3.6. Мюзікл як найвышэйшая форма музычнага тэатралізаванага прадстаўлення

Мюзікл (ад англ. musical – скарочаная форма ад паняццяў musical comedy (музычная камедыя) і musical play (музычная п’еса, прадстаўленне) – музычна-сцэнічны твор з нескладаным сюжэтам, у якім пераплятаюцца і выкарыстоўваюцца выразныя сродкі музыкі, драматычнага, харэаграфічнага і опернага мастацтваў. Іх спалучэнне і ўзаемасувязь надалі мюзіклу своеасаблівую дынамічнасць. Вялікі ўплыў на мюзікл аказалі шматлікія жанры: аперэта, камічная опера, вадэвіль, бурлеск. Як асобны жанр тэатральнага мастацтва доўгі час не прызнаваўся і дагэтуль прызнаецца не ўсімі. Мюзікл адносіцца да тэатральна-пастановачнага, аднаго з найбольш камерцыйных жанраў, у якім праца над кожным праектам пачынаецца з напісання п’есы. Гэта абумоўлена яго відовішчнасцю, разнастайнасцю спецэфектаў, тэм для пастаноўкі, неабмежаванасцю ў выбары выразных сродкаў праяўлення акцёраў, масавымі сцэнамі са спевамі і танцамі. Па форме мюзікл часцей за ўсё ўяўляе сабою двухактовы спектакль.

Спектаклі гэтага жанру лічацца аднмі з самых модных твораў сучаснага музычнага тэатра. Некаторыя бачаць ў іх проста амерыканскую разнавіднасць аперэты. І ў гэтым няма вялікай памылкі. Жанрам мастацтва ўласціва развівацца, і аперэта не раз змяняла сваю нацыянальную і жанравую спецыфіку. Але менавіта ў амерыканскім музычным тэатры адбыўся той якасны скачок, які дазваляе разглядаць мюзікл як самастойны сцэнічны жанр.

Галоўнае структурнае адрозненне паміж аперэтай і мюзіклам вызначаецца той роляй, якая адводзіцца музыцы ў параўнанні з моўнымі сцэнамі. Аперэта, якую еўрапейскія класікі жанру імкнуліся наблізіць да оперы, шмат у чым захавала рысы музычнай формы з ансамблямі і фіналамі, з лейтматывамі і элементамі сімфанічнага развіцця. Мюзікл жа ў большай ступені ўяўляе сабою тэатральную форму, у якой музыка з’яўляецца адным са сродкаў музычна-сцэнічнага мантажу нароўні з харэаграфіяй, пластыкай і пастановачнымі эфектамі.

Па структуры мюзікл падобны да той разнавіднасці аперэты, якая атрымала назву “музычнай камедыі”. У аперэце – вялікай музычна-сцэнічнай форме, якая прад’яўляе высокія вакальныя патрабаванні да спевакоў, музычная драмагургія з’яўляецца абавязковым і найважнейшым фактарам, што аб’ядноўвае ўсю п’есу. Амаль усё драматургічнае дзеянне, развіццё характараў і сюжэту вырашаецца сродкамі музыкі. У нумарах вызначаюцца характары і іх рух у сюжэце. Моўныя сцэны з’яўляюцца толькі звязкамі, якія падрыхтоўваюць музычныя нумары. Аперэтачнае лібрэта не можа з’яўляцца асновай для самастойнай драматургічнай пастаноўкі. У мюзікле галоўнае месца адводзіцца п’есе – літаратурнаму матэрыялу. У Амерыцы і краінах Заходняй Еўропы мюзіклы неаднаразова станавіліся уладальнікамі літаратурна-тэатральных прэмій сярод лепшых п’ес года.

Высокі літаратурны ўзровень большасці мюзіклаў у значнай ступені вызначаецца тымі абставінамі, што ў якасці іх сюжэтнай асновы прынята браць вядомыя, а часам выбітныя творы класічнай і сучаснай літаратуры: У. Шэкспіра, М. Сервантэса, Ф. Вальтэра, Ч. Дикенса, Б. Шоў, С. Шолом-Алейхема і іншых. Лепшыя лібрэта мюзіклаў адрозніваюцца цікавай праблематыкай, арыгінальнымі характарамі, бліскучымі дыялогамі, эфектнымі кульмінацыямі, высокапаэтычнымі песеннымі вершамі. Кампазітарам і драматургам мюзіклаў належыць аднолькавая роля.

Падобна аперэце, мюзікл таксама звяртаецца да сваёй аўдыторыі мовай сучаснай побытавай і эстраднай музыкі, але музычная форма тут прасцей, кампактней. Адсутнічаюць разгорнутыя шматэпізодныя фіналы актаў, дамінуе песенная форма, часта сустракаюцца сцэны саліста ці некалькіх салістаў з хорам. Мюзіклам з’яўляецца ўласцівым насычанасць дзеяннем. Гэтаму падпарадкоўваецца ўсё: кожная рэпліка і музычны нумар, любое танцавальнае па і камічная рэпрыза. Вакальныя і танцавальныя сцэны павінны непасрэдна вырастаць з дзеяння і развіваць яго. Яны павінны быць унутрана матываваны.

У оперы і аперэце балетмайстар-харэограф звычайна выконвае больш ці менш важную, але ўсё ж другарадную і эпізадычную ролю, абмежаваную рамкамі балетных эпізодаў і харэаграфічнага афармлення. Існуюць балетныя сцэны дывертысментнага тыпу: часам гэта асобныя нумары, часам цэлыя сюіты, якія спыняюць развіццё асноўнай інтрыгі. Мюзікл у сваіх лепшых узорах звязвае падобныя сцэны з сюжэтам, з развіццём характараў. Балетныя эпізоды, такім чынам, перастаюць быць устаўнымі нумарамі, становяцца часткай дзеяння. Харэаграфія, пластыка становяцца найважнейшымым элементам у сістэме выразных сродкаў мюзіклу як і спевы. Музычныя нумары, як правіла, вырашаюцца пластычна. Характары персанажаў раскрываюцца як у харэаграфічных, так і ў вакальных нумарах.

Саступаючы еўрапейскай аперэце ў інтэнсіўнасці выкарыстання вакалу, мюзікл разам з тым больш увагі надае пластычным сродкам выразнасці. Гэтая акалічнасць нароўні са стараннай распрацоўкай драматычнай лініі прад’яўляе пэўныя патрабаванні да мастацтва акцёра мюзіклу. Ідэалам тут з’яўляецца надзвычай рэдкі комплекс – спалучэнне якасцяў акцёра, спевака і танцора. У шматлікіх мюзіклах ад артыста патрабуецца не столькі праспяваць, колькі выразна і рытмічна прагаварыць сваю вакальную партыю. Ён павінен валодаць вялікай унутранай музычнасцю, пачуццём рытму, вакальнымі і драматычнымі здольнасцямі, пластыкай – сродкам вяўлення думкі, характару. Мюзікл разлічвае на акцёраў універсальнай адоранасці ці, якія валодаюць здольнасцю сінтэзаваць, аб’ядноўваць прафесійнае ўменне рознага роду – мову, міміку, спевы, пластыку, танец, падпарадкоўваючы іх адзінай лініі сцэнічных паводзін, задачы стварэння суцэльнага вобраза.

Такім чынам, традыцыйны погляд на мюзікл, як на забаўляльнае мастацтва, зусім не выключае таго аб’ектыўнага факту, што гэта мастацтва служыць своеасаблівым люстэркам грамадскага жыцця. Мастацкая вартасць мюзіклу дазволілі яму стаць здабыткам не толькі нейкай адной нацыі, але і аказваць сур’ёзнае ўздзеянне на сучасны музычны тэатр.