24. Тропіка.

Троп, вобраз (ад грэч. Tropos – паварот, зварот, вобраз) – слова ці моуны выраз, ужытыя ў пераносным значэнні. У тропіке на аснове нейкіх агульных рыс супастаўляюцца дзве з’явы, адна з якіх характырызуецца праз прыметы другой. Ужываюцца тропы і ў размоўнай мове, аде асноўная сфера іх бытавання – мастацкая літаратура, асабліва паэзія. Яны дапамагаюць лаканічна і вобразна выявіць сутнасць з’явы, індывідуалізаваць яе, даць ей ацэнку.

Адрозніваюць тропы простыя: эпітэт, параўнанне і складаныя: метафара, зваротная метафарызацыя, этымалагізм паэтычны, метанімія, сінекдаха, гіпербала, літота, сімвал, алегорыя, іронія, гратэск, перыфраза. Часам вылучаюць два тыпы тропаў – канкрэтна-пачуццевыя і ўмоўна-асацыятыўныя. Тропы першага тыпу ўлічваюць канкрэтнасць і рэльнасць адзнак з’яў ці прадметаў, што ўспрымаюцца з дапамогай асацыятыўных магчымасцей органаў пачуццяў – зроку, слыху, смаку, абаняння і асязання (серп месяца, зяленае полымя дрэў), другога – вызначаюцца вялікай доляй умоўнасці, апелююць да здольнасцей лагічнага мысленння чалавека, ведаў, жыццевай дасведчанасці (парог, вычасаны з ўспамінаў;карціны, намаляваныя сціснутымі кулакамі, вачамі беспрацоўных).Часам другі тып тропаў звязваюць толькі з сучаснай паэзіяй.

Віды троп:

Метафара – від тропа, перанясенне ўласцівасцяў аднаго прадмета (з'явы) на іншы па прынцыпе іх падабенства ў якім-небудзь стаўленні або па кантрасце. «И золотеющая осень листвою плачет на песок».

Метанімія - троп, які складаецца ў замене слова або паняцці іншым словам, мелым прычынную сувязь з першым. Існуе некалькі выглядаў. Найболей ужывальныя наступныя:

1)згадванне аўтара замест яго твораў або, наадварот, згадванне твораў або біяграфічных дэталяў, па якіх адгадваецца аўтар.

2)указанне на прыкметы асобы або прадмета замест згадвання самога прадмета.

3)перанос назвы з пасудзіны, ёмішчы, памяшканне на змесціва, аб'ём змесціва.

4) перанос назвы з матэрыялу на выраб з яго.

5) перанос назвы з дзеяння на яго вынік, месца або залучаны ў дзеянне прадмет.

6) перанос назвы з месца населенага пункта на сукупнасць яго жыхароў або звязанае з ім падзея.

Сінекдаха - разнавіднасць метаніміі, заснаваная на перанясенні значэння з аднаго з'явы на іншае па прынцыпе колькасных адносін паміж імі. "Усё спіць: і чалавек, і звер, і птушка".

Увасабленне (олицетворение) - стылістычны прыём, які складаецца ў тым, што неадушаўлёнаму прадмету, жывой істоце, не нададзенаму прытомнасцю, прыпісваюцца якасці або дзеянні, уласцівыя чалавеку. "І зорка з зоркаю гаворыць".

Параўнанне - супастаўленне аднаго прадмета з іншым з мэтай стварэння мастацкай выявы. «Безумных лет угасшее веселье мне тяжело, как смутное похмелье». Адрозніваюць простае параўнанне (моцны як скала), адмоўнае або ад адваротнага (то не гром грукоча, то камар ляціць) і разгорнутае (са словазлучэннем).

Гіпербала - вобразны выраз, маючая надмернае перабольшанне памеру, сілы, значэнні чаго-альбо.

Іронія - ужыванне слова (выразы) у сэнсе, зваротным літаральнаму.

Літота - вобразны выраз, утрымоўвальнае надмернае пераменшванне памеру, сілы, значэнні чаго-альбо.

Эпітэт - вобразнае азначэнне прадмета, з'явы. Выяўленае пераважна прыметнікам. Эпітэтам слова становіцца ў тэксце.

Алегорыя - іншасказальны малюнак адцягненага паняцця пры дапамозе пэўнай жыццёвай выявы: "ліса" - аб хітрым чалавеку.

Перыфраз - апісальнае абарачэнне, які ўжываецца замест што-небудзь словы, словазлучэнні.

25. Паэтычны сінтаксіс.

Сінтаксіс - сістэма сінтаксічнай арганізацыі мовы мастацкай літаратуры.

Два тыпы мовы – вершаваная і празаічная – маюць сваю спецыфіку. Сінтаксіс вершаванай мовы больш складаны, чым сінтаксіс празаічны. Аднак гэтыя складаюць, дзеякуячы асаблівасцям вершаванай мовы, не адчуваецца чытачам, не перашкаджае разуменню. Наадварот, уся складанасць сінтаксіса пабудовы верша, калі яны толькі мастацкі апраўданы, служаць адной мэце: дапамагчы лепш, больш арганічна выявіць думку і пачуцце паэта.

У сістэму паэтычнага сінтаксісу ўваходзяць:

1) рытарычныя фігуры

– рытарычнае пытанне (не патрабуе адказу)

- рытарычны зваротак (не прадугледжвае канкрэтнага адрасата)

- рытарычны вокліч

2) Стылістычныя фігуры:

- разнастайныя паўторы

- усе формы парушэння звычайнай сінтаксічнай ці лагічнай сувязі паміж словамі ўнутры вершаваных радкоў

- супрацьстаўленне і супрацьпастаўленне вершаваных радкоў

- групоўка асобных фрагментаў літ-га выказвання ў пэўныя інтанацыйна-сінтаксічныя адзінствы.

Кожная з фігур у паэтычным сінтаксісе адыгрывае ў творы сваю выяўленчую ролю.

1) Градацыя – паступовы пераход нейкай з’явы ад яе ніжэйшай ступені да вышэйшай ці, наадварот, рэзка павышае эмацыянальнасць выказвання.

2) Недасказ або абрыў. Умаўчванне – літаратурнае выказванне раптоўна абрываецца, выяўляе ўсхвальванасць аўтара ці героя

3) Паралелізм –супастаўленне дзвюх ці больш нейкіх з’яў

4) Інверсія – такая расстаноўка ў фразе слоў або словазлучэнняў, якая парушае іх звычайны граматычны парадак.

5) Антытэза – супрацьстаўленне процілеглых з’яў прадметаў. Характараў пачуццяў. Ідэй, вобразаў і г.д.

6) Сінтаксічныя погляды – складаныя сінтаксіч. Канструкцыі з адным галоўным і некалькімі даданымі сказамі сінтаксічныя перыяды, звычайна выклікаюць рэтардацыю – запаволенне ў апісанні як-небудзь падзей ці з’яў

7) Ампліфікацыя або накапленне – ужыванне ўвыказванні неалькіх аднатыпных слоў ці моўных канструкцый (эпітэтаў, параўнанняў, сінонімаў, аднародных членаў сказа і г.д.)

8) Эліпсы – пропуск у фразе нейкага члена сказа.

У паэтычных творах ужываюцца разнастайныя лексіка-стылістычныя паўторы:

1) Анафара – паўтарэнне адных і тых жа слоў ці гукаў на пачатку вершаваных радкоў

2) Эпіфара – паўтор адных і тых жа слоў у канцы верш. радкоў

3) Падваенне – паўтор у верш радках двух слоў ці словазлучэнняў

4) Шматзлучнікавасць, або палісідэтан – паўтор адных і тых жы злучнікаў

5) Бяззлучнікавасць, або асіндэтан – адсутнасць злучнікаў паміж граматычна-аднароднымі словамі і сказам

6) Бяззлучнікавасць, або асіндэтан – паўтор адных і тых жа прыназоўнікаў

Паўторы надаюць літаратурнай мове асаблівую экспросію, узвышаюць тон, запавольваюць тэмп.

Ад паэтычнага сінтаксісу залежыць характар інтанацыйнасці ладу твора, граматычнага выражэннем якого, па сутнасці, ён і з’яўляецца.

26. Элементы формы: кампазіцыя.

Кампазіцыя (ад лац. “складаць”). Гэта склад і вызначанае становішча частак элементаў і выяў твораў у часавай паслядоўнасці. Нясе змястоўную і сэнсавую нагрузку.

Знешняя кампазіцыя - дзяленне твора на кнігі, тамы. Носіць дапаможны характар і служыць для чытання. Больш змястоўныя характэрныя элементы: прадмовы, эпіграфы, пралогі, яны дапамагаюць расчыніць галоўную думку твора або пазначыць асноўную праблему твора.

Унутраная кампазіцыя - уключае ў сябе розныя тыпы апісанняў (партрэты, пейзажы, інтэр'ер), несюжэтныя элементы, устаўныя эпізоды, разнастайныя адступы, розныя формы прамовы герояў і пункта гледжання.

Асноўная задача кампазіцыі - прыстойнасць малюнка мастацкага света. Гэтая прыстойнасць дасягаецца з дапамогай роду кампазіцыйных прыёмаў - паўтор - адзін з самых простых і сапраўдных, ён дазваляе лёгка закругліць твор, асабліва кальцавая кампазіцыя, калі ўсталёўваецца пераклічка паміж пачаткам і канцом твора нясе адмысловы мастацкі сэнс. Паўтор з'яўляецца важнай якасцю прамовы. Ен задае ў прамовы рытм. Паўтор празаічных твораў адрозніваецца ад паўтору ў паэтычных. Гэтае адрозненне ляжыць у рамках высвятлення прыроды празаічнай і паэтычнай прамовы. Для паэтычнай прамовы важныя такія паўторы, якія няважныя ў празаічнай.

Кампазіцыя паўтораў:

1. матывы (у музыцы),

2. супастаўленне і проціпастаўленне (аб'яднанне паўтору, проціпастаўленне даюць люстэркавымі кампазіцыямі),

3. дэталі, мантаж.

4. змаўчанне,

5. Суб’ектыўная арганізацыя “пункт гледжання” - пазіцыя з якой распавядаюцца гісторыі або з якіх успрымаюць падзеі герояў або апавяданне.

Тыпы пунктаў гледжання: ідэйна-цэласная, моўная, прастора-часавая, псіхалагічная, вонкавая і ўнутраная.

Тыпы кампазіцый: простая і складаная.

27. Кампазіцыйныя прыемы.

Кампазіцыя (ад лац. “складаць”). Гэта склад і вызначанае становішча частак элементаў і выяў твораў у часавай паслядоўнасці. Нясе змястоўную і сэнсавую нагрузку.

Знешняя кампазіцыя - дзяленне твора на кнігі, тамы. Носіць дапаможны характар і служыць для чытання. Больш змястоўныя характэрныя элементы: прадмовы, эпіграфы, пралогі, яны дапамагаюць расчыніць галоўную думку твора або пазначыць асноўную праблему твора.

Унутраная кампазіцыя - уключае ў сябе розныя тыпы апісанняў (партрэты, пейзажы, інтэр'ер), несюжэтныя элементы, устаўныя эпізоды, разнастайныя адступы, розныя формы прамовы герояў і пункта гледжання.

Асноўная задача кампазіцыі - прыстойнасць малюнка мастацкага света.

Тыпы пунктаў гледжання: ідэйна-цэласная, моўная, прастора-часавая, псіхалагічная, вонкавая і ўнутраная.

Тыпы кампазіцый: простая і складаная.

Кампазіцыйныя прыемы:

• паўторы і варыяцыі

• матыў

• дэталізацыя і абагульненне

- замучванне

- пазнаванне

- падтэкст

- алюзія (намекі на рэаліі cучаснага палітычнага жыцця)

• суб’ектная арганізацыя тэксту - пазіцыя з якой распавядаюцца гісторыі або з якіх успрымаюць падзеі герояў або апавяданне.

• супастаўленне і супрацьстаўленне (аб'яднанне паўтору, проціпастаўленне даюць люстэркавымі кампазіцыямі)

• мантаж

• часавая арганізацыя тэкста