61. Аднаўленне народнай гападаркі Беларусі і яе далейшае развіццё ў 1944-пачатку 1960-х гг.

1. Аднаўленне разбуранай гаспадаркі рэспублікі

Як вядома II сусветная вайна прынесла вялікія матэрыяльныя і людскія страты. На франтах, пад бомбамі, у палоне і г. д. загінула шмат грамадзян многіх іншых краін, усяго больш за 50 млн чал. 3 народаў СССР большасць ахвяр прыпадае на рускіх, украінцаў, яўрэяў і беларусаў. Што датычыць грамадзян нашай рэспублікі, то да апошняга часу дакладна невядома, колькі іх загінула ў вайне. Прынята лічыць, што ад чвэрці да трэці 10 мільённага на-сельніцтва даваеннай БССР. У іх ліку загінуўшыя ў баях, расстраляныя ў час карных экспедыцый, замучаныя ў концлагерах. Вядома, што каля 380 тыс нашых землякоў, у асноўным,моладзь, было вывезена ў Германію, адкуль вярнуліся далёка не ўсе.

Акупанты разбурылі і спалілі 209 з 270 гарадоў і пасёлкаў БССР, 9200 сёл і вёсак. 627 вёсак было знішчана разаы з жыхарамі (Хатынь, Дальва). Каля 3 млн жыхароў засталіся без жытла.

Было разбурана больш як 10 000 фабрык і заводаў, 96% энергетычных магутнасцяў, у выніку зніклі цэлыя прамысловыя галіны.

Ушчэнт былі разрабаваны калгасы, саўгасы, МТС. 3-за недахопу рабочых рук і інвентару пасяўныя плошчы скараціліся амаль напалову.

Пагалоўе коней скарацілася на 61 %, буйнарагатай жывёлы - на 69, коз і авечак - на 78, свіней - на 89 %.

Было разбурана шмат медыцынскіх і культурных устаноў. У грашовым вы-мярэнні БССР страціла больш паловы сваіх нацыянальных багаццяў.

Аднаўленне народнай гаспадаркі пачыналася адразу ж пасля выгнання ворага. Так, ужо ў жніўні 1943 г. выйшла пастанова ЦК УКП(б) і Савецкага ўрада "Аб неадкладных захадах па аднаўленні народнай гаспадаркі ў раёнах, вызваленых ад нямецкай акупацыі".

Яшчэ ў ходзе Вялікай Айчыннай вайны савецкі ўрад і ЦК ВКП(б) рас-працавалі першачарговыя мерапрыемства па аднаўленні народнай гаспадаркі і культуры ў вызваленных раёнах. ЦК КП(б) Беларусі распрацаваў канкрэтныя мерапрыемствы па аказанні неадкладнай дапамогі насельніцтву вызваленых раё-наў, наладжванні аднаўленчых работ, аказанні дапамогі Чырвонай Арміі. Праграму аднаўленчых работ зацвердзіла УІ сесія Вярхоўнага Савета БССР, якая адбылася 21-24 сакавіка 1944 г. у Гомелі.

За тры гады акупацыі нямецка-фашысцкія захопнікі нанеслі вялізныя страты народнай гаспадарцы Беларусі. Яны разбурылі 209 гарадоў і раёных цэнтраў рэспублікі, сцёрлі з твару зямлі 9200 вёсак, 637 вёсак былі знішчаны разам з людзьмі, разбурылі 10338 прамысловых аб'ектаў. Да моманту вызва-лення ацалелі толькі 15 працэнтаў даваенных фабрык і заводаў.

Вялізны ўрон панесла беларуская культура. Акупанты разбурылі 7 тыс. школ, разрабавалі 5 144 установы , у тым ліку інстытуты, навукова-даследчыя цэнтры, Акадэмію навук, музеі, тэатры, клубы, Дварцы культуры, звыш 4738 бальніц, амбулаторый.

Вялікія цяжкасці перанёс беларускі народ у першыя месяцы жыцця на вызваленнай ад нямецка-фашысцкай акупацыі зямлі. Распачаўшы першыя першыя аднаўленчыя работы жыхары рэспублікі падпарадкавалі іх галоўнай задачы - дапамагчы Чырвонай Арміі ў яе рашаючых баях за поўнае выгнанне фашысцкіх акупантаў з тэрыторыі Беларусі.

Беларусь пачала адраджацца з руін і попелу, калі на франтах Вялікай Ай-чыннай вайны яшчэ ішлі ўпартыя баі. Практычна адраджэнне яе народнай гаспадаркі пачалося з нулявой адзнакі. Намаганні працоўных былі накі-раваны галоўным чынам на тое, каб хутчэй увесі ў строй прадпрыемства пра-мысловасці, транспарту, сельскай гаспадаркі, якія забяспечвалі неабход-най прадукцыяй фронт і пацярпеўшага насельніцтва. "Усё для фронта, усё для перамогі!" - гэты прынцып стаў важнейшым для працоўных Беларусі, вызваленых ад фашысцкага прыгнёту.

У паўразбураных майстэрнях на ўскраіне Мінска ў найкарацейшы тэр-мін было створана прадпрыемства па зборцы аўтамабіляў. Да канца вайны Чырвоная Армія атрымала ад мінчан 8 тыс. грузавікоў.

Раней ўстаноўленага тэрміну, у канцы 1944 г., пачаў выпуск прадукцыі для фронта калектыў авіяпрадпрыемства. Да сакавіка 1945 г. ён сабраў 240 і адрамантаваў 237 баявых самалётаў.

У сціслыя тэрміны былі адноўлены Мінскі вагонарамонты завод, Ві-цебскія станкабудаўнічыя заводы імя Кірава і імя Камінтэрна, фабрыка "Сцяг індустрыялізацыі", "Гомсельмаш",Гомельскі паравозарамонты завод і іншыя прамысловыя аб'екты рэспублікі. У 1944 г. далі прадукцыі 179 тэкстыльных, 263 швейных і 487 гарбарных прадпрыемстваў. Да канца года дзейнічалі 15 заводаў рэспубліканскага падпарадкавання і 188 раёных пра-мысловых прадпрыемстваў.

Адной з неадкладных задач было аднаўленне транспарту, асабліва чыгунач-нага, ад якога залежыла забяспячэнне фронту. Першы цягнік у вызвалены Мінск прыбыў 10 ліпеня, на сёмы дзень пасля вызвалення, у Маладзечна - 11 ліпеня, у Ліду - 19 ліпеня, і г.д. У самы заходні горад рэспублікі - Брэст цягнікі прыбылі на трэці дзень пасля яго вызвалення.

Пераадольваючы цяжкасці, працоўныя Беларусі ўзяліся за адраджэнне на-роднай гаспадаркі. Вясной 1944 г. пачалося аднаўленне больш як 100 прамысло-вых прадпрыемстваў. На іх было занято больш за 40 тыс. рабочых. Аднаўленыя прадпрыемствы дапамагалі Чырвонай Арміі ў рамонце зброі, ваеннай тэхнікі, перапрацоўцы харчовых прадуктаў. Самыя неабходныя тавары пачало атрым-ліваць насельніцтва. Асаблівая ўвага ўдзялялася аднаўленню чыгуначнага транспарту. У лютым 1944 г. на аднаўленні Беларускай чыгункі працавала больш за 5 тыс. чалавек. Да чырвеня 1944 г. яна ў асноўным была адноўлена.

Адной з першачарговых народнагаспадарчых задач з'яўлялася аднаў-ленне сельскай гаспадаркі. Дапамогу сельскаму насельніцтву рэспублікі аказалі ваенныя саветы франтоў. Яны накіроўвалі на вёску трактары, гаручае, спецыялістаў па рамонту сельскагаспадарчага інвентару, дапамагалі ў медыцынскім абслугоўванні насельніцтва, у барацьбе з хваробамі жывёлы. Фактычна на дапамогу беларускім сялянам прыйшла ўся краіна. На працягу некалькіх месяцаў пасля выгнання фашысцкіх акупантаў былі адноўлены амаль усе калгасы і саўгасы рэспублікі.

Вясной 1944 г. паўсюдна разгарнуліся работы па аднаўленні і будаўніц-тву жылля. На 1 чэрвеня 1944 г. было адноўлена і пабудавана 8429 жылых дамоў. У вызваленых раёнах аднаўляліся бальніцы, сельскія ўрачэбныя уча-сткі, фельшарска-акушэрскія пункты, аптэкі і іншыя медыка-санітарныя ўста-новы. Клопаты праяўляліся па ўладкавангні дзяцей, якія засталіся без бацькоў. У чэрвені 1944 г. ужо працавала 37 дзіцячых дамоў, у якіх выхоўвалася больш за 3700 дзяцей.

Аднаўляліся школы. У чэрвені 1944 г. у вызваленчых раёнах працавалі 1458 школ, вучобай было ахоплена каля 150 тыс. дзяцей. Для падрыхтоўкі педага-гічных кадраў пачалі работу настаўніцкі інстытут у Мозыры, педвучы-лішчы ў Гомелі, Мозыры, Рэчыцы, Крычаве, Клімавічах. 1 кастрычніка 1943 г. на станцыі Сходня пад Масквой аднавіў работу Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт. Да чэрвеня 1944 г. былі адноўлены 24 дамы культуры, 503 хаты-чытальні, 44 гарадскія і раённыя бібліятэкі і абласная бібліятэка ў Гомелі. У лістападзе 1943 г. аднавіла работу кінасетка рэспублікі. У вызваленых раёнах працавала 54 кінаўстаноўкі, 9 кінатэатраў, звыш 5 тыс. радыёкропак.

У Беларусі паўсюды аднаўлялі работу школы. У 1944/45 навучальным годзе ўжо дзейнічалі больш за 10 тыс. агульнаадукацыйных школ, у якіх навучалася 1260 тыс. дзяцей.

Самому беларускаму народу было б не пад сілу ў кароткія тэрміны адна-віць разбураную гаспадаркі. На дапамогу прыйшла ўся краіна. На працягу 1944 г. ў Беларусь прыбыло 487 вагонаў розных грузаў з Сібіры, Урала, Горкаўскай і Яраслаўскай абласцей, 137 вагонаў з будаўнічымі матэрыяламі, сталлю з Удмурдскай АССР. Толькі з сакавіка 1944 г. па студзень 1945 г. з розных раёнаў краіны ў Беларусь паступіла звыш 10 тыс. грузаў на суму 8200 тыс. рублёў.

Натуральна, што асноўныя фінансавыя і матэрыяльныя рэсурсы на аднаў-ленне эканомікі БССР ішлі з саюзнага бюджэту. Варта прыгадаць таксама, што з цэнтральных раёнаў РСФСР, якія не пацярпелі ад вайны, паступала дапамога, якую зараз прынята называць гуманітарнай. Гэта была сапраўды братняя дапамога ў выглядзе прадуктаў, адзення, школьных прыналежнасцяў для дзяцей і г. д.

Дапамога па лініі ААН- Адм дапамогі і аднаўлення гаспадаркі (ЮННРА) УССР перапала 189 млн дол, БССР 61.

Размеркаванне гуманітарнай дапамогі не заўсёды справядлівая, больш перападала наменклатуры. Таксама па рэпарацыях 1945 г. паступала сукно, бялізна, мыла. Магутнасці савецкай прамысловасці яшчэ не хапала, каб задаволіць пагрэбы ўсіх.

Па ўказанні Савецкага ўрада ў 1944-1945 гг. асобныя расійскія рэгіёны ўзялі шэфства над беларускімі абласцямі. На Беларусь было адпраўлена 10 тыс аўтамашын, 15 тыс сельскагаспадарчых машын, 500 вагонаў розных грузаў, абсталяванне для рамонтных прадпрыемстваў. У першыю чаргу будаваліся і аднаўляліся прадпрыемствы, прадукцыя якіх ішла на патрэбы фронта. У іх ліку – авія- і аўтарамонтны заводы ў Мінску, гомельскі механічны, кры-чаўскі цэментны. Аднаўлялася чыгуначныя дэпо і вагона-рамонтныя заводы. 3 дапамогай шэфаў пабудавана 36 прамкамбінатаў. У аднаўленні прадпры-емстваў бралі ўдзел былыя партызаны

Вясной 1945 г., нягледзячы на цяжкасці, пачалася пасяўная кампанія. Звыш 700 тыс пудоў насення калгаснікам давялося дастаўляць са станцый літаральна на сабе. Каля 160 тыс. га было ўскапана ўручную, без цяглавай сілы.

Пасля Перамогі над фашызмам уздым разбуранай эканомікі стаў больш імклівым. Павялічыўся прыток транспартных сродкаў, а пасля дэмабілі-зацыі вайскоўцаў і рабочых рук. У кошт рэпарацый сталі паступаць станкі і іншае абсталяванне з Германіі. Дарэчы, да пачатку 50-х гг. да аднаўлення разбура-най гаспадаркі актыўна прыцяг-валіся нямецкія ваенна-палонныя. На 1 жніўня 1945 год у лагерах ваеннапалонных і інт-ных = 98 237 чал. У студзені 1949 - 21 007. Актыўна скарыстоўваліся на аднаўленчых работах. На буд МАЗ і МТЗ 7500, імя Кірава- 1200, на аднаў АН БССР - 800, оперы і ба-лета –1500. Да 1951 г адпраўлены на радзіму. (Але пасля іх ад’езду ў тэатры аж да гэтага часу нехта іграе па начах “Майн лібер Аўгусцін”, але на гэта ніхто не звяртае ўвагі, бо ведаюць, што гэта беспрытульны трубач).

Да канца 1945 г. была адбудавана вялікая колькасць прамысловых аб'ек-таў: Гомсельмаш, гомельскі і мінскі станкабудаўтчыя заводы, мінскі радыё-завод і скурзавод "Бальшавік", бабруйскі лесакамбінат, ваўкавыскі цэментны, барысаўскі шклозавод, добрушскі “Герой працы".

Да канца 45 г. было адноўлена 9746 калгасаў з 10165, 90 з 92 саўгасаў. У сельскую гаспадарку стала паступаць больш тракгароў і грузавікоў. У кошт рэпарацый сталі прысылацца тысячы галоў буйнарагатай жывёлы і ко-ней. Але ўсё ж даваенны ўзровень пасяўных плошчаў быў дасягнуты толькі ў 1954 г., пагалоўе буйнарагатай жывёлы - у 1955, а свіней - у 1957.

Варта падкрэсліць, што менавіта ў пасляваенныя гады пачалася масавая калектывізацыя сялянскіх гаспадарак у заходніх абласцях БССР. Так, на 1 студзеня 1951 г. у 6054 калгасы было аб'яднана 83, 7% гаспадарак, якім належала 85% пасяўных плошчаў. Натуральна, што гэта была прымусовая кампанія, якая суправаджалася гвалттам, рэпрэсіямі і высылкай многіх сялянскіх сем'яў у Сібір і паўночныя раёны РСФСР.

Разам з адраджэннем эканомікі ішло аднаўленне і нарошчванне моцы ка-мандна-адміністрацыйнай сістэмы, у тым ліку планавай гаспадаркі.

У верасні 1946 г. быў зацверджаны IV пяцігадовы план на 1946-1950 гг.

Яго ажыццяўленне адбывалася ў надзвычай цяжкіх умовах, асабліва ў га-радах, якія амаль усе ляжалі ў руінах. У той час, ж заходнееўрапейскія кра-іны, у тым ліку - Германія, атрымала буйныя інвестыцыі ад ЗША, савецкім людзям даводзілася спадзявацца толькі на свае сілы. Натуральна, што арганізуючую і кіруючую ролю адыгрывала КПБ на чале са Сталіным (з 1952 – КПСС).

Разам з тым, нельга не ўлічваць працоўнага энтузіязму насельніцтва, якое пасля перамогі над фашызмам звязвала свае лепшыя спадзяванні з мірнай стваральнай працай і часам нават ахвяравала сваім здароўем і дабрабытам для ажыццяўлення планаў па адраджэнні народнай гаспадаркі.

Значныя фінансавыя ўкладанні з бюджэту і працоўны гераізм беларус-кага насельніцтва прыносілі вялікі плён: 7 лістапада 1947 МАЗ выпусціў першыя 5 самазвалаў. 18 чэрвеня 1949 г. - з канвеера сыйшоў першы колавы трактар -МТЗ-2. У серыі з з 1950 г пад назвай "Беларусь". Былі пабудаваны таксама мінскі веласіпедны (у 1950 г. - першыя 70 апаратаў), віцебскі дыва-новы, мінскі і гродзенскі тонкасуконныя камбіната. Адноўлена і пабудавана каля 180 буйных прадпрыемстваў. Вырабатка электраэнергіі ўзрасла на 46% у параўнанні з даваенным перыядам. Да 1950 г. даваенны ўзровень выпуску прамысловай прадукцыі быў перавышаны на 15 %.

Пэўныя станоўчыя зрухі адбываліся і ў сацыяльнай сферы.

У 1946/47 гг. вылучаліся сродкі на пабудову дамоў інвалідаў. 3 1944 па 1948 у новыя дамы (баракі) перасялілася звыш 2 млн чал. У 1949 г. удалося завяршыць перасяленне 1, 5 млн сялян з зямлянак у драўляныя дамы.

Паступова адраджалася сістэма адукацыі (школы, РУ, ФЗВ, ВНУ). Акадэмія навук БССР.

Разам з там, выяўляла сваю жорсткую сутнасць адміністрацыйна-каманд-ная сістэма. Ва ўмовах, калі ўся ўвага сталінскага рэжыму была скіравана на ўмацаванне прамысловага патэнцыялу (у тым ліку у значнай меры для ваен-ных мэт), дабрабыт працоўных па-ранейшаму заставаўся на другім плане. Толькі ў 1951 г. была скасавана крымінальная адказнасць за прагулы. У 1947 г. была праведзена грашовая рэформа з у адносінах 1: 10. Адпаведна зменыліся і ашчадныя ўклады грамадзян. Картачная сістэма перастала існа-ваць. Адчыніліся магазіны з даволі багатым асартыментам. Але пакупная здольнасць насельніцтва была нізкай. Мала таго, частку зарплаты давалі аблігацыямі, якія можна было ператварыць у грошы толькі праз 20-30 год.

Асабліва цяжкім было становішча сялянства, якое пакутвала з-за высокіх падаткаў, адстутасці аплаты за працадні і пенсіі. Да пачатку 50-х калгаснікі знаходзіліся на становішчы прыгонных, бо не мелі папшартоў. У той самы час тут актыўна дзейнічалі вярбоўшчыкі на лесараспрацоўкі Сібіры, на рыб-ную лоўлю, на шахты Данбаса. Беларуская моладзь была прыцягнута да аднаўлення Сталінграда.

Больш нізкія тэмпы аднаўлення прамысловасці назіраліся ў Заходняй Беларусі, што тлумачылася не толькі слабай базай даваеннага развіцця, але і палітыкай улад, якія аддавалі перавагу ўсходнім раёнам.

Палітычны недавер сталінскага рэжыму да насельніціва Заходняй Беларусі быу значны, устойлівы і ў тым ліку ў эканамічным развіцці. У 1953 удзельная вага Заходняй Беларуа у выпуску валавой прадукцыі склала толькі 17,2%, а па энергетыцы - 17,7. Натуральна, бо у 1953 г капітальныя ўкаладнні ў заходнюю беларускую гаспадарку складалі толькі 12% ад рэспубліканскага бюджэту.

Адной з мэтаў такой палітыкі з'яўлялася пакаранне насельніцтва за менш актыўны ўдзел у параўнанні з усходнімі абласцямі ў партызанскім руху; за тое, што ў гэтых мясцінах яшчэ заставаліся моцнымі пазіцыі прыватнай уласнасці; за даволі стрыманае стаўленне насельніцва да Савецкай улады за дэпартацыю, калектывізацыю, дапамогу антысавецкай Арміі Краёвай і інш.

Значна цяжэй адбывалася аднаўленне сельскай гаспадаркі з-за моцнай разрухі, заняпаду, адсутнасці сельгастэхнікі, недахопу мужчынскіх рук.

Пасля далучэння Беласточчыны ў чэрвені 1945 г 96 129 гасладарак (320 414 чал) выказалі жаданне перасяліцца ў Польшчу. Адначасова адтуль - 17 664 (50 806) рэальна ж прыехала 7272 гаспадарак (26 740)

Калектывізацыя ў Заходняй Беларусі ішла так жа гвалтоўна ж у свой час ва Усодняй яе частцы. Супраціўленне. Толькі ў Баранавіцкай вобласці ў 1948 адбылося больш за 100 падпалаў калгасных пабудоў і двароў калгаснікаў і некалькі тэрактаў у Мірскім раёне у час пасяджэння праўлення кал-гаса "Перамога" у акно сельсавета была кінута граната.

Нельга забывацца, што ў Заходняй Беларусі доўгі час дзейнічалі ўзбро-еныя фарміраванні АК, па тэрміналогіі КДБ – “бандытаў”. Частыя змены старшынь. За зіму 1948-49 гг было вызвалена 1 654 чал па артыкулу "не справіўся з работай".

У верасні 1951 Саўмін СССР прыняў пастанову "Аб высяленні кулакоў з БССР" У адпаведнасці з ёй толькі ў 1952 з ЗБ было выселена яшчэ 4431 сямей. Да канца 1952 у калгасах было ўжо 450 тыс гаспадарак або 95%

У 1952 на 1 працадзень

ва ўсходніх калгасах 37 у заходніх - 27

збожжам 1 кг 1, 3

бульбай 1,4 0,5

У многіх гаспадарках не выдалі нічога. На Магілёўшчыне толькі ў 1952 г выдалі збожжа за працадзень. За невыплату падаткаў фінорганы апісалі маёмасць 92 тыс гаспадарак . (з іх 39 з ЗБ)

Завышаныя падаткі, асабліва з тых, хто не хацеў уступаць у калгасы. Толькі па Гродзенскай вобл у 1951 26 тыс сялян-аднаасобнікаў давялі падатак у 56 млн. Палічыце, колькі на 1. А у 1952 з 14 тыс ужо 67 млн

Разнастайныя пазыкі. Праф Малашка удзельнік падпіскі па 200 руб. Каб неяк паправіь становішча сяпяне зайналіся вырабам самагону. У сваю чаргу ўлады ўзнацнілі барацьбу. Калі у 1947 г быў канфіскаваны 121 самаг апарат, то праз год ужо 2951+ 17 тыс літраў сівухі. Нягледзячы на жосткія законы шмат насельніцтва было асуджана за крадзяжы.

У выніку самаадданай працы народа ў адносна кароткія тэрміны былі дасягнуты высокія паказчыкі. Прамысловасць БССР ужо у 1950 г пера-высіла даваеняы ўзровевь. Больш інтэнсіўна у параўнанві з іншымі галінамі аднаўляліся машынабудаванне і металаапрацоўка. У 1947 далі першую прадукцыю аўта і вела заводы, тонкасуконны камбінат. У 1952 г. валавая вытворчасць прамысловасці сталіцы перавысіла узровень 1940 у 3, 5 разьі

Развіццё эканомікі ў 1950-х – пачатку 60-х гг.

Як вядома, з канца 20-х гг. савецкая эканомiка развiвалася ў адпа-вед-насцi з планавымi заданнямi, разлiчанымi па пяцiгодках: 1928/29–1932/ 33, 1933-1937, 1938–41, (ІУ) 46-50, (У) 1951-55 гг. Так, паводле 5 пяцiгадовым планам рост валавой прадукцыi пр-цi меркавалася павялiчыць на 75-80%, вы-творчасць э/эн - у 2 разы, а аб’ём прадукцыi машынабудавання – у 5 разоў. Як i раней, значная перавага надавалася выпуску прадукцыi сродкаў вытворчасцi.

Завяршэнне выканання плана адбывалася ўжо пасля смерцi Сталiна, ва ўмовах дэмакратызацыi грамадства. Але, як i раней, развiццё эканомiкi iшло не па iнтэн-сiўным, а экстэнсiўным шляху.

Дзякуючы значным капiталаўкладанням i працоўнаму ўздыму рабочых i служачых, аб’ём прамысловай прадукцыi за 5-ю пяцiгодку павялiчыўся ў БССР больш чым у 2 разы (пры плане ў 75-80%). Пачаўся масавы выпуск трактараў, аўтамабiляў МАЗ, металарэзных станкоў, электрарухавiкоў. У 1958 даў прадукцыю Жодзiнскi з-д аўтасамазвалаў. У час (УІ) п-кi (1956-60), дакладней, у лiпенi 1957 г. ЦК КПСС i ўрад краiны прыняў пастанову “Аб развiццi жыллёвага будаўнiцтва ў СССР” на блiжэйшыя 10-12 гадоў, што абумовiла стварэнне магутнай будаўнiчай iндустрыi (хрушчоўкі).

Значныя поспехi савецкай прамысловасцi, навукi i тэхнiкi, а таксама знач-ныя перамены ў палiтычным жыццi, звязаныя з пастановамi ХХ з’езда КПСС, натхнiла ўрад Хрушчова на рэарганiзацыю ў 1957 кiравання экано-мiкай краiны, якая адбiлася ў пераходзе ад галiновага (праз мiнiстэрствы) да тэрытарыяльнага (праз СаўНарГасы) прынцыпу. Напачатку такая рэарганiзацыя дала свае станоўчыя вынiкi, паколькi яна спрыяла павышэнню iнiцыятывы на месцах, але ў далейшым, у сувязi з парушэннем сувязей з iншымi рэгiёнамi вызначылiся негатыўныя тэндэнцыi.

Значныя поспехi савецкiх геолагаў у галiне разведкi новых радовiшчаў нафты, газа, вугалю запатрабавала перагляду планаў па развiццi хiмiчнай прамысловасцi. З улiкам усiх адмiнiстрацыйных i эканамiчных навацый у прамысловасцi, будаўнiцтве i сельскай гаспадарцы было вырашана ўклю-чыць два апошнiя гады УІ п-кi з наступнай, УІІ-й i распрацаваць сямiга-довы план развiцця народнай гаспадаркi на 1959-1965 гг. У адпаведнасцi з iм валавая прадукцыя прамысловасцi СССР павiнна была ўзрасцi ў параўнаннi з 1959 г. прыкладна на 80%, а сельгаспрадукцыя на 70.

Характэрнымi прыкметамi новага плана былi: паскораныя тэмпы развiцця вызначальных для эканомiкi галiн - энергетыкi, машынабудавання, хiмiчнай прамысловасцi; асваенне прыродных рэсурсаў Сiбiры i Далёкага Усходу. Распрацоўшчыкi сямiгодкi спрабавалi ўлiчыць дасягненнi НТР, якая ўвасобiлася ў комплекснай аўтаматызацыi, выкарыстаннi новых вiдаў энергii i штучных матэрыялаў.

Адпаведным чынам была задзейнiчана i эканомiка БССР як частка агуль насаюзнай. План развiцця яе прадугледжваў павелiчэнне за сем год (1959-1965) на 80%. Некаторыя галiны павiнны былi даць прырост у два i тры разы. Так, дзякуючы Бярозаўскай, Васiлевiцкай i Мiнскай ЦЭЦ у 1965 г электра-энергетыка БССР у параўнаннi з 1958 г вырасла ў 3,1 р. У асноўным было за- вершана стварэнне адзiнай Беларускай энергасiстэмы Былi электрыфiкаваны амаль усе саўгасы i 90% калгасаў.

Прадукцыя машынабудавання i металаапрацоўкi павялiчылася ў 3, 4 разы. Рэзка павялiчылася (з 4,2 да 34,6%) доля нафтапрадуктаў i прыроднага газу ў палiўным балансе БССР. 1960 г. былi пракладзены газаправоды Дашава-Мiнск, Шчорс-Гомель, што забяспечыла 11 буйных прамысловых цэнтраў рэс-кi. Пачалася газiфiкацыя кватэр у населеных пунктах.

Сямiгодка вывела Беларусь у лiк буйнейшых хiмiчных рэгiёнаў БССР. На базе Старобiнскага радовiшча калiйных i каменных соляў быў створаны Беларускi калiйны камбiнат, якi задавальняў 40% агульнасаюзных патрэб у калiйных угнаеннях.

У 1963 пачаў дзейнiчаць Полацкi нафтаперапрацоўчы завод i Гродзенскi азотна-тукавы камбiнат. У Магiлёве было пачата будаўнiцтва буйнейшага ў краiне камбiната па вытворчасцi лаўсану.

БелАЗ у Жодзiне пачаў выпуск 27 тонных самазвалаў. МТЗ пачаў вы-пуск новых трактараў - МТЗ -50. Па вынiках да канца 1960 БССР выйшла на 2 месца па здабычы торфу, вытворчасцi фанеры, iльняных тканiн; на 3 - па выпуску грузавых аўтамашын, трактараў, станкоў, цэменту, шкла. Яе прадукцыя экспартава-лася ў 40 краiн свету. У тым жа 1960 пабачыла свет першая серыйная ў краiне ЭВМ “Мiнск-1”. у канцы 62- першы халадзiльнiк “Мiнск -1” У маi 1962 Iнстытут фiзiкi АН БССР запусцiў атамны рэактар у Соснах.

Усяго за гады сямiгодкi ў рэспублiцы было пабудавана больш 300 cучас-ных прадпрыемстваў i цэхаў. Агульны аб’ём прамысловай вытворчасцi БССР павялiчыўся амаль у 2,1 разы пры плане ў 1, 8. Характэрна, што агульнаса-юзная прамысловасць дасягнула паказчыкаў, адпаведна, 84 пры плане ў 80%.

Праўда, у далейшым гэтыя паказчыкi знiзiлiся да 8% прыросту ў год за- мест 11. Адпаведна зменшылася i прадукцыйнасць працы. Эканомiка краiны рабiлася ўсё больш затратнай. Так, 1 м³ драўнiны даваў у 2 разы менш прадукцыi, чым у ЗША; у 5 разоў менш, чым у ФРГ i ў 8 разоў менш, чым у Швэцыi. Здабываючая прамысловасць атрымлiвала 30% ка-пiталаўкла-дан-няў, а давала толькi 7% прадукцыi прамысловасцi.

Знiжэнне тэмпаў развiцця эканомiкi, пагаршэнне яе эфектыўнасцi i iнш. яскрава сведчыла аб тым, што механiзм гаспадарання, якi склаўся ў канцы 20-х – 30- ыя гг., не адпавядаў вырашэнню галоўнай унутранай задачы на-родна-гаспадарчага развiцця - iнтэнсiфiкацыi эканомiкi i прыкметна саступаў сiтэме кiравання ёю ў заходнiх дзяржавах.

Стварылася сур’ёзная супярэчнасць памiж новымi магчымасцямi ў раз-вiццi прамысловасцi, якiя адкрываў НТП, i cастарэлымi адмiнiстра-цыйна-каманднымi формамi i метадамi кiравання, практыкай суцэльнай рэгламен-тацыi дзейнасцi ўсiх прадпрыемстваў. Не апошнюю ролю ў гэтым адыгры-ваў i мiжнародны фактар: гонка ўзбраенняў, дапамога нацыянальна-вызва-ленчым рухам i Кампартыям, якая паглынала велiзарную частку бюджэту краiны. Бытавала прымаўка: “Зато мы делаем ракеты и покоряем Енисей,

А также в области балета мы впереди планеты всей”

СЕЛЬСКАЯ ГАСПАДАРКА

З мэтай павелiчэння вытворчасцi збожжа ў адпаведнасцi з пастановай лютаўска-сакавiцкага Пленума ЦК КПСС (1954) на працягу 1954-55 гг. ва ўсходнiх раёнах СССР было вырашана асвоiць не менш 13 млн га цалiнных i абложных зямель. Усяго ж было ўзнята амаль утрая больш (36 млн). Дарэчы, не ўсе партыйныя лiдэры падтрымлiвалi iдэю асваення цалiны. Старшыня ВС СССР К. Варашылаў з горыччу адзначаў, што ў цэнтральных раёнах людзi яшчэ аралi на сабе ў той час, як новая тэхнiка амаль поўнасцю пасылалася на ўсход. З падрабязнасцямi тагачасных падзей можна азнаёмiцца, прачытаўшы бессмяротны твор Л. I. Брэжнева “Цалiна”.

У той час, як праблема нарыхтовак збожжа вырашалася за кошт цалiны, праблема вытворчасцi мяса i малака мусiла вырашацца ў цэнтральных раё-нах, значна пацярпеўшых ад вайны, у тым лiку на Беларусi. З гэтай нагоды прымалiся захады для павелiчэння кармавой базы, пабудовы аб’ектаў жывё-лагадоўлi i птушкаводства.

Нягледзячы на пэўныя станоўчыя зрухi ў МТБ сельскай гаспадаркi i становiшчы калгаснiкаў, заданнi пяцiгодкi па многiх паказчыках так i не былi выкананы. Падобная сiтуацыя захавалася i ў гады 6-й пяцiгодкi (1956 - 60 г.).

21 лютага 1957 пастанова ЦК КПСС i СМ СССР “Аб мерах па ўздыму сельскай гаспадаркi БССР”. Сярод iх – павышэнне закупачных цэн на сельгаспрадукцыю: на жывёлу i птушку ў 5,5 разоў, на малако i масла – у 2, на бульбу – у 2, 5 разоў. Адначасова знiжаўся,а з 1958 г. канчаткова каса ваўся сельгаспадатак на сялян.

У лiку азначаных мерапрыемстваў былi таксама: спiсанне нядоiмак з калгаснiкаў, павелiчэнне памераў прысядзiбных участкаў i iнш. Скасоў-валася запазычанасць калгасаў дзяржаве, аднаўляўся прынцып дзярж-паставак па колькасцi апрацоўваемай зямлi, павялiчаны капiталаўкла-даннi ў сельскую гаспадарку.

Урад спрабаваў знайсцi cпосаб павысiць эфектыўнасць выкарыстання зямлi i тэхнiкi, пастанавiўшы ў 1958 г. прадаць тэхнiку з МТС калгасам. На Беларусi 343 МТС рэарганiзоўвалiся ў 156 РТС (+80 аддзе-лаў) i займа-лiся выключна рамонтам калгаснай тэхнiкi. Гэтая рэформа ў шэрагу выпад-каў не спрыяла ўздыму калгасаў, паколькi яны траплялi ў запазычанасць да фiн. органаў за набытую тэхнiку, былi вымушаны трацiць значныя сродкi на будаўнiцтва гаражоў, складоў ГЗР i г. д. Да таго ж, некаторыя з калгасаў часта гублялi магчымасць рамонту сваёй тэхнiкi ў РТС у сувязi з iх пакупкай больш заможнымi суседзямi. Недахоп практыкi гаспадарання, кепскi стан большасцi гаспадарак, слабая матэрыяльная зацiкаўленасць працаўнiкоў вёскi кампенсавалiся ўзмацненнем партыйна-палiтычнай работы на сяле. Партыйная арганiзацыя калгасаў i саўгасаў налiчвала звыш 50 тыс камунiстаў i 195 тыс камсамольцаў. У студзенi 1958 г Нарада перадавiкоў сельскай гаспадаркi БССР. Маральнае стымуляванне калгаснiкаў. У лiку тых, хто ў 1958 г. атрымаў ганаровае званне Героя сац працы было 32 беларускiя перадавiкi – Арлоўскi, Валадзько, Пугаўка, Ралько, Iльючык, Асiюк i iнш.

У цэлым жа тэмпы развiцця сельскай гаспадаркi значна саступалi пра-мысловасцi. У 1960 г. урадж. збожжавых культур склала толькi 8,7 ц з 1 гектара, а бульбы – 104 ц. З 1963 г. СССР нават пачаў экспарт збожжа з-за мяжы. За гады з 1957 па 1962 валавая прадукцыя сельскай гаспадаркi замест запланаванага павелiчэння ў 70% узрасла толькi на 14., а ў 1963 г. нават зменшылася да ўзроўню 1958 г. Віну за гэта ўсклалі на тагачаснага І сакратара ЦК КПСС і старшыню Савета Міністраў СССР М. С. Хрушчова.