Парцэляцыя

З дзяржаўнага фонду атрымлівалі землі асаднікі – польскія ваенныя каланісты, былыя афіцэры і ўнтэрафіцэры польскай арміі. Яны атрымлівалі бясплатна або па невялікай цане зямельныя ўчасткі з дзяржаўнага фонду па 15 – 45 га і на ільготных умовах доўгатэрміновыя крэдыты на абзавядзенне гаспадаркай, за кошт дзяржавы будавалі жылыя памяшканні.

Землі дзяржаўнага фонду (парцэлі) прадаваліся праз сельскагаспадарчы банк. Паралельна пачалася актыўная спекуляцыя парцэлямі (не існавала механізму забароны на спекулятыўныя аперацыі).

Спекулятыўны кошт 1 га дасягаў 610 – 830 злотых, што для незаможных сялян закрывала магчымасць пакупкі. Крэдыты на пакупку зямлі выдаваліся Дзяржаўным банкам пад 12% гадавых. Памешчыкі, маёнткі якіх падлягалі парцэляцыі, выкарыстоўвалі права выбару пакупніка і рэалізовывалі зямлю спекулянтам.

Камасацыя

Камасацыя - мерапрыемства прадугледжвала ліквідацыю цераспалосіцы шляхам масавай хутарызацыі (звядзенне зямель да аднаго ўчастка). З боку дзяржавы абяцалася павялічыць надзелы малазямельных сялян. Аднак, сяляне павінны былі плаціць за камасацыю кожнага гектара ад 14 да 20 злотых, асобная плата спаганялася за складанне праектаў меліярацыі, утрыманне землеўпарадчыкаў, перанясенне дарог і г.д. працэс камасацыі меў два этапы – да 1927 г. па дабраахвотнаму прынцыпу, з 1927 г. – прымусовая.

Ліквідацыя сервітутаў

Сервітут — права сялян на сумеснае з памешчыкамі карыстанне зямельнымі ўгоддзямі і лясамі. Была адным з рэшткаў феадальна-прыгонніцкіх адносін. У 1927 г. сервітутамі карысталася 10% сялянскіх гаспадарак.

Вынікі рэформы:

- На 1932 г. у Заходняй Беларусі налічвалася каля 4.640 ваенных асаднікаў. Асаднікі пераважна знаходзіліся на дзяржаўнай службе, таму аддавалі ўчасткі ў арэнду ці карысталіся працай наёмных працаўнікоў.

- Пакупку зямлі ажыццявіла частка сярэдніх, бядняцкіх гаспадарак і дробных арандатараў. Да 1935 г. (у параўнанні з 1921 г.) павялічылі свае землеўладанні: бядняцкія гаспадаркі на 2,1 га, серадняцкія на 2,7 га, кулацкія на 3,9 га.

- Памешчыцкае землеўладанне паменшылася прыкладна на 13%, з 1921 па 1929 г. было прададзена 528,3 тыс. га зямлі. Прадажа-пакупка зямлі працягвалася да 1939 г.

- Да 1939 г. па Віленскім, Навагрудскім і Палескім ваяводствах на хутары было выселена 259,3 тыс. сялянскіх гаспадарак (агульная плошча 1.928,6 тыс. га), што складала 43% гаспадарак і каля 50% сялянскай зямлі.

- Да 1939 г. былі ліквідаваны сервітуты. У выніку памешчыкі атрымалі да 3/4 сервітутнай зямлі, а сяляне – частку сервітутных плошчаў ці грашовую кампенсацыю. Ад ліквідацыі сервітутаў больш за ўсіх страцілі бядняцкія гаспадаркі. Многія з іх ужо не мелі магчымасці трымаць нават па адной карове.

- Адбыліся змены ў структуры сялянства. На ў 1921 г. беднякі складалі 62%, сераднякі 30%, кулакі 8% сялян, на сярэдзіну 30-х гг. беднякі – 78 – 80%, сераднякі 15 – 17%, кулакі 5%.

Аграрная рэформа мела буржуазны характар. Яна садзейнічала ліквідацыі паўпрыгонніцкіх адносін, канцэнтрацыі сельскагаспадарчай вытворчасці. У яе выніку ўмацоўваўся стан дробнай і сялянскай сельскай буржуазіі. Але рэформа не знішчыла буйное памешчыцкае землеўладанне не спыніла збяднення вёскі.

Агульныя прыкметы развіцця с/г:

• Узровень 1913 г. (аднаўленне с/г) быў дасягнуты да 1929 г.

• Вядучая галіна вытворчасці – раслінаводства. Асноўныя культуры жыта, авёс, бульба. Тэхнічныя культуры займалі невялікае месца — каля 1% ад пасяўной плошчы.

• Агратэхнічныя прыёмы – трохполле ў сялянскіх гаспадарках і мнагаполле ў памешчыцкіх і кулацкіх. Сярэдняя ўраджайнасць у перыяд з 1927 па 1930 г. па збожжавых не перавышала 8,8 ц/га, а па бульбе 89 ц/га.

• Узровень 1914 г. у жывёлагадоўлі быў дасягнуты толькі ў 1928 г. На 1931 г. колькасць буйной рагатай жывёлы склала 1352,2 тыс. галоў (на 25,7% больш, чым у 1928 г.).

• Частыя неўраджаі – у 1924, 1926, 1928, 1931 і 1933 гг.

• Залежнасць с/г ад эканамічных крызісаў. З 1928 па 1935 г. цана на пшаніцу ўпала больш чым у 3 разы, на жыта ў 2,7 разы, на ячмень у 2,6 разы, на бульбу ў 3 разы. Як вынік – менш пакупалася машын, прылад працы, мінеральных угнаенняў (у 10 разоў). Выхад з крызісу адбыўся толькі ў 1935 г.

• Перанаселенасць вёскі. На 1931 г. у заходнебеларускім краі было прыкладна 700 тыс. чалавек залішняй рабочай сілы. Прамысловасць не развівалася, немагчымасць рэалізаваць сябе на радзіме вымушала да масавай эміграцыі. З 1925 па 1938 г. эмігрыравала 78,1 тыс. чалавек. Штогод дзесяткі тысяч працоўных выязджалі ў іншыя краіны на сезонныя работы.

Аграрная вытворчасць Заходняй Беларусі знаходзілася ў складаным становішчы ствараліся ўмовы для развіцця па капіталістычнаму шляху, але аграрныя рэформы не суправаджаліся аднаўленнем усёй эканомікі краю. Да таго, развіццё капіталістычных адносін у вёсцы ішло па вядомым “прускім шляху”, з захаваннем буйнога памешчыцкага землеўладання і шматлікіх рэшткаў феадалізму.