Халықаралық қатынастар тарихы курсы бойынша дәрістер тезистері

Дәріс 1

Кіріспе. Халықаралық қатынастар тарихы курсының пәні мен міндеттері. Халықаралық қатынастар тарихын кезеңдеу.

Курсты меңгергеннен соң студент Қазақстан Республикасының халықаралық қатынастар тарихына қатысты көптеген пәндерді біліп, өзіндік қорытындыға келе алады.

Пәннің сипаттамасы.

Халықаралық қатынастар тарихы курсы ғылыми және өзіндік қажетті оқулық пән бола отырып, халықаралық қатынастар мен дипломатия хақында аса қажетті түсініктер бере алады.

Курстың мақсаты. Ежелгі дүниеден бастап бүгінге дейінгі кезеңді қамтитын халықаралық қатынастар тарихы курсы жоғарыдағы мәселелер турасында, олардың назардан тыс қалған немесе жұмбақ дүниелері хақында ғылыми әрі практикалық тұрғыда пайдасы шексіз ой-пікірлер мен жетістіктерге алып келеді деген үміттеміз.

Курстың талабы:

1. көпғасырлық халықаралық қатынастар тарихы дамуының заңдылықтары негізінде студенттердің сараптаулық және басқа да оң бағыт-бағдарлары мен іс-қимылдарына тікелей қол үшын беру;

2. Қазақстан Республикасы, дүниенің басқа да ірі аймақтарының және жетекші әрі тарихи мемлекеттердің халықаралық қатынастар тарихындағы елеулі оқиғаларды логикалық – сараптамалық тұрғыда екшелей білу.

Халықаралық қатынастар тарихын меңгерген студенттің негізгі міндеттері төмендегідей:

• Халықаралық қатынастар заңдылықтарын терең біле отырып оларға объективті түрде баға бере білу;

• Жылнамалық, жағрафиялық, проблемалық қағидаларға жете мән беру;

• Халықаралық қатынастар формалары мен түрлерін жетік меңгеру;

• Қазіргі сыртқы саяси түйіндер мен мәселелерде өз бағыты мен ұстанымын дәйексіз таба білу;

• Бүгінгі Қазақстан Республикасындағы азаматтық қоғам қалыптасу барысындағы әр қилы жағдаяттарда аталмыш пәннің арқасында жинақталған білім мен тәжірибені ұсынықты түрде қолдана білу дәрежесіне қол жеткізу.

Тақырып бойынша тесттерді орындау

1.Ресейдегі І Петр жанындағы дипломатиялық қызмет қандай үлгі бойынша құрылды?

Батыс үлгісі бойынша

Франция дипломатиялық қызметінің үлгісі бойынша

Англия дипломатиялық қызметінің үлгісі бойынша

Қытай дипломатиялық қызметінің үлгісі бойынша

Шығыс үлгісі бойынша

2.Қай орыс императоры кезінде шетел дипломаттары ел аралап шақырыла бастады?

2 Екатерина

І Екатерина

Анна Иоанновна

І Елизавета

І Петр

3.Капитализм заманының басталуымен қатар ірі отаршыл держава болып қалыптасқан ел

Ұлыбритания

Франция

Испания

Португалия

АҚШ

4.Франция мен Ұлыбритания «опиум соғыстарды» кімдерге қарсы жүргізді?

Қытайға

Үндістанға

Ауғанстанға

Бирмаға

Жапонияға

5.18 ғ. басында Индонезияға ие болу үшін қандай елдер бәсекелесті?

Голландия мен Англия

Франция мен Голландия

Испания мен Портуалия

Франция мен Испания

Англия мен Франция

7. «Халықаралық қатынастар» терминнің негізін қалаған:

Дәріс 2

ХҮІІ-ХҮІІІ ғ. Еуропа, Америка және Азиядағы халықаралық қатынастар. Қазақ хандығы халықаралық қатынастар жүйесінде (ХҮІ-ХҮІІІ ғғ.)

Қазіргі заманға сай халықаралық қатынастарда, мемлекет субъект болып танылады, ал келісім-шарттар бұл құрал ретінде,-бұл жүйе жаңа заманда пайда болды. Ортағасыр дәуіріндегі еуропалық халықаралық қатынастарда христиан діні, яғни папалар рөлі өте зор болған. Католик шіркеуі бүкіл мемлекеттерді өзіне бағдыруды ұмтылды. 11ғасырда алғы-Григорий 7 папа: «Еуропаның үлес аймағы Рим қол астында болу керек». Папалар билігі мемлекетаралық билікке тырысты. Ортағасырдағы Рим қызметінің үш маңызды бағыты:

1. Бүкіл Еуропаның саяси-лаузымды өзіне қарату.

2. Талас-тартыстар, от арқылы өз билігін жаңа мемлекеттерде, аумақтарда кеңейту: әсіресе мұсулман мемлекеттерінде, Шығыс Еуропада (Ресейде).

3. Крест жорықтарын дайындау.

13-15ғғ. Еуропада монархия папалар күшеюінен беделі түседі.Шіркеулер жаңа Вселендік шіркеу соборларын құрастырады: папалар, монархтар, хандар патшалар және т.б. Осында олар мемлекет арасындағы дауларды қарастырған және де папалар сөзі-заң (третеялық судья) болып табылды. Мысалы: 1431-1449жж. Базелиялық собор, Польша және Литва арасындағы шекара туралы даулар, Англия және Франция, Бургундия және Австрия.

«Католиктер» дәуірінің шекарасы – он жылғы соғыс 1618-1648 жылдар арасында. Осы соғыс нәтижесінен папаларролі өшірілді. 1648ж. Вестфаль бебітшілігі жаңа заманның халықаралық қатынастарының бастамасын салды. Халықаралық құқықтың негізгі тезистері: 1. Халықаралық қатынастар субъектісі ретінде тәуелсізді ұлттық мемлекет танылады; 2. Мемлекеттер зайырлы болып табылады; 3. Барлық мемлекеттер тәуелсіз; 4. Бүкіл мемлекеттердің құқықтары бірдей.

17 ғасырдан бастап мәдениет және ғылым дами бастайды. (Ортағасыр дәуірінде – схоластика). Гоббс: «Мемлекет алдынан – соғыс барлығы үшін барлық». Локк: Билікті бірдеңгейлі жасау үшін, оны атқарушы, заң шығарушы және сот билігіне бөлу керек».

Еуропалық тепе-теңдік теориясы – ЕТТ.

ЕТТ бастамасы Макеавелли еңбектерінде көрініс табады, - «Ол 5 Италия мемлекеттердің арсындағы күш балансын ұсынған». ЕТТ бүкіл Еуропа қабылдайды және бүгінге дейін жұмыс істейді (Кассинджер пікірі). ЕТТ – одақтар, коалициялар, мемлекеттердің маңызды бөлігінің негізі.

ЕТТ мағынасы – соғыс, даулар, қарсы күштерді болдырмау үшін бүкіл мемлекеттер қосылу керек.

Совет кезінде ЕТТ-ні ұрсқан: Еуропадағы бейбітшілік уақытша, ал бейбіт кездері халықты басу үшін қолданған. 17-18 ғғ. ЕТТ маңызды рөл атқарды. Олар әрбір мемлекетке күшін жинау үшін уақыт берген. Одақтар және коалицийлер жүйесі дипломатияның түрін белгілеген: Тайная дипломатия, Разведка, Шпионаж.

17-18ғғ. Еуропаның күші колониялардың санына байланысты болған: Жаңа жерлердің жаулап алуынан мемлекеттердің күші, беделі өсті.

17ғ. Екінші жартысы Голландия – супердержаваға айналды. Ол түрлі аймақтарды жаулап алады; Англия+Франция=50-70жж. Голландтямен үш соғыс жүргізеді. Нәтижесінде Голландия өз позицияларын жоғалтады.

18ғ. Франция (Людовиг 14) үлкен сыртқы саясатты жүргізеді = Англия + Голландия + Австрия Францияға қарсы. Бұл 1701-1714жж. Испан мұрагеріне үшін күрес.

18ғ. Швеция Ресей территориясын жаулап алады. Ресей Турциямен және Польшамен келісім-шартқа түседі нәтижесінде Солтүстік соғыс. 18ғ. Ортасы Пруссия күшееді. Ресей, Австрия, Англия, Швеция пруссиялық қарсы күштерін тоқтатты.

Тақырып бойынша тесттерді орындау

1.«Тек қарумен және дипломатиямен ғана емес, насихаттаумен де әрекет жасау керек» деген диломатиялық принцип кімдікі?

Ришелье

Мазарини

14 Людовик

Бурбондар

Габсбургтер

2.«Корольсіз-ақ өткенбіз, шарапсыз да өлмейміз!» сөздері 17 ғ, қая саясатшына тиесілі?

О. Кромвель

Герцог Эдинбургский

Д. Дидро

Вольтер

Ришелье

3.«Әскери мекемелер және соғыс құқығы туралы» еңбегінің авторы кім болды

Бальтазар Айала

Альбертико Джентили

Гуго Гроций

Макиавели

Т.Ренодо

4.16 ғ. бастап европалық дипломатиясында қалыптасқаң «шығыс мәселенің» мәні

Европа державалар және Түркияның арасындағы қатынастар мәселесі

Англия мен Францияның шығыстағы колониялар үшін күрес мәселелері

Европа елдерінің және Ресейдін арасындағы қатынастар

Европа державалардын және Қытай мен Үндістан арастарындағы қатынастары

Шығыстағы европа елдерінің сауда саттық қатынастардын мәселелері

5.17-18 ғғ. дипломатиялық қатынастарда қалыптасқан жаңа бағыттары

Жауаптардын бәрі дұрыс

Саяси қылмыскерлерді әшкерелеу

Әскери күштерді жалдау

Қарыздар беру

Саудагерлердін мүдделерін қолдау

6.Франция мен Испания, Англия, Голландия, Бранденбург пен Савойя арасында бейбйітшілік келісім шарты қабылданды

1712 ж. Уртрехте

1648 ж. Вестфальде

1763 ж. Парижде

1763 ж. Губертбургте

1757. Версалде

7. 1815 жылының қыркүйек айында құрылған қандай Одақ

"Қасиетті Одақ"

"Әскери Одақ"

"Біртұтас Одақ"

"Аймақтық Одақ"

Экономикалық Одақ

8. Бородино шайқасы қай жылы пайда болды

1812, қыркүйек

1813, маусым

1811, қыркүйек

1810, шілде

1812, маусым

9. "Отыз жылдық соғыс" қай жылдарда пайда болды?

1618-1648 жж.

1718-1748 жж.

1638-1668жж.

1548-1578жж.

1600-1630жж.

10. 3.«Әскери мекемелер және соғыс құқығы туралы» еңбегінің авторы кім болды

Бальтазар Айала

Альбертико Джентили

Гуго Гроций

Макиавели

Т.Ренодо

Дәріс 3