Кантрольныя пытанні

1. Прычыны ўвода новай эканамічнай палітыкі.

2. Харчовы падатак.

3. Становішча банкаўскай сістэмы на чале з Дзяржбанкам.

4. Што такое “Саўзнак”?

Лекцыя 12. Гаспадарка Беларусі ў гады першых пяцігодак і ўсталявання таталітарнага рэжыму (1928 —1941 гг.)

Асноўныя паняцці, уключаныя ў сістэму трэнінг тэсцірвання:

мэты праграмы М. I. Бухарына; мерапрыемствы па праграме М. I. Бухарына; мэты праграмы “вялiкага скачка” I. Сталiна; метады ажыццяулення “вялiкага скачка”; галоўныя рысы таталітарызму; асноўныя палажэнні максімальнага плану; асноўныя палажэнні мiнiмальнага плану; асаблівасці развіцця прамысловасці ў БССР да пяцігодак; прыкметы першага пяцiгадовага плану; галоўныя задачы першай пяцiгодкi; станоучыя і адмоўныя вынiкi першай пяцiгодкi; асноўныя палажэнні другой пяцiгодкi; цяжкасці другой пяцiгодкi; вынікі другой пяцігодкі; асноўныя палажэнні трэцяй пяцiгодкi; вынікі трэцяй пяцігодкі; прыкметы камандна-адміністрацыйнай сістэмы ў эканоміцы; этапы калектывізацыі; прыкметы масавай калектывізацыі; прыкметы другой хвалі прымусовай калектывізацыі; катэгорыі кулацтва; другая пяцігодка - прыкметы калектывізацыі; трэцяя пяцігодка – асноўныя патрабаванні да с/г.; насельніцтва Беларусі - асноўныя працэсы; шляхі павелічэння насельніцтва; прычыны міграцыя за межы БССР; мерапрыемствы па забяспячэнні насельніцтва.

Фарміраванне камандна-адміністрацыйнай сістэмы кіравання гаспадаркай. Індустрыялізацыя

Пасля правалу “сусветнай рэвалюцыі” ў кіраўніцтве краіны пашыраецца ідэя аб магчымасці пабудовы сацыялізму ў адной асобна ўзятай краіне.

Існавала дзве праграмы сацыялістычнага будаўніцтва, розніца паміж імі знаходзілася ў пытанні аб суадносінах долі назапашання і спажывання.

Праграма м.І.Бухарына

Праграма М.І.Бухарына і спецыялістаў Дзяржплана (прыхільнікі: А.І.Рыкаў, М.П.Томскі і інш.) "аптымальнага спалучэння".

Мэты:

• павышэнне жыццёвага ўзроўню і культуры рабочых і сялянскіх мас;

• рост дзяржаўнай прамысловасці ў народнай гаспадарцы наогул;

• больш высокія, чым у капіталістычных краінах, тэмпы развіцця гаспадаркі;

• павышэнне ўдзельнай вагі сацыялістычнага гаспадарчага сектара;

• аптымальнае спалучэнне ў развіцці цяжкай і лёгкай прамысловасці;

• аптымальнае спалучэнне ў адносінах прамысловасці і сялянскай гаспадаркі.

Мерапрыемствы:

1. Захаванне асабістай ўласнай гаспадаркі ў с/г.

2. Недапушчэнне павышэння прамысловых ці рэзкага зніжэння сельскагаспадарчых цэн.

3. Недапушчэнне значнага павышэння падатковага абкладання сялянства.

4. Павышэнне пакупной здольнасці чырвонца.

5. Прыцягненне дробных зберажэнняў для індустрыялізацыі.

6. Сувязь эмісіі грошай з ростам тавараабароту.

7. Распрацоўка пяцігадовага плана як дакладнага прагноза асноўных тэндэнцый у развіцці эканомікі з папраўкамі пад уплывам міжнародных і ўнутраных умоў.

Гэта была праграма развіцця рэгулюемага рынку з выкарыстаннем таварна-грашовых адносін і пераадольваннем дыспрапорцый эканамічнымі метадамі. Прадугледжвала існаванне агульнадэмакратычных нормаў, магчымасць з'яўлення новых палітычных аб'яднанняў.

Праграма “вялікага скачка” і.Сталіна

Праграма “вялікага скачка” І.Сталіна (прыхільнікі: В.Куйбышаў, В.Молатаў, А.Андрэеў, Л.Кагановіч, С.Кіраў, А.Мікаян, Г.Арджанікідзе і інш.).

Мэты:

• індустрыялізацыю народнай гаспадаркі;

• кааперыраванне сялянства і сярэдніх слаёў горада;

• пад’ём дабрабыту і культуры мас;

• пабудова сацыялізму.

Метады:

1. Адмаўленне адначасовага і раўнамернага развіцця ўсіх галін гаспадаркі.

2. Выкарыстоўванне энтузіязму рабочага класа які павінен быў абвергнуць аб'ектыўныя эканамічныя законы.

3. Умацаванне партыйна-дзяржаўнай сістэмы, усталяванне адміністрацыйна-каманднай сістэмы кіраўніцтва гаспадаркі.

4. Адмена плюралізму ў грамадска-палітычным жыцці.

Студзень 1928 г., рашэнне Палітбюро ЦК УКП(б) аб правядзенні хлебанарыхтоўкі адміністрацыйна-прымусовамі мерамі выклікала адкрытае сутыкненне дзвюх праграм. Прыхільнікі Бухарына былі зняты з пасад і пазней знішчаны. У краіне ўсталявалася таталітарная сістэма кіравання.

Таталітарызм – гэта цэласная ідэалагічная, палітычная і арганізацыйная структура, у якой эканоміка мае падпарадкаваную да ідаалогіі ролю. Галоўныя рысы эканамічнай сістэмы:

• манапольная дзяржаўная ўласнасць на сродкі вытворчасці і вынікі працы;

• вялікі бюракратычны апарат, які распараджаўся грамадскай уласнасцю і кадрамі;

• дырэктыўнае планаванне;

• цэнтралізаванае размеркаванне ўсіх відаў рэсурсаў і прадукцыі;

• шырокае ўжыванне па-заэканамічных формаў прымушэння;

• іерархічная вертыкальная структура кіравання эканомікай;

• ураўняльныя тэндэнцыі пры размеркаванні вынікаў працы ў спалучэнні з сістэмай прывілеяў;

• экстэнсіўны тып эканамічнага развіцця;

• адмаўленне ад рэнтабельнасці як крытэрыю ацэнкі эканамічнай дзейнасці;

• выкарыстоўванне вялікай колькасці зняволеных;

• нізкі жыццёвы ўзровень усіх слаёў насельніцтва;

• асабістая роля правадыра ў кіраванні гаспадаркай.

У 1926 г. Дзяржплан і ВСНГ падрыхтавалі два варыянты плана — максімальны і мінімальны.

Асноўныя палажэнні максімальнага:

• Рост прамысловай вытворчасці на 180% (амаль што ў 3 разы).

• Рост вытворчасці сродкаў вытворчасці на 230%.

• Рост прадукцыйнасці працы ў індустрыі на 110 %.

• Рост вытворчасці ў сельскай гаспадарцы на 55%.

• Рост рэальнай зарплаты, падваенне нацыянальнага даходу.

Мінімальны план прадугледжваў скарачэнне паказчыкаў на 20%. Пасля асабістага ўмяшальніцтва І.Сталіна, застаўся толькі максімальны варыянт.

Асаблівасці развіцця прамысловасці ў БССР да пяцігодак – асноўная ўвага ўдзялялася развіццю лёгкай і харчовай прамысловасці (абумоўлена наяўнасцю мясцовай сыравіны, склаўшыміся кадрамі, існуючымі традыцыямі выкарыстання мясцовай сыравіны і прыродных багаццяў, а таксама павелічэння першароднай пераапрацоўкі прадуктаў сельскай гаспадаркі).