7. Віды дакументаў і патрабаванні да іх афармлення.

Існуе наступная класіфікацыя афіцыйна-справавых дакументаў па сваім функцыянальным прызначэнні: ix

асабістыя (заява, аўтабіяграфія, даручэнне, распіска);

распарадчыя (загад, пастанова, распараджэнне);

фінансавыя і ўліковыя (бухгалтарскі баланс, пенсійнае даручэнне, справаздачы аб прыбытках і ўбытках, плацёжныя даручэнні, справаздача аб выдатках, акты рэвізіі касы, квітанцыі);

адміністрацыйна-арганізацыйныя (план, кантракт, справаздача, дамова);

інфармацыйна-даведачныя (даведка, дакладная запіска, службовая і тлумачальная запіска, акт, тэлефанаграма, факс, пратакол);

арганізацыйныя (статут, палажэнне, інструкцыя, штатны расклад);

справавыя лісты (пісьмы, карэспандэнцыя).

Кожная група афіцыйна-справавых дакументаў мае свае асаблівыя (спецыфічныя) правілы афармлення.x Але існуюць і агульныя правілы, сярод якіх можна вылучыць наступныя пункты: фармат паперы, памеры палёў (левае -20 – 35 мм, верхняе – не менш за 20, правае і ніжняе – не менш за 10 мм), нумарацыя старонак, афармленне дат, напісанне лічбаў, напісанне фізічных велічынь, напісанне матэматычных формул, скарачэнне слоў, афармленне знакаў прыпынку і сімвалаў. Фармат паперы А-4, А-5 выкарыстоўваецца пры напісанні загадаў, пісьмаў, іншых распарадчых дакументаў; А-3 – для вялікіх табліц, схем. Прымяненне стандартных фарматаў у справаводстве забяспечвае эканомію паперы, дае магчымасць выкарыстаць сродкі механізацыі і аўтаматызацыі пры складанні і апрацоўцы дакументаў. Нумаруюцца ўсе старонкі, акрамя першай. Нумар старонкі наносіцца на верхнім полі, пасярэдзіне, на адлегласці не менш як 10 мм ад верхняга абрэзу. Нумар старонкі пішацца арабскімі лічбамі без знакаў прыпынку і без указання слова “ старонка” і розных скарачэнняў, тыпу: “стар.”, “с.”, “ст.” і працяжнікаў.

8. Лексіка беларускай мовы паводле сферы ўжывання (дыялектная, жаргонная, спецыяльная). Асаблівасці спецыяльнай лексікі.

ДЫЯЛЕКТНАЯ МОВА, неўнармаваная, тэрытарыяльна абмежаваная, беспісьмовая форма натуральнай мовы, якая выкарыстоўваецца галоўным чынам у бытавых зносінах пэўных груп людзей. Дыялектная мова існуе як сістэма мясцовых гаворак, якія паводле агульнасці рыс аб'ядноўваюцца ў больш вялікія адзінствы — дыялекты. Тэрытарыяльныя дыялекты — гістарычная катэгорыя, іх развіццё абумоўлена развіццём грамадства.

На тэрыторыі Беларусі вызначаюць два дыялекты — паўночна-ўсходні і паўднёва-заходні, якія разьдзяляюцца паласой пераходных сярэднебеларускіх гаворак.

Беларуская народна-дыялектных мова падзяляецца вучонымі на два асноўных дыялекты, паўночна-заходні дыялект і паўднёва-заходні дыялект, падзеленых пераходнымі сярэднебеларускімі гаворкамі. Гаворкі беларускай народна-дыялектнай мовы адрозніваюцца адзін ад аднаго характарам акання, наяўнасцю цвёрдага «Р» ва ўсякім становішчы, або ў вядомых толькі умовах, або змешваннем цвёрдага «Р» з мяккім, наяўнасцю або адсутнасцю дыфтонгаў, дзекання і цекання, змешвання «Ч» і «Ц» і г. д., а таксама ўяўляюць змешаныя гаворкі па суседстве з украінскімі, паўночна- і паўднёварускімі.

Вялікі ўклад у вывучэнне асаблівасцяў гаворак беларускай мовы ўнёс акадэмік Расійскай Імператарскай Акадэміі навук Яўхім Карскі. Пасля заканчэння Другой сусветнай вайны Інстытутам мовазнаўства Акадэміі навук БССР сумесна з Беларускім Дзяржаўным універсітэтам і педагагічнымі інстытутамі савецкай рэспублікі было арганізавана падрабязнае і сістэматычнае вывучэнне гаворак беларускай мовы ў дзяржаўных межах БССР. На аснове сабраных матэрыялаў быў складзены падрабязны «дыялектычны атлас беларускай мовы», не ўсе мовы свету і нават не ўсе мовы Еўропы маюць такія падрабязныя і добра зафіксаваныя навуковыя працы ў галіне дыялекталогіі.

У Беларусі таксама існуе такая з'ява, як трасянка. Гэта — размоўная мова з пераважна рускай лексікай-слоўнікам, але беларускай граматыкай і фанетыка. Утварылася трасянка ў выніку змешвання народна-дыялектнай беларускай мовы з сучаснай рускай літаратурнай мовай. Адзначаецца, што з вуснай прамовы трасянка пранікае і ў публіцыстыку. Літаратурны беларускі выкарыстоўваецца галоўным чынам гарадской інтэлігенцыяй; вялікая частка гарадскога насельніцтва карыстаецца сучаснай рускай літаратурнай мовай.

Жаргон лексіка (ад франц. Jargon - гаворка) - гэта сацыяльна абмежаваная група слоў, якая знаходзіцца па-за межамі літаратурнай мовы, якая належыць якой-небудзь жаргону. Жаргон - гэта сукупнасць асаблівасцяў гутарковай словы людзей, аб'яднаных агульнасцю інтарэсаў, заняткаў, грамадскага становішча і г. д.

Жаргон можа узнікаць у любым калектыве. Існуе жаргон школьнікаў, жаргон студэнтаў, моладзевы і армейскі жаргоны, жаргоны музыкаў і спартоўцаў, жаргон гандляроў, жаргон крымінальнікаў і т. д. Так, да моладзевага жаргону адносяцца словы: батанік - выдатнік, руплівы вучань: клёвы, класны - вышэйшая ступень станоўчай ацэнкі ; круты, крута - вышэй усялякіх хвал, напружваць - стамляць, надакучаць і т. п.

Прычыны ўзнікнення жаргон слоў розныя. Часцей за ўсё жаргон ўзнікае ў выніку імкнення да спецыфічнай для дадзенага калектыву маўленчай экспрэсіі, да выказвання асаблівага (іранічнага, лёгкадумнага, пагардлівага) адносіны да жыцця. Гэта своеасаблівая калектыўная моўная гульня, якая канчаецца з выхадам чалавека з дадзенага калектыву. Напрыклад, словы шпора (шпаргалка), пара (двойка), фізры (фізкультура), прырода (прыродазнаўства), садраць (спісаць) актыўна ўжываюцца ў прамовы школьнікаў (школьны жаргон), але не сустракаюцца ў прамовы дарослых людзей, якія ўжывалі гэтыя словы раней.

У іншых выпадках жаргон з'яўляецца сродкам моўнага адасаблення, моўны канспірацыі. Такую разнавіднасць жаргону называюць арго (ад фр. Argot; - замкнёны, недеятельный), а словы, якія ўваходзяць у яго склад, арготизмами. Да гэтай катэгорыі адносіцца, напрыклад, жаргон асацыяльных элементаў, злачыннай асяроддзя.

Выкарыстоўваючы жаргон лексіку ў мастацкіх творах, аўтар імкнецца перадаць асаблівасці жыцця гэтага сацыяльнага пласта, максімальна дакладна адлюстраваць Рэчаіснасць, зацікавіць чытача. Часта гэта апраўдана жанрам творы (дэтэктыўная літаратура, гістарычны раман). Напрыклад: Мы бясшумна краліся гэтым звілістых шляхам, вызначаючы кірунак па блікаў на столі і гуку галасоў, робіцца ўсё больш чутныя, так што неўзабаве я ўжо мог адрозніваць асобныя словы і не заўсёды разумеў іх значэнне.

- ... Заўтра ... за базлан чарапаная прасвідраваныя ... калі свісну кукарекнешь ... (Б. Акунін)

У апошнія гады, у сувязі з актыўным развіццём асяроддзяў масавай інфармацыі, сталі даволі распаўсюджаным »шматлікія жаргонныя словы: вадзіла, видак, абуць, човен інтэрнаце, насекчы, скрыня, наехаць, кінуць. Яны ўжываюцца і ў словы людзей, і ў газетных і часопісных артыкулах.

Словы абуць, човен, насекчы, скрыня, наехаць, кінуць ужываючы як жаргонныя, маюць іншае значэнне: абуць-падмануць (надурить), човен - дробны прыватны імпарцёр, насекчы - падмануць, скрыня - тэлевізар, наехаць - пагражаць, кінуць - падмануць, пакінуць ні з чым.

Моладзевы жаргон называюць таксама слэнгам. Слэнг-параўнальна нядаўняе запазычанне з ангельскага, якая пазначае першапачаткова выключна мову моладзі (слэнг хіпі) або прафесійны жаргон якой-небудзь новай, актыўна развіваецца сферы (бізнэс-слэнг, кампом цёрну слэнг). У апошні час спалучальнасць слова пашыраецца (медыцынскі слэнг, армейскі слэнг), новыя * тэрмін паступова выцясняе слова жаргон.