72. Геапалітычнае становішча Рэспублікі Беларусь у новых умовах. Рэспубліка Беларусь – раўнапраўны суб’ект сусветнай супольнасці. Беларусь і Расія на шляху да ўтварэння саюзнай дзяржавы.

Пасля распаду СССР Рэспубліка зрабілася правамоцным суб’ектам сусветнай супольнасці. У цяпераші час яна мае дыпламатычныя адносіны са 160 краінамі свету. На 46-й сесіі Генеральнай Асамблеі ААН (1991) міністр замежных спраў Беларусі выклаў знешнепалітычныя прынцыпы і прыярытэты беларускай дзяржавы. Статус Беларусі быў абвешчаны як бяз'ядзерны і нейтральны, знешняя палітыка — шматвектарнай.

Беларусь пашырыла свой удзел у арганізацыях сістэмы ААН, з'яўля-ецца членам 13 спецыялізаваных устаноў ААН. У Мінску былі адкрыты прадстаўніцтвы ўплывовых міжнародных арганізацый. У верасні 1992 г. Рэспубліка Беларусь (другая з краін СНД пасля Расіі) адкрыла ў Мінску прадстаўніцтва ААН, а таксама прадстаўніцтвы Сусветнага банка і Еўра-пейскага банка рэканструкцыі і развіцця. У 1995 г. у Мінску было адкрыта прадстаўніцтва Упраўлення Вярхоўнага камісара ААН па бежанцах, у 1996 г. - пастаяннае прадстаўніцтва Міжнароднай арганізацыі па мігрантах.

3 сакавіка 1998 г. у Мінску дзейнічае кансультацыйна-назіральная група АБСЕ.

У 90-я гг. Мінск наведалі вядомыя палітычныя дзеячы — кіраўнікі між-народных арганізацый і дзяржаў. У ліпені 1992 г. у Мінску з візітам зна-ходзіўся Генеральны сакратар НАТА М. Вернер. У чэрвені 1993 г. адбыўся візіт у Мінск прэзідэнта Польшчы Л. Валенсы. У кастрычніку 1993 г. дзяржаўны сакратар ЗША У. Крыстафер быў у Мінску і запрасіў беларускія ўлады да ўдзелу ў праграме НАТА «Партнёрства дзеля міру».

15 студзеня 1994 г. у Мінск прыехаў прэзідэнт ЗПІА Б. Клінтан, які сустрэўся з вышэйшымі дзяржаўнымі асобамі, а таксама з прадстаўнікамі апазіцыі. У красавіку 1994 г. Мінск з трохдзённым візітам наведаў Гене-ральны сакратар ААН Б. Бутрас-Галі. У лютым 1995 г. з афіцыйным візітам у Мінск прыехаў прэзідэнт Расіі Б. Ельцын. Падчас гэтага візіту паміж Бела-руссю і Расіяй быў падпісаны Дагавор аб дружбе, добрасуседстве і супра-цоўніцтве. 21—23 чэрвеня г. у сталіцы Беларусі з візітам знаходзіўся прэм'ер Дзяржсавета Кітайскай Народнай Рэспублікі Лі Пэн. У лістападзе г. у Мін-ску Прэзідэнт Беларусі А. Лукашэнка і Генеральны сакратар АБСЕ Д. Ара-гон абмеркавалі пытанні, звязаныя з выкананнем Беларуссю Дагавора аб звычайных узброеных сілах у Еўропе.

Прэзідэнт Беларусі А. Лукашэнка ў кастрычніку 1995 г. выступіў на спецыяльным урачыстым пасяджэнні Генеральнай Асамблеі ААН, прысве-чаным 50-годдзю гэтай арганізацыі, дзе выклаў пазіцыі кіраўніцтва Бела-русі па ключавых праблемах міжнародных адносін. У Будапешце і Лісабоне на форумах АБСЕ А. Лукашэнка прапанаваў стварыць бяз'ядзерную прастору ў Цэнтральнай і Усходняй Еўропе. Ядзерная зброя з тэрыторыі Рэспублікі Беларусь была вывезена ў лістападзе 1996 г.

Беларусь з’яўляецца актыўным членам Руху Недалучэння і дэманструе сваё міралюбства. Намаганнямі Прэзідэнта ўсталяваны трывалыя сувязі з краінамі далёкага замежжа – Іранам, Індыяй, Венесуэлай. У мінулым годзе Беларусь набыла новага, яшчэ аднаго стратэгічнага партнёра – Кітай.

Супрацоўніцтва з Расіяй і іншымі краінамі СНД. У шматвектарнай знешняй палітыцы Беларусі прыярытэтным, тым не менш, з'яўляецца су-працоўніцтва з Расіяй. Гэта супрацоўніцтва актывізавалася з выбраннем у 1994 г, першага Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь А. Лукашэнкі. На майскім рэферэндуме 1995 г. з 65 % грамадзян Беларусі, якія прынялі ў ім удзел, 82 % падтрымалі ідэю аб эканамічнай інтэграцыі з Расіяй. У 1995 г. прэзі-дэнты дзвюх краін А. Лукашэнка і Б. Ельцын падпісалі Дагавор аб дружбе, добрасуседстве і супрацоўніцтве тэрмінам на 10 гадоў. 25 мая 1995 г. Б. Ельцын выдаў указ аб адмене мытнага кантролю на расійска-беларускай мяжы, а на наступны дзень А. Лукашэнка і прэм'ер-міністр Расіі В. Чарна-мырдзін сімвалічна ліквідавалі на ёй шлагбаум.

2 красавіка 1996 г. у Крамлі быў падпісаны дагавор аб стварэнні су-польнасці суверэнных рэспублік Беларусі і Расіі. Па новаму дагавору пра-дугледжвалася ўзгадняць пазіцыі па міжнародных пытаннях, узаемадзейні-чаць па захаванню бяспекі, ахове граніц і барацьбе са злачыннасцю. Захоўваючы атрыбуты суверэнітэту, дзяржавы выходзілі на сумеснае будаўніцтва структур, якія мелі агульную заканадаўчую базу.

У адпаведнасці з дагаворам былі сфарміраваны Вышэйшы Савет, Вы-канаўчы камітэт, Парламенцкі сход, Мытны камітэт, Расійска-Беларуская ка-місія па навукова-тэхнічнаму супрацоўніцтву і некаторыя іншыя сумесныя арганізацыі. Планавалася, што да канца 1996 г. будзе створана агульная транспартная сістэма з адзінымі тарыфамі па перавозках грузаў і пасажы-раў, адзіная энергасістэма, навукова-тэхнічная і інфармацыйная прастора. На наступны год прадугледжвалася правесці сінхранізацыю эканамічных рэ-формаў, падрыхтаваць адзіную нарматыўна-прававую базу, правесці уні-фікацыю грашова-крэдытных і бюджэтных сістэм, стварыць умовы для

ўвядзення адзінай валюты.

У 1996 г. адбылася першая сесія Парламенцкага сходу Расіі і Беларусі, былі вырашаны ўсе арганізацыйныя пытанні па дзейнасці вышэйшых ор-ганаў. Аднак намечаныя планы не былі поўнасцю выкананы, Дзяржаўныя і грамадскія арганізацыі выступалі з праектамі, якія былі заснаваны на розных, часам дыяметральна супрацьлеглых варыянтах інтэграцыі. Частка расійскіх палітыкаў выказвала ідэі абмежавання правоў Беларусі ў складзе супольнасці. У студзені 1997 г. Б. Ельцын звярнуўся да А.Лукашэнкі з пра-пановай падрыхтаваць юрыдычны дакумент аб стварэнні адзінай дзяржавы.

2 красавіка 1997 г. у Маскве А. Лукашэнка і Б. Ельцын падпісалі Да-гавор аб Саюзе Беларусі з Расіяй. У дагаворы падкрэслівалася, што кожная краіна захоўвае дзяржаўны суверэнітэт і тэрытарыяльную недатыкальнасць, канстытуцыю, сцяг, герб і іншыя атрыбуты дзяржаўнасці. Галоўнымі мэта-

мі Саюза былі абвешчаны: умацаванне адносін братэрства, сяброўства, усебаковага супрацоўніцтва паміж дзяржавамі ў палітычнай, эканамічнай, сацыяльнай, ваеннай, навуковай, культурнай і іншых галінах.

9 красавіка 1997 г. на грамадскае абмеркаванне быў вынесены праект Статута Саюза Беларусі і Расіі, а 23 мая Статут быў падпісаны прэзідэн-тамі абедзвюх дзяржаў у Маскве. 10 чэрвеня 1997 г. дагавор аб Саюзе быў ратыфікаваны ў Мінску і Маскве.

Разам з тым і пасля падпісання дагавора аб Саюзе шматлікія пагадненні не рэалізоўваліся на практыцы. Новай спробай развіцця адносін паміж дзяржавамі было падпісанне снежня 1998 г. Дэкларацыі аб аб'яднанні Беларусі з Расіяй у Саюзную дзяржаву. Праз год, 8 снежня 1999 г. быў падпі-саны Дагавор аб стварэнні Саюзнай дзяржавы Беларусі і Расіі.

25 студзеня 2000 г. дагавор быў ратыфікаваны. Старшынёй Вышэйшага дзяржаўнага савета быў абраны А. Лукашэнка, Дзяржсакратаром Саюза — П. Барадзін.

Зараз распрацоўваецца канстытуцыйны акт саюзнай дзяржавы. Існуюць спрэчныя пытанні адносна пабудовы такой дзяржавы, кампетэнцыі яе кіру-ючых органаў. Акрамя таго, беларускі бок настойвае на папярэднім выка-нанні дамоўленасцей аб стварэнні адзінай эканамічнай прасторы, ліквіда-цыі мытных бар'ераў з Расіяй, аб адзіных умовах для суб'ектаў гаспадарання, аб спагнанні падатку на дабаўленую вартасць па краіне прызначэння і некаторых іншых.

Кіраўніцтва Рэспублікі Беларусь прытрымліваецца тактыкі рознаўз-роўневай інтэграцыі на постсавецкай прасторы. У сакавіку 1996 г. быў пад-пісаны дагавор аб паглыбленні эканамічнай інтэграцыі чатырох краіы Ра-сіі, Беларусі, Казахстана, Кіргізіі, пазней да эканамічнай супольыасці ча-тырох далучыўся Таджыкістан.

У 2003 г. створана арганізацыя рэгіянальнай інтэграцыі, у якую ўвай-шлі Расія, Беларусь, Украіна, Казахстан. Гэтыя краіны заявілі аб імкненні стварыць зону свабоднага гандлю і падпісалі Пагадненне аб фарміраванні Адзінай эканамічнай прасторы (АЭП). 15 верасня 2004 г. на саміце ў Астане (Казахстан) кіраўнікі дзяржаў - членаў АЭП падпісалі двухбаковых пага-дненні аб спагнанні падатку на дабаўленую вартасць ва ўзаемным гандлі з 2005 г. па краіне прызначэння.

Беларусь з’яўляецца актыўным членам Еўрапейска-Азіяцкага Эканаміч-нага супольніцтва і Арганізацыі Дагавора аб калектыўнай бяспецы. Паміж Расіяй, Беларуссю і Казахстанам заключаны Мытны саюз.

Рэспубліка Беларусь з'яўляецца сярэдняй еўрапейскай краінай з адкрытай эканомікай: знешнегандлёвы тавараабарот. Па адкрытасці эканомікі Рэспуб-ліка Беларусь — лідэр сярод краін СНД. У гэтым годзе беларускія тавары экс-партаваліся ў 129, а імпартаваліся са 144 краін. Асноўным гандлёвым парт-нёрам застаецця Расія, на долю якой 48, 3 % усяго тавараабароту.

У цэлым развіццё знешнеэканамічных сувязяў Рэспублікі Беларусь як са-мастойнай дзяржавы адбывалася ў дастаткова складаных умовах трансфарма-цыі былой эканамічнай сістэмы, цеснай залежнасці ад крыніц сыравіны і рын-каў збыту. Перад маладой дзяржавай паўстала пытанне: як спалучыць су-верэнны статус і неабходнасць цеснай эканамічнай інтэграцыі з былымі рэспуб-лікамі СССР, найперш з Расіяй? Ва ўмовах глабалізацыі падобныя пытанні вырашаюцца ўсімі краінамі свету. Глабалізацыя вымушае да інтэграцыі, але ўмовы інтэграцыі могуць быць рознымі: або інтэграцыя-паглынанне, або інтэ-грацыя-кааперацыя, супрацоўніцтва і ўзаемнае ўзбагачэнне. Беларусы асэнса-валі каштоўнасць суверэнітэту, таму яны падтрымліваюць шматвектарную знешнюю палітыку.

Разам з тым эканамічная інтэграцыя з Расіяй таксама абумоўлена неаб-ходнасцю функцыяніравання «зборачнага цэху» беларускай эканомікі. У гэтых умовах стратэгія развіцця знешнеэканамічных сувязяў Рэспублікі Беларусь павінна накіроўвацца на прыцягненне з Захаду інвестыцый і тэхналогій, захаванне на Усходзе рынкаў збыту і крыніц сыравіны, выка-рыстанне свайго геаграфічнага становішча на скрыжаванні Еўропы як важнейшага эканамічнага рэсурсу. Усё гэта павінна паспрыяць павы-шэнню канкурэнтаздольнасці беларускай прадукцыі, умацаванню беларускай дзяржаўнасці.