2. Мәтінді оқып, қазақ тіліне аударыңыз. Мәтінде қай энергия түрі туралы айтылады?
Издавна люди знали о стихийных проявлениях гигантской энергии, таящейся в недрах земного шара. Память человечества хранит предания о катастрофических извержениях вулканов, унесших миллионы человеческих жизней, неузнаваемо изменившийся облик многих мест на земле. Мощность извержения даже сравнительно небольшого вулкана колоссальна, она многократно привышает мощность самых крупных энергетических установок, созданных руками человека.
Маленькая еврорпейская страна Исландия - «страна льда» в дословном переводе – полностью обеспечивает себя помидорами, яблоками и даже бананами. Многочисленные исландские теплицы получают энергию от тепла земли, так как других местных источников энергии в Исландии практически нет. Зато очень богата эта страна горячими источниками и знаменитыми гейзерами. Жители этой маленькой северной страны эксплуатируют подземную котельную очень интенсивно. Столица Рейкьявик, в которой проживает половина населения страны, отапливается только лишь за счет подземных источников.
Но не только для отопления черпают люди энергию из глубин земли. Уже давно работают электростанции, использующие горячие подземные источники. Первая электростанция, использующая горячие подземные источники, была построена в 1904 году в небольшом итальянском городке Лардерелло, названном так в честь французского инженера Лардерелли, который еще в 1827 году составил проект использования многочисленных в этом районе горячих источников. Постепенно мощность электростанции росла и в наши дни мощность станции достигла величины от 360 тысяч до 500 тысяч кВт.
6-сабақ
1. Мәтінге қажетті сөздер мен сөз тіркестерін орыс тіліне аударыңыз. Сөйлемдер құрастырыңыз.
Су энергиясын өндіретін станcы, пайыз, мөлшер, ағыс күші, жер бедері, жауын-шашын, мұхит аңғары, деректер, құрлық, ағынды су, шоғырлану, сарқырама, су қоймасы, аймақ, соғыс, құбыр.
2. Мәтінді оқыңыз, аударыңыз. Мәтінді мазмұндау үшін жоспар құрыңыз.
Су энергиясын өндіретін стансы
Қазіргі кезде су энергиясы электр энергияның маңызды бір көзіне айналып отыр. Ағынды сулардың кинетикалық энергиясы зор. Жер бетіндегі барлық ағынды сулардың энергиясы толық пайдаланылатын болса, онда жылына 33 000 кВт сағат электр энергиясын өндіруге болады. Әрине, бұл мүмкін емес. Ғылыми болжамдар бойынша әртүрлі технологиялық және энергетикалық себептерге байланысты, бұл энергияның тек 25 %-ын ғана пайдалануға болады, бірақ дүние жүзі осыншама энергияның тек 5 % -ын ғана пайдаланып отыр.
Дүние жүзінде су энергиясына бай елдер: ҚХР (дүние жүзі қорының 13,5%), ТМД (11 %), АҚШ (7,2 %), Заир (5,5 %) және Бразилия (5,3 %).
Су энергиясының мөлшері ағыс күшіне тікелей байланысты. Су ағысының күшеюі жер бедеріне және жауын-шашын мөлшеріне байланысты. Деректерге қарасақ, құрлықтың 800 мың км2 теңіз деңгейінен төмен, ал 150 млн км2 теңіз бетінен жоғары орналасқан. Осы себепті барлық бұлақ, өзен, теңіз сулары мұхит аңғарына қарай ағады. Cу электр стансылары басқа электр стансылар түрлеріне қарағанда ауаға анағұрлым азырақ әсер етеді, көбіне су қоймасындағы балық қорының артуына және балық шаруашылығын жүзеге асыруға жақсы ықпалын тигізеді. Сонымен қатар, олардың электр энергиясының өзіндік құны, мысалы жылу электр стансыларына қарағанда әлдеқайда төмен.
Еліміздің су электр стансыларының 40 %-нан көбі Ертіс өзенінің шығысында шоғырланған. Өскемен су электр стансысы Ертіс су электр стансысы сарқырамасының екінші баспалдағы болып табылады және Бұқтырма су электр стансысының реттеуші қызметін атқарады. Ертіс су электр стансысы Бұқтырма су қоймасының су жіберу жүйесін түзетеді. Бұл стансысының жобасы мен құрылысы 1939 жылы басталған, бірақ Ұлы Отан соғысына байланысты алғашқы құбырдың қолданысқа қосылуы 1952 жылдың желтоқсан айында болды. Соғыстан кейінгі қиын жылдар себеп болғандықтан, су электр стансысы толығымен 1959 жылдың қарашасында іске қосылды.
Қазіргі кезде стансыда 331,2 МВт қуатты төрт құбыры жұмыс істейді.