Прамысловасць зон

Прамысловасць зон – гэта невялікія майстэрні па рамонту стралковай зброі (брыгады "Мсцівец", "Смерць фашызму" Віцебскай, імя С.М.Кірава, "Разгром", "За Радзіму" Мінскай абласцей). Вытворчасць зброі ў адносна буйных маштабах: в. Рудабельца Акцябрскага раёна, брыгада імя І.В.Сталіна Баранавіцкай вобласці). Амаль трэцяя частка стралковай зброі ў той час была выраблена ў партызанскіх зонах.

Іншыя прадпрыемствы: лесапільні, маслазаводы, млыны, гарбарні, абутковыя, шавецкія, хлебапякарні, электрастанцыі, колава-абозныя арцелі і інш. мелі невялікія памеры, забяспечвалі ў першую чаргу патрэбы партызанскіх фарміраванняў, у другую – мясцовае насельніцтва.

Сельская гаспадарка ў зонах.

Існавала тры крыніцы атрымання прадукцыі: ад сялян, захоп нямецкіх абозаў, нарыхтоўкі харчавання на гаспадарчых базах партызан (ва ўмовах зон была галоўнай).

Галоўная прымета – ва ўмовах варожага тылу калгасы не адраджаліся. Нарыхтоўкі харчавання партызаны праводзілі на базе былых калгасных зямель як самастойна, так і пры дапамозе мясцовых сялян. Выкарыстоўвалася цяглая сіла сялянскіх гаспадарак, сяляне рамантавалі сельскагаспадарчы інвентар, вылучалі насенне. Для рашэння харчовай праблемы за партызанскімі атрадамі і брыгадамі замацоўваліся вёскі, у якіх ажыццяўлялася нарыхтоўка прадуктаў. Парадак нарыхтовак сельгаспрадуктаў вызначаўся ўпаўнаважанымі атрадаў сумесна з жыхарамі вёсак.

Гаспадарка Беларусі ў перыяд акупацыі была часткова вывезена на ўсход, у тыл Чырванай Арміі, часткова знішчына пры адступленні, часткова вывезена ў Германію, часткова знішчана партызанамі і падпольшчыкамі. Акупацыйныя ўлады праводзілі гаспадарчую палітыку рабавання як прамысловых, сельскагаспадарчых, так і прыродных рэсурсаў краю. Да пачатку вызвалення эканамічны ўзровень развіцця Беларусі значна знізіўся нават ў параўнанні з першымі гадамі індустрыялізацыі.

Першыя аднаўленчыя работы ў 1943 — 1945 гг.

Аднаўленне эканомікі Беларусі адбывалася адначасова з вызваленнем яе тэрыторыі. 23 верасня 1943 г. вызвалены першы раённы цэнтр БССР – Камарын, а 26 лістапада – абласны цэнтр і буйны прамысловы цэнтр - Гомель. Да лютага 1943 г. паўночна-ўсходнія раёны БССР былі занятыя Чырвонай арміяй. Другі этап вызвалення звязаны з аперацыяй “Багратыён”. На працягу чэрвеня-ліпеня 1944 г. уся тэрыторыя БССР была вызвалена ад захопнікаў.

Страты:

• Людскія страты згодна з афіцыйнымі дадзенымі, склалі 2 млн. 220 тыс. грамадзян.

• Жыллёвы фонд. 209 з 270 гарадоў і 9.200 вёсак спалена і разбурана. У вялікіх гарадах – Мінску, Віцебску, Оршы, Гомелі, Полацку разбурэнні складалі 70-90%. Трэцяя частка насельніцтва засталася без прытулку.

• Агульныя прамыя страты па народнай гаспадарцы Беларусі склалі 75 млрд. руб. (у цэнах 1941 г.) – гэта звыш паловы нацыянальнага багацця рэспублікі, (страты па СССР складалі 30%). Па агульным узроўні развіцця Беларусь вярнулася да 1928 г.

• Прамысловасць і транспарт. Разбурана каля 10 тыс. прадпрыемстваў (85% даваеннай колькасці). Поўнасцю разбураны электрастанцыі рэспублікі (засталося 2% даваенных энергегычных магутнасцяў). Чыгуначны транспарт быў разбураны партызанамі (рэйкавая вайна) і адступаючай нямецкай арміяй. Водны і аўтамабільны транспарт знішчаны ці вывезены ў Германію.

• Сельская гаспадарка. Разрабаваны 10 тыс. калгасаў, 92 саўгасы, 316 МТС, маёмасць вывезена ў Германію. У параўнанні з 1940 г. на 40% скараціліся пасяўныя плошчы, на 49% пагалоўе буйной рагатай жывёлы, на 61% коней, на 89% свіней.

Першапачатковыя мэты аднаўлення гаспадаркі БССР:

1. Наладжванне работы транспарту – для сваечасовых паставак тавараў і ўзбраенняў для арміі.

2. Наладжванне работы прамысловасці для забеспячэння патрэб наступаючай арміі.

3. Наладжванне работы сельскай гаспадаркі для забеспячэння патрэб наступаючай арміі.

Мерапрыемствы па аднаўленню :

1. У першую чаргу аднаўлялася цяжкая прамысловасць і транспарт (для патрэб арміі). У маі-жніўні 1944 г. уступілі ў дзеянне гомельскія прадпрыемствы: паравозарамонтны, тры цагельныя заводы, “Гомсельмаш”, Гомельская ГЭС, сілікатны ў Клімавічах. У Мінску да жніўня далі прадукцыю 13 фабрык і заводаў. Асобны этап адраджэння народнай гаспадаркі пачаўся пасля поўнага вызвалення і закрануў усю тэрыторыю БССР. У Мінску пабудавалі і аднавілі завод імя Варашылава (рамантаваў танкі), авіяцыйны завод (рамантаваў і збіраў самалёты), аўтазборачны завод. За 7 месяцаў у сталіцы былі ўведзены ў дзеянне 36 (поўнасцю) і 14 (часткова) прамысловых прадпрыемстваў. Да мая 1945 г. было ўведзена ў строй 12.000 прамысловых аб'ектаў, у тым ліку 8.000 прадпрыемстваў і 4.000 арцеляў і майстэрань. Аб'ём іх прадукцыі складаў 20,4% даваеннага ўзроўню. Цяжкасці: недахоп сродкаў вытворчасці і кваліфікаванай рабочай сілы.

2. Чыгуначны транспарт аднаўляўся асабліва хуткімі тэмпамі. Асноўныя лініі былі адноўлены за некалькі дзён. 10 ліпеня 1944 г. цягнікі прымаў Мінск, 11 ліпеня - Маладзечна, 19 ліпеня - Ліда. Да лютага 1945 г. у эксплуатацыю было здадзена звыш 10.000 км чыгуначных пуцей, каля 2.000 чыгуначных мастоў.

3. Энергетычная гаспадарка рэспублікі ў 1945 г. адноўлена на 50% (ад даваеннага ўзроўню). Працаёмкія работы былі механізаваны, павысілася прадукцыйнасць працы. Наладжвалася работа сродкаў сувязі, гідратэхнічных збудаванняў.

4. Пачалася падрыхтоўка будаўніцтва ў Мінску аўтамабільнага, трактарнага, веласіпеднага заводаў, у Гродзенскай вобласці першага ў Беларусі цукровага завода і інш.

5. Дапамога ад цэнтра. У 1943 г. саюзны ўрад выдзеліў БССР 37 млн. руб., у 1944 г. 400,8 млн. руб., у 1945 1.200 млн. руб. У 1944 г. першай палове 1945 г. у рэспубліку было вернута і атрымала новых 37 металаапрацоўчых прадпрыемстваў (7 тыс. станкоў), некалькі турбагенератараў, энергапаяздоў і інш.

6. Сельская гаспадарка аднаўлялася больш марудна, чым прамысловасць. Прычыны: адраджэнне калгасаў, невялікія аб’емы дапамогі, слабая механізацыя, адсутнасць працаўнікоў. Першыя сельскагаспадарчыя работы ў калгасах пачаліся ў Віцебскай, Магілёўскай і Палескай абласцях у 1945 г., пасля аказання дапамогі. Да вясны 1945 г. 95% даваенных калгасаў і саўгасаў былі адноўлены, працавала 3.000 МТС. Памеры пасяўных плошчаў вясной 1945 г. складалі 73,8% даваенных. Цяжкасці: у вытворчасці ўдзельнічала палова даваеннай колькасці калгаснікаў (жанчыны); налічвалася трэць трактароў ад 1941 г. У 1945 г. атрыманы нізкі ўраджай, валавы збор збожжа – менш паловы даваеннага.

Асаблівасці с/г палітыкі ў заходніх абласцях

1. Пачынаецца ўпарадкаванне землекарыстання. Сутнасць: норма зямлі на адзін сялянскі двор – 10-15 га. Ствараецца дзяржаўны фонд з адрэзкаў ад прыватных гаспадарак. Зямлёй надзяляюцца малазямельныя і беззямельныя сяляне (асераднячванне сялянства), падарваны высокатаварныя гаспадаркі “кулакоў”.

2. Аднаўленне і стварэнне калгасаў эканамічнымі метадамі паралельна з абмежаваннем землекарыстання, увядзеннем класавай прагрэсіўнай падатковай палітыкі і іншымі мерапрыемствамі. Але на 1945 г. “сацыялістычны сектар” у Заходняй Беларусі складаў 0,43% ад усіх гаспадарак. Заходнебеларуская вёска пакуль складалася з сялян-аднаасобнікаў (95-97% пасяўной плошчы).

7. Аднаўленне жыллёвага фонду. Прыцягваліся грамадзяне, форма – масавыя надзельнікі. У Мінску кожны жыхар адпрацаваў на аднаўленні горада 30 гадзін у месяц. У 1944-1945 гг. толькі ў гарадах было пабудавана 1.406 м² жылой плошчы.

У першыя гады пасля вызвалення толькі пачалося пераадоленне цяжкасцяў і нястач акупацыі. Наперадзе была вялікая работа па аднаўленні разбуранай эканомікі.