Вопрос№31:ВосстаниеКастуся Калиновского

З часоў падзелу Рэчы Паспалітай польскі патрыятычны рух не даваў спакою расійскім уладам. Польскі патрыятычны лагер падзяліўся на дэмакратаў, якія выступалі за паўстанне, і лібералаў – прыхільнікаў мірных сродкаў барацьбы.Тыя, хто быў за паўстанне, атрымалi назву “чырвоныя”. Яны падзялялiся на правых i левых. Першыя рабiлi стаўку на шляхту i асцерагалiся шырокага сялянскага руху.Яны прадугледжвалi надзяленне сялян зямлёй за кошт яе частковай канфiскацыi ў памешчыкаў пры абавязковай грашовай кампенсацыi. Левыя разлiчвалi на сялянскую рэвалюцыю.Працiўнiкаў паўстання называлi “белымi”. Гэта былі пераважна памешчыкi, сярэдняя буржуазiя, частка iнтэлiгенцыi.Гэтыя палiтычныя плынi сфарміраваліся і iснавалi не толькi ў Польшчы, але i на тэрыторыi Беларусi i Лiтвы.Восенню 1861 г. у Варшаве з разнастайных рэвалюцыйных груповак быў арганiзаваны паўстанцкi гарадскi камiтэт.“Левых” ў Беларусi ўзначальваў Канстанцiн Калiноўскi (1838–1864). Ён паходзiў з сям’i збяднелага шляхцiца Гродзенскай губернi, скончыў Пецярбургскi ўнiверсiтэт. Вярнуўшыся ў 1861 г. на радзiму, К. Каліноўскі стварыў у Гродне нелегальную рэвалюцыйную арганiзацыю з разначыннай iнтэлiгенцыi. Выдаў 7 нумароў падпольнай рэвалюцыйнай газеты на беларускай мове “Мужыцкая праўда”.Была выкладзена праграма паўстання: Польшча абвяшчалася незалежнай краiнай з роўнымi правамi ўсiх яе грамадзян перад законам, дазвалялася дзейнасць ўнiяцкай царквы, планавалася перадаць сялянам iх зямельныя надзелы ў поўнае ўладанне, а памешчыкам выплацiць кампенсацыю з дзяржаўнай казны.У студзенi–лютым 1863 г. ў Беларусi з’явiлiся першыя паўстанцкiя атрады, якiя прыйшлi з Польшчы. Найбольш актыўна паўстанцы дзейнiчалi ў Гродзенскай губернi, дзе ваяводскiм камiсарам быў К. Калiноўскi.Паўстанне 1863–1864 гг. адбывалася ва ўмовах правядзення аграрнай рэформы ў Расii.Поспеху ў барацьбе з паўстаннем расійскiя ўлады дасягнулi не толькi дзякуючы вайсковай сiле.У чэрвенi 1863 г. ў Вiльню вярнуўся К. Калiноўскi, а ў лiпенi ён стаў старшынёй Вiленскага аддзела. Да канца лета ў руках К. Калiноўскага сканцэнтравалася ўсё кiраўнiцтва паўстанцкiмi атрадамi на тэрыторыi Лiтвы i Беларусi. Аднак выратаваць паўстанне ўжо не удалося.

ВОПРОС№:Идеология реформации. Мировоззрение и гуманистическая деятельность С. Будного, В. Цяпинского, М. Гусовского.

Идеи возрождения и реформации оказали большое влияне на формирование общественной мысли и культуры нашего края. Реформация – широкое общественно-политическое и идеологическое движение в зап. Европе в 16 в. Было направлено против католической церкви и носило антифеодальный характер.

Реформация пришла на Беларусь из Германии.

Главные цели: 1) лишение католицизма идеологического и политического господства в государстве

2) уменьшение церковного землевладения

3) укрепление внутренней веры людей

В результате реформации возникло новое христианское учение – протестантизм. (лютеранство, баптизм, кальвинизм и т.д.) Протестанты заявляли, что единый источник веры – Библия, не признавали монастырей и монашество, в своих церквях не вывешивали икон и выступали за идею недорогой церкви.

Социальной опорой реформ в ВКЛ были:

• магнаты; видели в реформации средство ликвидации католицизма с помощью протестантской церкви; желали сократить обособленность своего государства от католической Польши.

• шляхта; притягивало требование ограничения церковного землевладения, уменьшение податей на содержание церковной верхушки.

• горожане; стремились избавиться от вмешательства церкви в городское самоуправление, желали упростить церковь.

Большая часть крестьян осталась безразличной к реформации (были сильны позиции православия).

Наибольшее распространение на территории Беларуси получил кальвинизм. Укрепление кальвинистской церкви в ВКЛ связано с деятельностью богатейшего магната Н. Радзивила Черного, виленского воеводы, великого канцлера ВКЛ.

В 1553 году Н.Р. Черный основал в Бресте первую кальвинистскую общину. Скоро на Беларуси их стало приблизительно 50, а при них находились церкви, школы , типографии. Крупнейшие реформ. центры – Брест, Несвиж, Новогрудок и др. Протестанты содействовали развитию книгопечатания (в Несвижской типографии Радзивила работали С. Будный, В. Цяпинский). Богатый вклад реформация внесла и в образование Беларуси. Кальвинистские школы в Вильни, Сморгони, Новогрудке.

Реформация сыграла положительную роль в культурно-просветительском развитии края, содействовала расширению просвещения, книгопечатания, распространению гуманистической идеологии. Реформация способствовала развитию терпимости к различным религиям ВКЛ. В тоже время реформация в Беларуси не имела такого широкого размаха, как в Европе. Увлечение реформацией магнатами оказалась недолгой. Противодействие католических верхов, гос. санкции, внутренние противоречия обусловили падение реформации. Но основной причиной падения реформации была узкая социальная база (не поддержание реформации большинством населения).

Свой вклад в развитие белорусской культуры внес просветитель и гуманист С. Будный (1530-1593). Родился в деревне Буда, окончил Краковский универ. С 1560-го являлся кальвинистским проповедником в г. Клецке. Издал на бел. языке «катэхизис». 1574 – «Новый завет» с комментариями. 1576 – «про наиважнейшее положение христианской веры».

В своих работах критерием библейской истины считал ум и опыт человека, говорил о необходимости развития бел. культуры на родном языке. Его идеи стали стимулом для становления научного самосознания белорусов. В этот период известным деятелем эпохи Возрождения был Н. Гусовски (1470е – после 1533). Он являлся бел. поэтом, просветителем и гуманистом. Был из семьи великокняжецкого ловчего, родился в местечке Уса на Беларуси. 1520 – 1522 был в составе посольства ВКЛ к папе Римскому Льву 10му. В Риме написал на латыни «Песнь про Зубра». Впервые вышла в Кракове в 1523 г. на латыни. «ППЗ» - ценный источник для изучения эпохи в которой жил Гусовский, природы, этнографии, веры наших предков. В поэме описан князь Витовт как талантливый полководец, справедливый правитель. Гусовский явился автором первой поэмы про наш край, адресованный европейскому читателю.

В. Тяпинский (1530 – 1603?). Бел. писатель, гуманист. В своем родовом имении Тяпино основал типографию, где в 1580м издал Евангелие на бел. языке. Это Евангелие явилось одним из первых примеров бел. политической публицистики.

ВОПРОС№26:Образование, наука и литература конца 18в.

Асветніцтва і рамантызм - асноўныя напрамкі развіцця культуры Беларусі канца XVIII - першай паловы XIX ст. Перыяд з канца XVIII па 10-я гг. XIX ст. адносіцца да эпохі Асветніцтва ў Беларусі. Ідэйнай асновай дадзенай эпохі сталі працы філосафаў-асветнікаў, якія заклікалі да пераўтварэння грамадскага ладу на рацыянальных, гэта значыць разумных, пачатках. Яны лічылі, што прычына ўсіх пакут народа - не-вуцтва Прыкладна з 10-х гг. XIX ст. у культуры Беларусі ўзнікаюць парасткі новага ідэйнага і мастацкага напрамку - рамантызму. У Заходняй Еўропе рамантызм узнік раней. Ён адлюстраваў расчараванне тымі вынікамі, якімі скончылася французская буржуазная рэвалюцыя канца XVIII ст. Пераўтварэнне гра-мадства шляхам, прапанаваным філосафамі, не прывяло да стварэння «Царства розуму» на Зямлі. У процівагу асветніцка-му рацыяналізму светапогляд эпохі рамантызму прасякнуты сцвярджэннем перавагі духоўнага пачатку над розумам. Пад уплывам асветніцкіх ідэй адукацыя паступова пазбаўлялася царкоўнага ўплыву, пераходзіла ў пад-парадкаванне да дзяржавы і набывала свецкі характар. Гэ-та абумовіла правядзенне ў апошняй трэці XVIII - пачатку XIX ст. шэрагу рэформ у галіне адукацыі Расійскай імперыі. Да гэтага часу ў Беларусі склалася даволі заблытаная сетка навучальных устаноў, пазбаўленых адзінага кіраўніцтва і не звязаных паміж сабой. У

ВОПРОС№26:Искусство Белоруси в 18

Асветніцтва і рамантызм - асноўныя напрамкі развіцця культуры Беларусі канца XVIII - першай паловы XIX ст. Перыяд з канца XVIII па 10-я гг. XIX ст. адносіцца да эпохі Асветніцтва ў Беларусі. Ідэйнай асновай дадзенай эпохі сталі працы філосафаў-асветнікаў, якія заклікалі да пераўтварэння грамадскага ладу на рацыянальных, гэта значыць разумных, пачатках. Яны лічылі, што прычына ўсіх пакут народа - не-вуцтваПрыкладна з 10-х гг. XIX ст. у культуры Беларусі ўзнікаюць парасткі новага ідэйнага і мастацкага напрамку - рамантызму. У Заходняй Еўропе рамантызм узнік раней. Ён адлюстраваў расчараванне тымі вынікамі, якімі скончылася французская буржуазная рэвалюцыя канца XVIII ст. Пераўтварэнне гра-мадства шляхам, прапанаваным філосафамі, не прывяло да стварэння «Царства розуму» на Зямлі. У процівагу асветніцка-му рацыяналізму светапогляд эпохі рамантызму прасякнуты сцвярджэннем перавагі духоўнага пачатку над розумам Выяўленчае мастацтва. У выяўленчым мастацтве Беларусі канца XVIII -першай паловы XIX ст. наглядалася ўзаема-дзеянне дзвюх плыняў - класіцызму і рамантызму. Класіцызм быў афіцыйным стылем, якога прытрымлівалася Пецярбургская акадэмія мастацтваў. Аднак у выяўленчае мастацтва прані-каюць і элементы рамантызму.Перапляценне рысаў класіцызму і рамантызму наглядаецца ў творчасці беларускага мастака Іосіфа Аляшкевіча. Мастак жыў у Пецярбургу, аднак часта прыязджаў у Беларусь. Тут ён стварыў шэраг партрэтаў. Некаторыя з іх выкананы ў стылі класіцызму (партрэт А. Чартарыйскага). Асобныя творы Аляш-кевіча адлюстравалі рамантычныя павевы.

Валенцій Ваньковіч увайшоў у гісторыю беларускага жыва-пісу як прадстаўнік рамантызму. Майстэрня Ваньковіча ў Мін-ску была цэнтрам, вакол якога групаваліся лепшыя мастацкія сілы горада. Мастак стварыў шэраг іх партрэтаў у стылі раман-тызму. Палатно Ваньковіча «Міцкевіч на скале Аюдаг» з'яў-ляецца тыповым прыкладам рамантычнага партрэта. Мастак Ян Дамель пакінуў значны след амаль ва ўсіх жан-рах выяўленчага мастацтва. Найбольш вядомы ён як майстар гістарычнага жанра. Ян Дамель добра ведаў айчынную і антыч-ную гісторыю Мастак стварыў такія карціны, як «Смерць князя Панятоўскага», «Смерць Глін-скага ў няволі», «Вызваленне Т. Касцюшкі з цямніцы», «Адступ-ленне французаў праз Вільню ў 1812 г.» і інш Аўтарам класічных твораў беларускага жывапісу з'яўляецца Іван Хруцкі. За нацюрморт «Кветкі і садавіна» ён атрымаў званне акадэміка. Хруцкі напісаў шмат нацюрмортаў, пейзажаў і партрэтаў.

3 эпохай Асветніцтва звязана ўсталяванне сты-лю класіцызму ў архітэктуры. Архітэктары паступова адмаўля-ліся ад празмернай складанасці і заблытанасці архітэктурных форм, характэрных для стыляў барока і ракако. У архітэктур-ных кампазіцыях пачалі выкарыстоўвацца выразныя геамет-рычныя формы. Набывалі распаўсюджанне антычная ордэрная сістэма і простыя дэкаратыўныя ўпрыгожванні. Станаўленне класіцызму найперш было звязана з інтэнсіў-ным развіццём горадабудаўніцтва. У беларускіх гарадах пача-лі з'яўляцца новыя тыпы жылых і грамадскіх будынкаў (канцылярый, бальніц, гімназій), якія вылучаліся на фоне сярэд-невяковай забудовы сваімі правільнымі абрысамі. Упершыню горадабудаўніцтва стала разглядацца як адзіная прасторавая сістэма, спланаваная на рацыянальных пачатках. Горадабу-даўніцтва станавілася дзяржаўнай справай. У першай палове XIX ст. былі распрацаваны планы забудовы звыш 40 беларускіх гарадоў.