sejmu określa regulamin uchwalony przez Sejm. Sejm może powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy. Tryb działania komisji śledczej określa ustawa. W przypadkach określonych w Konstytucji Sejm i Senat, obradując wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałka Senatu, działają jako Zgromadzenie Narodowe. Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, chyba że Konstytucja przewiduje inną większość.

Prezydent

Prowadzi działalność wykonawczą oraz ustawodawczą. Wydaje rozporządzenia, akty urzędowe. Wykonawczą w zakresie wykonywania postanowień Parlamentu.

Rada Ministrów

Rada Ministrów prowadzi działalność wykonawczą.

Prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej. Do Rady Ministrów należą sprawy polityki i państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego. Rada Ministrów kieruje administracją rządową.

Wymiar Sprawiedliwości

Organy wymiaru sprawiedliwości prowadzą działalność w sprawach z zakresu prawa karnego, prawa cywilnego, prawa rodzinnego i prawa pracy.

Trybunał Konstytucyjny

Działalność kontrolna - Zajmuje się on przypadkami naruszenia norm Konstytucji, niezgodnością z ustawami aktów niższej rangi; rozporządzeń i zarządzeń oraz uchwał Rady Ministrów oraz uchybienia polegające na wydawaniu przepisów regulujących bez wyraźnego upoważnienia ustawy – spraw zastrzeżonych dla ustawy.

Trybunał Stanu

Działalność kontrolna – zajmuje się naruszeniem Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania. Odpowiadają przed nim Prezydent RP, Premier oraz członkowie Rady Ministrów, prezes NBP, Prezes NIK, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.

Rzecznik Praw Obywatelskich

Prowadzi działalność kontrolna w zakresie ochrony praw i wolności obywateli określonych w Konstytucji i innych ustawach. Podejmuje sprawy wymagające zastosowania środków procesowych.

Najwyższa Izba Kontroli

Prowadzi działalność kontrolną w zakresie działalności gospodarczej, finansowej i administracyjno – organizacyjnej naczelnych i terenowych organów administracji państwowej. Kontroluje jednostki gospodarki nieuspołecznionej w kwestii zgodności działania tych jednostek z obowiązującym prawem i interesem społecznym, kontroluje działalność organizacji społecznych i spółdzielczych.

Ad 3) charakterystyka organów państwowych wyodrębnionych ze względu na rodzaj działalności

ad a) – struktura ( unikameralizm, bikameralizm )

najważniejszym organem przedstawicielskim jest parlament – kolegialne ciało reprezentujące interesy wyborców i elektoratu jako całości. Parlamenty można podzielić, stosując kryterium organizacji wewnętrznej na :

1. parlamenty jednoizbowe ( unikameralne )

2. parlamenty dwuizbowe ( bikameralne )

W Polsce Parlament jako organ przedstawicielski jest zorganizowany bikameralnie, tzn. posiada dwie izby – niższą czyli Sejm liczącą 460 posłów oraz izbę wyższą czyli Senat, gdzie zasiada 100 senatorów.

Ad a ) – kompetencje

Parlament posiada szereg funkcji ( kompetencji ) które można zgrupować w trzy szerokie kategorie :

1. funkcja legitymizacji – występuje on w roli podmiotu, który udziela formalnej aprobaty dla działań pozostałych organów, niejako legitymizuje ich aktywność i przejmuje za nie odpowiedzialność;

2. funkcja rekrutacji i socjalizacji polega na tym, że parlament staje się jednym z kanałów rekrutacji elity politycznej państwa;

3. funkcja ustrojodawcza – określenie zasad ustroju politycznego, społecznego i ekonomicznego zawartych w konstytucji, uchwalanie Konstytucji

4. funkcja ustawodawcza – stanowienie na podstawie konstytucji ustaw zwanych ustawami zwykłymi;

5. funkcja kontrolna – przede wszystkim nadzór parlamentu nad administracją państwową, poprzez wysłuchiwanie sprawozdań i informacji Rady Ministrów i innych zobowiązanych do ich przedkładania organów państwowych ( rzecznika Praw Obywatelskich, NIK, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji ) oraz poprzez kierowanie interpelacji i zapytań poselskich do ministrów.

6. funkcja kreacyjna – ustalanie wotum zaufania dla powołanej przez Prezydenta Rady Ministrów i jej programu działania, uczestnicząc tym samym w procesie kreacji gabinetu

Ad a )– wybory

Wybory do parlamentu są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Sejm i Senat są wybierane na czteroletnie kadencje. Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu.

Ad b) – organy wykonawcze

• Model monistyczny ( reżim prezydencki – USA ) – prezydent powołuje ministrów kierujących poszczególnymi resortami, którzy ponoszą przed nim odpowiedzialność polityczną i spełniają raczej funkcje doradcze.

• Model dualistyczny ( reżim semiprezydencki – Polska ) – Gabinet ( rząd ) odpowiada przede wszystkim przed parlamentem, który może zastosować instytucje wotum nieufności. Prezydent jest głową państwa, a premier szefem gabinetu.

• Głowa państwa w monarchiach i republikach ( wybory i kompetencje )

Monarchia

– forma rządów, w której reprezentantem władzy suwerennej jest monarcha, sprawujący tę władzę w zasadzie dożywotnio, samodzielnie lub wraz z innymi organami państwa. Monarcha może uzyskać władzę przez dziedziczenie ( monarchia dziedziczna ) lub poprzez wybór ( monarchia elekcyjna ). Historycznie występowały monarchia absolutna i monarchia konstytucyjna ( opiera się na konstytucji, która ma charakter umowy między ludem i monarchą ). Współcześnie w krajach cywilizacyjnie rozwiniętych występują monarchie parlamentarne, gdzie monarcha sprawuje funkcję ceremonialno – reprezentacyjną, integracyjną jako symbol jedności narodu, a niekiedy również arbitralną. Pod względem prawnym władza monarchy jest autonomiczna i samorodna. Jest on w zasadzie nieusuwalny. W monarchiach despotycznych monarcha miał nieograniczone kompetencje i władzę. Jego władza miała charakter teokratyczny. W Monarchiach patrymonialnych król dysponował państwem jak prywatnym majątkiem; w monarchiach stanowych w pewnym sensie funkcjonował system współrządów króla i reprezentacji stanu. W monarchiach absolutnych władza zwierzchnia należała całkowicie i niepodzielnie do monarchy. Mógł stanąć ponad prawem, które stanowił. W monarchiach konstytucyjnych władza była dzielona pomiędzy monarchę i organy przedstawicielskie. Monarchia parlamentarna jest to taka monarchia, gdzie władza państwowa należy do parlamentu i innych organów, monarcha zaś pełni funkcję symbolicznej głowy państwa. Jest apolitycznym, ponadpaństwowym symbolem jedności kraju. We współczesnych monarchiach parlamentarnych kompetencje monarchy formalnie są szerokie. Faktycznie jego władza ograniczona jest zarówno ustawami, normami prawa precedensowego jak i zwyczajami konstytucyjnymi. Każda ustawa jest podpisywana przez monarchę. Pełnomocnictwa monarchy opierają się na prawie pisanym lub przywilejach. Przeważnie są to : zwoływanie i rozwiązywanie parlamentu, powoływanie i dymisjonowanie ministrów i innych wyższych urzędników, zawieranie i ratyfikowanie umów międzynarodowych, urzeczywistnianie prawa łaski, wypowiadanie wojny, nadawanie tytułów szlacheckich. Monarcha jest także formalnie najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych. W praktyce jednak wszelkie działania monarchy w tego typu monarchiach wymagają ratyfikacji określonych organów państwowych.

Republika

– forma ustroju państwowego, gdzie władza państwowa pochodzi od narodu, partii lub grupy. W republikach wybiera się głowę państwa, którą jest prezydent, wybiera się parlament, powołuje się rząd.

W zależności od tego, kto w państwie uważany jest za suwerena, możemy wyróżnić - republiki arystokratyczne oraz republiki demokratyczne.

W zależności od zakresu władzy głowy państwa wyróżnia się : prezydenckie (USA – prezydent wybierany na 4 lata w wyborach powszechnych ) a także parlamentarne – głowa państwa pełni przede wszystkim funkcję reprezentacyjną ( np. Niemcy, gdzie faktyczną i bardzo dużą władzę posiada Kanclerz – to on kieruje krajem. Prezydent spełnia funkcję reprezentacyjną )

- rada ministrów ( struktura, procedury powoływania, kompetencje, typy gabinetów )

Składa się z Prezesa Rady Ministrów i ministrów. W skład Rady Ministrów mogą być powoływani wiceprezesi Rady Ministrów. Prezes i wiceprezes Rady Ministrów mogą także pełnić funkcje ministrów. W skład Rady Ministrów mogą być ponadto powoływani przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Prezydent desygnuje Prezesa Rady Ministrów ( premiera ), który proponuje skład Rady ministrów, Prezydent powołuje Prezesa Rady Ministrów ( Premiera ), wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów w ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów i odbiera przysięgę od członków nowo powstałej Rady Ministrów. Premier, w ciągu 14 dni od dnia powołania przez Prezydenta RP, przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej votum zaufania. W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie ustawy lub nieudzielenia jej votum zaufania w trybie ustawy, Sejm w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w ustawie wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent RP powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera przysięgę od jej członków. W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. ustawy, Prezydent Rzeczpospolitej w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. Sejm w ciągu 14 dni od powołania Rady Ministrów przez Prezydenta udziela jej wotum zaufania większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie określonym w ustawie Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza nowe wybory. Prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną, kieruje administracją rządową, zapewnia wykonanie ustaw, wydaje rozporządzenia, koordynuje i kontroluje pracę organów administracji rządowej, chroni interesy skarbu państwa, uchwala projekt budżetu państwa, kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu, zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne oraz porządek publiczny, zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, zawiera umowy międzynarodowe oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej. Struktura – Prezydium Rządu, następnie Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów, dalej Ministrowie. Równolegle do Prezydium Rządu działa Urząd Rady Ministrów.

typy gabinetów

Można wyróżnić cztery typy gabinetów :

Jednopartyjnie większościowe – dysponujące poparciem większości w parlamencie

Jednopartyjnie mniejszościowe – gdy partia formująca gabinet nie może liczyć na poparcie większości w parlamencie. Z konieczności musi ona zawierać sojusze w parlamencie każdorazowo, gdy wynik istotnego dla niej głosowania nie jest pewny.

Koalicyjnie większościowe – gdy w pracach gabinetu biorą udział dwie lub więcej partii politycznych, posiadających większość w parlamencie

Koalicyjnie mniejszościowe – które nie mogą liczyć na poparcie większości w parlamencie.