14.Социально-экономическое развитие белорусских земель в составе вкл в 13-16ст.Аграрная реформа Жигимонта Августа.

В 13-пер пол 16 в на терр Белоруссии продолжается формирование феодальных отношений. С/х работой занимается большая часть населения. Гл. занятия людей: земледелие, животноводство, ремесло, охота, рыболовство. С/х было натуральным. Сельский двор называли –дым, что обозначало семью и её собственность. Значительную роль в сельской жизни играла община. Она организовывала крестьянское землепользование и выплату феодальной ренты. Управляли общиной старцы и десятские, которые выбирались самой общиной. За пользование землей крестьяне выплачивали ряд повинностей. Крестьяне делились в зависимости от повинности на тяглых, осадных, огородников и слуг; по степени феодальной зависимости на пахотных, непахотных и челядь. Главным владельцем земли в ВКЛ являлся князь. Земли делились на гос-венные и частные. В 16 веке 1/3 населения проживала на гос-венных землях(восток ВКЛ), на западе- частные земли. Мелкие землевладельцы как правило служили у князя .Их стали называть шляхтой, а крупные землевладельцы-паны, магнаты. Некоторые из них были князьями, другие получали землю за военную гос службу.

Аграрная реформа 1557г.

Рост городов, торговли, ремесел в 15 ст вызвал подъем спроса на зерно и др. с/х продукты. В середине 16в чтобы увеличить доходы с гос-венных земель Великий князь Жигимонт 2 Август проводит реформу «валочная памера». Суть: увеличить доход казны

путем точного учета крестьянских земель и обложить крестьян повинностью пропорц. кол-ву занимаемых ими земель. Единица обложения-волока=21,36 га. Вся земля в имениях делилась на волоки. Лучшие из них отводились под княжеское хоз-во. Другие раздавались крестьянам(волока или ее часть так чтобы точно установить повинность). Вслед за гос землями была проведена реформа феод земель. К концу 16-пол 17в-реформа завершена. В результате к этому времени окончательно оформилось крепостное право.

Развитие ремесла и торговли.

В 13-17в в ВКЛ начинается бурное развитие ремесла. Наиб значительные ремесло- обработка металла(болотная руда).Самые распространенные виды ремесел: ювелирное, обработка дерева, гончарное, выделка шкур, пивоварение. Во второй пол 16в >100 ремесел, в пер пол 17в-200.Для защиты своих интересов ремесленники объединялись в цеха(объед ремесленников одной или неск. смежных специальностей). Ремесленникам кот не вступали в цеха запрещалось заниматься ремеслом и их изделия были хуже. Цех состоял из 60-70 чел. и делился на мастера/челядники/ученики. Жизнь- в соответствии с традициями кот хранились в скрыне- устав, грамоты, эмблема. Во время войны цеха- боевые отряды для обороны города.

Торговля.

Купцы создавали свои объединения- братства или гильдии. Налаживалась постоянная торговля в городах: 1-2 раза в неделю торги, 1-3 раза в год ярмарки. Развивалась и зарубежная торговля: экспорт-зерно, сало, воск, лес, шкуры, меха, пепел, лен; импорт- железо, медь, олово, драг. металлы, вина, дорогие ткани, соль. Всего в сер 17в в ВКЛ было 757 городов и местечек из них 467 на нашей терр. Большинство из них принадлежало князю, остальные- частные. В некоторых городах :часть города принадлежала магнату, часть- князю.80% населения городов ВКЛ –белорусы, затем литовцы и поляки. В веке появляются евреи и татары. По мере роста городов, росло стремление получить независимую от павета или волости систему управления. Такая система самоуправления регламентировалась в то время нормами магдебургского права. Суть- освобождение горожан от подсудности и власти князя, чиновников, наместников, феодалов, старост, воевод. Первым такое право получил немецкий город Магдебург в 13 веке. В ВКЛ- Брест(1390), Гродно(1391), Слуцк, Минск(14-?99).

савецка польская вайна. Рыжски мир

У лiстападзе 1918г. адрадзiлася Польская дзяржава. Пiлсудскi аб'явiу аб аднауленнi Рэчы Паспалiтай у межах 1772г.А ужо у снежнi 1918г.польскi урад стау на шлях ажыццяулення сваiх памерау далучыць землi Украiны,Беларусi i Лiтвы да Польшчы.Улiчваючы небяспеку з боку Польшчы, 21 снежня на нарадзе у Гродна Рада БНР,якой у той час падпарадкоувалася Гродзеншчына,стварыла Савет Дзяржаунай абароны.Яго узначалiлi В.Ластоускi i генерал В.Кандратовiч. Але сiлы былi няроуныя. Таму было вырашана далучыцьь Гродзеншчыну да Лiтоускай рэспублiкi на правах аутаномii. Лiтоуская рэспублiка у той час была прызнана шэрагам дзяржау у тым лiку i краiнамi Антанты. Вясной 1919г. польскiя войскi захапiлi Лiду i Вiльню. Урад ЛiтБел пераехау у Мiнск.У мэтах канцэнтрацыi сiл i узмацнення абароны 1 чэрвеня 1919г. у Маскве было прынята рашэнне аб перадачы паунамоцтвау бальшавiцкiх урадау Украiны, ЛiтБел i Латвii ураду РСФСР. Лiтоуска-беларуская армiя была перайменавана у 16 армiю. Але польскае наступленне працягвалася. Савецкiя войскi пакiнулi Мiнск, Слуцк,Жлобiн, Рагачоу i iнш. Пагроза навiсла над Гомелем. I толькi на лiнii р.Бярэзiны фронт стабiлiзавауся да вясны 1920г.

У сакавiку 1920г. польскiя войскi пачалi новае наступленне. Пры дапамозе Антанты яны захапiлi Мазыр, Калiнкавiчы,

Дзякуючы перакiдванню войск з Усходняга фронту, Чырвоная Армiя 14 мая1920г. здолела перайсцi у контрнаступленне. Але з-за недахопу сiл наступленне не дала вынiкау.Новае наступленне Чырвонай Армii распачалося у лiпенi 1920г.Яно было старанна падрыхтавана i дало плён. 7 лiпеня быу вызвалены Мiнск, а 1 жнiуня - Брэст.Пад нацiскам А.Чарвякова,З.Жылуновiча, Д.Чарнушэвiча ЦК КП(б)Б прызнау неабходным выступiць з дэкларацыяй аб прызнаннi самавызначэння беларуска-га народа. 31 лiпеня 1920г. у Мiнску была прынята Дэкларацыя незалежнасцi БССР у межах адной (Мiнскай) губернii. 18 сакавика 1921 года – рыжски мирны дагавор: заходняя беларусь адышла да польшчы

15.Утварэнне новай дзяржавы РП (што значыць “рэспуб-ліка”) звязана са становішчам бел. зямель у складзе ВКЛ і паліт. Становішчы унутры Польскага каралеўс-тва. Бел.-літ.-укр. шляхта імкнулася да набыцця по-льскіх залатых шляхецкіх вольнасцей. У ВКЛ склала-ся надзвычай цяжкае становішча ў сувязі з Лівонскай вайной, што паграджала стратай незалежнасці. У 1561 г. Расія пачала вайну з Лівонскім ордэнам за выхад да Балтыйскага мора. Паміж Лівонскім ордэнам і ВКЛ быў заключаны саюз. Але захаваць свае землі ў час вайны орэн не змог. Яны былі захоплены Даніяй, Швецыяй, а частка адышла да ВКЛ. Тады Іван Грозны перанёс ваенныя дзеянні на землі Бел, што паграджала Вільні. Польшча рашуча дамагалася уніі. Польская шляхта жадала падпарадкаваць ВКЛ у якасці багатага прыдатку да Польшчы і атрымаць для сябе новыя зем-лі. Кіраўніцтва каталіцкай царквы разлічвала пашы-рыць уплыў каталіцызму на ўсход. Урад княства спра-баваў дамовіцца з Іванам Грозным, але безвынікова. ВКЛ апынцлася перад пагрозай развалу. У такіх умо-вах кіруючыя колы ВКЛ згадзіліся прыняць удзел у сейме. Люблінскі сейм пачаўся 10 студзеня 1569г. 1 ліпеня 1569г. акт уніі паміж ВКЛ і Польшчай быў пад-пісаны. Па ўмовах уніі дзве дзяржавы аб’ядналіся ў адну. Вышэйшым агульным органам улыда станавіўся сейм, які мог збірацца толькі на тэр-рыі Польшчы. Кіраўнік атрымаў тытул караля Польскага і ВКЛ. Дзяржавы не мелі права па-асобку праводзіць знеш-нюю палітыку. Асобнымі ў ВКЛ і Польшчы захоўвалі-ся: адміністацыйны апарат (дзярж. пасады), заканадаў-ства (у ВКЛ яно было прадстаўлена статутам 1588г.), судовая арганізацыя (вышэйшым судовым органам у ВКЛ з’яўл. Галоўны трыбунал), войска, тытул (захоў-валіся афіцыйныя назвы дзяржаў пры існаванні агуль-най назвы РП), пячатка з сімвалам дзяржавы, мова афіцыйнага справаводства. Вынікі Люблінскай уніі заключаліся ў тым, што ВКЛ разам з Польшчай утварылі агульную РП. Такое аб’яднанне дзвюх суседніх краін называецца федэрацыяй – дзяржавай, што складаецца з самастойных дзярж. утварэнняў, аб’яднаных на пэўных умовах у адзіную краіну. Выні-камі уніі засталася незадаволена большая частка маг-натаў ВКЛ, якой трэба было дзяліць паліт. уладу з по-льскімі кіраўнікамі. Антыпольскія настроі ўвасобіліся ў барацьбе за захаванне самастойнасці ВКЛ. У 1582г. быў створаны Галоўны трыбунал – вышэйшы судовы орган для ВКЛ. У 1588г. з дапамогай канцлера ВКЛ Льва Сапегі быў падрыхтаваны і выдадзены статут ВКЛ 1588г. Па зместу статута займаць дзярж. пасады і атрымліваць землі ў ВКЛ маглі толькі яго грамадзяне. У статуце ніводнага разу не ўпамінаецца акт уніі. У адным з арздзелаў статута ВКЛ паўстала самастойнай дзяржавай не толькі з асобным заканадаўствам, але і са св. тэр-рыяй, дзярж. апаратам, войскам, фінансамі. Барацьба вялася і за захоўванне дзярж. старабел. мовы ў ВКЛ, адстойванне ўсходнеславянскіх каштоўнасцей. У абарону антыпольскіх настрояў выступілі польскі шляхціц Васіль Цяпінскі і магнат Леў Сапега. У канцы XVI-пачаткуXVIIст. У ВКЛ дзейнічалі братствы (нац.-рэлігійныя арганізацыі праваслаўнага асельніцтва).

1. Асаблівасці пасляваеннай сітуацыі ў БССР былі звя- заны з тым, што за шэсць гадоў, якія бесперапынна цягнуліся Першая сусветная і грамадзянская войны, гаспадарка Бела- русі была цалкам разбурана. Заходняя Беларусь апынулася паўмовах Рыжскагаміру 1921 г. у складзе Польшчы, а Віцеб- ская і Магілёўская губерні былі яшчэ ў 1919 г. перададзены ў склад Расійскай Савецкай Федэратыўнай Сацыялістычнай Рэспублікі — РСФСР. Становішчапагаршаласяўвынікупа- літыкі «ваеннага камунізму», калі ў гады грамадзянскай вай- ны пры правядзенні харчразвёрсткі ў сялянства на патрэ- бы Чырвонай Арміі забіраўся амаль увесь ураджай, што вы- клікала ў сялян незадавальненне.

2. Увядзенне новай эканамічнай палітыкі (НЭПа) было, перш за ўсё, звязана з імкненнем аднавіць разбураную вай- ной эканоміку. У1921 г. было прынята рашэнне абзамене харч- развёрсткі натуральным харчпадаткам. Харчпадатак быў меншы за харчразвёрстку і аб'яўляўся сялянам загадзя, на- пярэдадні сяўбы. У выніку ў селяніназ'явіліся лішкі прадук- таў, якія заставаліся пасля выплаты харчпадатку. Ён мог пра- даць іх на рынку, атрымаўшы за гэта грошы. 3 увядзеннем харчпадатку павысілася матэрыяльная зацікаўленасць ся лянства ў выніках сваёй працы. Гэта дазволіла поўнасцю ад- навіць да 1927 г. сельскую гаспадарку.

Элементам НЭПа стала развіццё сельскагаспадарчай ка-аперацыі — добраахвотнага супрацоўніцтва сялян пры вы-рошчванні ўраджаю і арганізацыі яго продажу. Напрыклад, утвараліся таварыствы па сумеснай апрацоўцы зямлі. Раз-віццё прыватнага гандлю выклікала неабходнасць ліквіда-цыі розных грашовых адзінак і ўвядзення ў 1924 г. новай гра-шовай адзінкі — савецкага чырвонца наміналам 10 рублёў.

У снежні 1920 г. з мэтай аднаўлення разбуранай вайной гаспадаркі быў распрацаваны план дзяржаўнай электрыфі-кацыі Расіі (ГОЭЛРО). На тэрыторыі Беларусі к сярэдзіне 20-х гг. было пабудавана больш за 20 электрастанцый. Пер-шай стала БелДРЭС каля Оршы, якая ў якасці паліва выка-рыстоўвала торф.

16люблинская уния 1569 г. и образование Речи Посполитой. Место ВКЛ в политической системе Речи Посполитой. Вопрос об унии был злободневным для Польши на протяжении более полутора столетий. Польские магнаты поднимали вопрос об унии на четырех сеймах. Шляхту привлекали земли Великого княжества, чины и богатства. В 1562 г. белорусская шляхта создала в лагере под Витебском конфедерацию и обратилась с просьбой к Великому князю заключить унию с Польшей. Польская католическая церковь видела в унии средство расширения своего влияния на восток. В 1558 г. Иван Грозный начал войну с Ливонией. Великий магистр Ордена Г. Кеттлер обратился к Великому князю Литовскому и королю Польскому Сигизмунду II Августу (1548 – 1572 гг.) с просьбой о помощи. В результате Орден был поделен на две части: Курляндское герцогство и литовско-польскую провинцию Инфлянты. Курляндский герцог признал себя вассалом Великого князя Литовского. В связи с этим царь начал войну против Великого княжества Литовского. В 1563 г. взял Полоцк и стал именоваться «Великим князем Полоцким». Он занял северо-восточную Беларусь, ему открылся путь на столицу княжества. Государство оказалось на грани политического краха и военной катастрофы, под угрозу было поставлено само его существование. В январе 1569 г. в Люблине открылся общий сейм. Продолжался он шесть драматических месяцев. Каждая сторона ставила свои условия, которые не принимались другой. Увидев угрозу насильственного заключения унии на неприемлемых условиях, послы Великого княжества Литовского покинули город. Тогда польская сторона продемонстрировала силу. в результате чего почти половина территории Великого княжества Литовского отошла к Польше. Оказать сопротивление Польше княжество не могло. В этих условиях была сделана попытка начать переговоры с Иваном IV о мире, но она была безрезультатной. В этих условиях делегация Великого княжества Литовского вынуждена была вернуться в Люблин и 1 июля 1569 г. подписать акт унии в той форме, которую предлагала Польша.  В соответствии с этим актом Польское Королевство и Великое княжество Литовское объединялись в одно государство – Речь Посполитую.. Первым королём стал Стефан Баторий. Права поляков в княжестве и жителей княжества в Польше уравнивались. Для обсуждения общегосударственных дел предусматривались общие сеймы. Люблинская уния сильно ограничивала суверенитет княжества, но его государственности окончательно не ликвидировала. Оно сохранило свое войско, судебную систему, административный аппарат, печать с Погоней. Обе части Речи Посполитой имели самостоятельные названия и до конца XVII в. – государственные языки. В княжестве таковым был белорусский. Причины образования:1.внешнеполитическое положение ВКЛ. 2. Стремление шляхты ВКЛ к приобретению шляхетских вольностей 3. Желание польской шляхты подчинить ВКЛ 4. Распространение католической веры на восток. Условия: 1. Единые монарх и сейм 2. Общая внешняя политика 3. Общие условия приобретения земли польскими феодалами в ВКЛ, феодалами ВКЛ в Польше. 4. Сохранение в ВКЛ своих административного аппарата, законодательства, суда, войска, титула, печати, языка. Итогами Люблинской унии осталась недовольная большая часть магнатов ВКЛ, которой пришлось делить политическую власть с магнатами Польши. Сенат Речи Посполитой состоял преимущественно из польских представителей Наряду с политическими ограничениями белорусская шляхта почувствовала и экономические ограничения. Она не могла получать земли в тех регионах, что были присоединены к Польше. Польская же шляхта стала активно пользоваться правом приобретения имений в княжестве. Все это явилось основой антипольских настроений в Беларуси в 70 – 90 гг.

Сворачивание НЭПа. Индустриализация и коллективизация.

Лічыцца, што аднаўлене народнай гаспадаркі да пачатку 1926 г. у асноўным завяршылася. Аднак дасягнуты даваенны ўзровень вытворчасці не мог задаволіць патрэбы дзяржавы.Вельмі востра стаяла ў рэспубліцы праблема інжынерна-тэхнічных кадраў, кваліфікаваных рабочых.Гэта перашкаджала развіццю народнай гаспадаркі рэспублікі.Сацыялістычная індустрыялізацыя – гэта палітыка, якая мела галоўнай мэтай стварэнне матэрыяльна-тэхнічнай базы сацыялізму, пераўтварэнне СССР у эканамічна незалежную дзяржаву з магутным эканоміка-вытворчым, навукова-тэхнічным і абаронным патэнцыялам.Па сваёй прыродзе індустрыялізацыя ў СССР не магла абмежавацца ні маштабамі асобных галін, ні тэрыторыяй асобных рэспублік ці раёнаў.На Беларусі меліся і свае асаблівасці, і свае цяжкасці.Правядзенне індустрыялізацыі патрабавала вялікіх сродкаў. На дапамогу ці крэдыты іншых дзяржаў разлічваць не даводзілася.У прамысловасць накіроўвалася частка сродкаў, атрыманых ад сельскай гаспадаркі.Частка сродкау была выдзелена машы-набудаванню, энергетыцы, прамысловасцi будматэрыялау. Заводы у Мiнску "Энер-гiя", "Камунар", iмя Кiрава паклалi пачатак беларускаму станкабудаванню, а БелДРЭС (недалёка ад Оршы) - уздыму энергетыкi рэспублiкi.Важныя змены адбываліся ў структуры капітальнага будаўніцтва.Вынікі, дасягнутыя прамысловасцю БССР у першыя гады індустрыялізацыі, стварылі неабходныя перадумовы для далейшага развіцця прамысловых галін.Аднак Беларуская ССР уласнымі сродкамі не магла забяспечыць неабходнае фінансаванне капітальнага будаўніцтва.Тым не менш індустрыялізацыя ішла хутка, прамысловасць рэспублікі развівалася дастаткова высокімі тэмпамі.Рабочы клас Беларусі разгарнуў спаборніцтва за авалоданне новай тэхнікай, уздым тэхнічнай пісьменнасці.Нягледзячы на працоўны ўздым і высокія тэмпы індустрыялізацыі, заданні другой і першых гадоў трэцяй пяцігодак таксама не былі выкананы.У агульным комплексе эканамічнага развіцця Беларусі важная роля належала развіццю і рэканструкцыі транспарту.Адбыліся некаторыя станоўчыя змены і ў матэрыяльным становішчы насельніцтва.Узровень жыцця людзей хаця і павышаўся, але ўсё яшчэ заставаўся нізкім, як у іншых рэспубліках СССР.Калектывізацыя сельскай гаспадаркі на Беларусі.Цяжкія ўмовы працы і быту сялян, раздробленасць зямельных участкаў, прымітыўныя прылады працы, што стрымлівала агульнае эканамічнае развіццё краіны.У пачатку нэпа савецкая ўлада падтрымлівала гаспадарчыя памкненні сялян, заахвочвала пошук форм калектыўнага гаспадарання на зямлі, прадастаўляла права на зямлю як калектыўным, так і аднаасобным гаспадаркам.З першых гадоў савецкай улады ствараліся і вытворчыя кааператывы, калектыўныя гаспадаркі.Калгасы разглядаліся ў асноўным як форма арганізацыі бяднейшых пластоў насельніцтва. У 20-я гады, як бачна, быў сапраўды значны ўздым сялянскай гаспадаркі, які сведчыць аб дабратворных выніках нэпа.Камуністычная партыя і Савецкая дзяржава распрацавалі палітыку калектывізацыі сельскай гаспадаркі.Калектывізацыя сельскай гаспадаркі – палітыка Камуністычнай партыі і Савецкай дзяржавы, якая была накіравана на аб’яднанне дробных сялянскіх гаспадарак у буйныя сельскагаспадарчыя прыдпрыемствы.Iмкнуліся вырашыць адразу дзве задачы: у кароткія тэрміны правесці калектывізацыю вёскі і ўзяць у яе сродкі для патрэб індустрыялізацыі і абароны краіны.Пачатак рэалізацыі такога курсу паклаў хлебанарыхтоўчы крызіс. Акрамя таго, у гарадах пачаліся перабоі ў забеспячэнні прадуктамі.Закрываліся рынкі, уводзілася абкладанне сялянскіх гаспадарак дадатковымі падаткамі.У Беларусі ў падтрыманні палітыкі “правага ўхілу” быў абвінавачаны нарком земляробства Дз. Прышчэпаў, старшыня ЦВК БССР А. Чарвякоў і інш.Масавая калектывізацыя выклікала супраціўленне кулацтва. У гэтых умовах партыя перайшла ад палітыкі абмежавання і выцяснення кулацтва да палітыкі ліквідацыі кулацтва.Разгарнулася кампанія па суцэльнай калектывізацыі і ліквідацыі кулацтва як класа, прымусу і раскулачвання серадняка, закрыцця цэркваў, рынкаў.Раскулачваць пачалі не толькі кулакоў, але і сераднякоў, якія не хацелі ўступаць у калгасы.Метады, якімі ажыццяўлялася калектывізацыя вёскі, абагуленне сялянскіх гаспадарак, прывялі да таго, што вясной 1932 г. замест суцэльнай калектывізацыі адбыўся чарговы масавы выхад сялян з калгасаў.У выніку дапушчаных памылак у эканамічнай палітыцы ў 1932–1933 гг. краіну ахапіў масавы голад, які забраў жыцці многіх людзей.Да канца 30-х гадоў калектывізацыя ў Беларусі была звершана, кулацтва як клас ліквідавана.Сельская гаспадарка фінансавалася па рэшткавым прынцыпе. Іншая справа – 70–80-я гады, калі дзяржава атрымала магчымасць фінансаваць аграрны сектар эканомікі на ўзроўні сучасных патрабаванняў. Сельская гаспадарка Беларусі ў гэтыя гады па вытворчасці прадукцыі на душу насельніцтва стала ў шэраг з сельскай гаспадаркай развітых дзяржаў свету.

Итоги: Социально-экономические результаты хозяйственного строительства в конце 20-30 гг. были противоречивы. С одной стороны, хозяйственное строительство создало в СССР хозяйственный комплекс, который выводил страну на рубеж мирового прогресса С другой стороны: социалистическое строительство сопровождалось огромными материальными и людскими потерямибыли ликвидированы разные формы собственности государство стало монополистом в сфере производства и распределения