2. Елімізде өтетін «Экспо-2017» көрмесі туралы (тақырыбы, мақсаты, күтілетін нәтиже) хабарлама дайындаңыз.
7-сабақ
1. Мәтінге қажетті сөздер мен сөз тіркестерін орыс тіліне аударыңыз. Сөйлемдер құрастырыңыз.
Жел электр стансысы, жел күші, жел электр стансыларының қуаты, қалыпты жел, жел екпіні, күшті жел, калақша, биік мұнара, найзағай қайтарғыш, құйын, тоқ өткізгіш, дауыл, диірмен, ұн тарту.
2. Мәтінді оқыңыз, орыс тіліне аударыңыз. Жел электр стансылары
Жел электр стансылары жел күшін токқа айналдырады. Жел электр стансыларының қуаты шағын болады: 100-140 кВт. Жел энергиясын қолдану желдің жылдамдығы мен бағытына байланысты. Мысалы, жылдамдығы секундына 5-8 метр жел - қалыпты жел, 14 метр - күшті жел, 20-25 метр – құйын, ал секундына жылдамдығы 30 метрден асатын жел – дауыл деп аталады. Кейде жел екпіні секундына 100 метрге дейін жетеді.
Тұрмыста жел диірмені ертеден белгілі болған. Онда ұн тартатын.
Қазіргі уақытта тұрмыста шағын жел стансылары қолданылады. Оның құрылымын калақша, электр генераторы, тоқ өткізгіш, биік мұнара және найзағай қайтарғыштан тұрады.
3. Сұрақтарға жауап беріңіз.
Жел электр стансылары жел күшін неге айналдырады?
Жел электр стансыларының қуаты қандай?
Желдің қандай түрлері болады?
Қазір қандай жел электр стансылары қолданылады?
4. Сөйлемдерді қажетті сөздермен толықтырыңыз.
Алматы облысында жел күшімен .......... алғашқы электр станcы салынады.
Жел күшімен электр қуатын ...... стансы Алакөл ауданының аумағында, Жоңғар қақпасының маңында ......... деп күтілуде.
Алғашқы жел электр стансысының қуаты 5 МВт болмақ. Оны .... үшін 5,5 млн. доллар қажет.
Қажетті сөздер: салынады, салу, қуаты, жұмыс істейтін, өндіретін.
5. Мәтінді оқыңыз, аударыңыз. Мәтінге ат қойыңыз. Мәтінді мазмұндау үшін сұрақтар құрастырыңыз.
Астанада ҚР Энергетика және минералды ресурстар министрлігі мен БҰҰ жанындағы Ғаламдық экологиялық қордың бірлескен жобасы аясында «Қазақстанның бірінші жел атласының» тұсауы кесілді. Осыған орай, елімізде келесі жылдың аяғына дейін бірінші жел электр станциясы салынбақшы.
Аталған «жел атласына» сәйкес, қазақ жерінің жартысына жуығы жел ресурына бай екені анықталып отыр. Халықаралық сарапшылардың есептеуінше Қазақстанда соғатын желдің жылдамдық күші 15 метр биіктікте орта есеппен секундына 27–35 метрден асады. Бұл дегеніңіз орасан мүмкіндік. Себебі, Еуропа елдерінде желдің жылдамдығы секундына 4-5 метр жағдайында болса да, жел қуатын пайдаланатын энергетикасы жолға қойылған.
Мамандар еліміздегі жоғарыда айтылған әлеуетті пайдалана алсақ, жылына 900 мың ГегаВатт-сағат электр қуатын өндіруге болатынын айтады.
Қазақ даласында қысы-жазы тоқтаусыз соғып тұратын желдің қуаттылығы жағынан Жоңғар қақпасы алдыңғы орында. Жоңғар қақпасынан соғатын желдің жылдық орташа жылдамдығы 9,68 м/с құрайды. Ел аузында «Ебінің желі» деп аталатын осынау қақпадан соғатын алапат дауыл жел электр стансының қуатын жылына 5 мың МВт/секундқа дейін арттыруға мүмкіндік бермек. Ал, Алматы облысындағы Шелек дәлізінен соғатын желдің жылдамдығы 7,77 м/секундка тең. Сондай-ақ, желдің соғу жылдамдығы Ақтау-портында 7,83 м/с, Елорданың маңайында 6,8 м/с, Ерейментауда 7,79 м/с, Қарқаралыда 6,26 м/с, Арқалықта 6,93 м/с, ОҚО Жүзімдік ауылы мен Атыраудағы Қарабатан теміржол стансысы аумағында 7,5 м/с құрайды. Егер еліміздегі осынау табиғи қуатты іске жарата алсақ, қолданысқа енгізілетін жел қондырғыларының жиынтық қуаты 550 МгВт-ты құрап, ал жылдық электр энергиясын өндіру көлемі 1,65 млрд. кВт-сағатқа тең болмақ. Алайда, осынша үлкен әлеуетке қарамастан елімізде жел энергиясын іске асыра алмай келеміз. Оған себеп, Қазақстанда әлемнің кейбір мемлекеттеріндей энергияның балама көздеріне аса үлкен қажеттіліктің болмауында.
Елімізде қуат көзінің екі түрі гидроэлектрстансылары (ГЭС) мен жылу электрстансылары (ЖЭС) бар. Ал, атом электрстансылары (АЭС) мен балама энергия көздері туралы әңгіме енді қозғала бастады. Балама қуат түрлері – жел, күн энергиялары жеткілікті түрде дамымағандықтан, әзірше, электр энергиясының базалық көзіне айнала алмай отыр. Болжам бойынша осы үш бірдей жел қондырғысы арқылы өндірілетін қуат күші 300 МВт-ты құрамақ. Мамандардың айтуынша, жел электр қондырғыларының үлкен бір пайдалы жағы өндірісі түгелдей желге қатысты болғандықтан, аса көп шығынды қажет етпейді. Оның үстіне қоршаған ортаға зияны жоқ. Бұл жылдан-жылға асқынып бара жатқан экологиялық проблемаларға тосқауыл болмақ.
Жаңартылған энергия көздеріне күн мен желдің, өзен суларының энергиясы, геотермалдық энергия, сондай-ақ, табиғи процестердің есебінен үздіксіз жаңартылатын басқа да энергия түрлері жатады.
Энергетиканы дамытудың жаңа жолдары осындай көздерді іздестіруге және дамытуға бағытталған.
Жел энергиясы бойынша жүргізілген зерттеулердің негізінде жел электр стансыларын салуға қолайлы деп 8 аймақ таңдалып алынды. Олар: Ақмола, Алматы, Жамбыл, Қарағанды, Қостанай, Маңғыстау және Оңтүстік Қазақстан облыстары.