Гандаль

Дзяржаўны гандаль пераважаў у аптовым гандлі. У рознічным — кааператыўны і прыватны, апошні паступова выціскаўся.

Доля дзяржаўнага гандлю ў 1923/24 гаспадарчым годзе складала 25,6%, у 1926/27 24,8%.

Кааператыўныя арганізацыі (3541 шт.) ажыццяўлялі аптова-рознічны гандаль прадметамі шырспажыву, сельгасмашынамі, сыравінай.

Прыватны гандаль развіваўся вельмі інтэнсіўна. Ён меў перспектывы і для далейшага развіцця, бо дзяржаўны і кааператыўны гандаль не ў стане былі ахапіць увесь рынак. Аднак прыватны сектар не абаронены заканадаўча – у 1924/25 гаспадарчым годзе была канфіскавана значная частка прыватнага капіталу, былі ўведзены абмежаванні на гандаль прадукцыяй буйной прамысловасці.

Крызісы нэПа. Прычыны згортвання новай эканамічнай палітыкі

Восень 1923 г. – першы крызіс. Пачынаючы са жніўня 1922 г. сталі ўтварацца так званыя "нажніцы цэн" – цэны на прамысловыя вырабы пераўзышлі цэны на сельскагаспадарчую прадукцыю ў параўнанні з даваенным узроўнем больш чым у 3 разы. Сялянам стала нявыгадна прадаваць сваю прадукцыю і пакупаць тавары прамысловасці: "крызіс збыту" меў месца ва ўмовах таварнага голаду. Прычыны:

• больш хуткае аднаўленне с/г у параўнанні з прамысловасцю;

• церазмернае крэдытаванне Дзяржбанкам дзяржаўных і кааператыўных арганізацый;

• манапольнае ўзняцце цэн на прамысловыя вырабы з боку трэстаў і сіндыкатаў;

• рэзкае зніжэнне цэн на хлеб пасля добрага ўраджаю 1923 г.;

• неразвітасць гандлёвага апарату і памяншэнне крэдытавання гандлю ў верасні — кастрычніку 1923 г.;

Меры пераадолення крызісу: дзяржава ўстанавіла дырэктыўныя цэны на прадметы спажывання; грашовая рэформа 1924 г.

Рубеж 1925/26 гг. – другі крызіс, сутнасць – востры дэфіцыт тавараў у выніку хуткага росту вытворчых сіл. Прычыны:

- Пралікі ў планаванні –дзяржава не змагла закупіць хлеб у сялян па нізкіх цэнах (1925 г. неўраджайны).

- Нізкія памеры экспарту хлеба.

- Не былі дасягнуты намечаныя тэмпы разгортвання прамысловасці.

- Залежнасць рынку прамтавараў БССР ад іх паступлення з-за межаў.

- Значны рост пакупніцкай здольнасці сельскага і гарадскога насельніцтва, якую прамысловасць не паспявала задавальняць.

Меры пераадолення: скарочаны імпарт, замарожаны новабудоўлі, павялічаны ўскосныя налогі; з 1925 г. уведзены дзяржаўны продаж водкі; павялічана нарыхтоўчая цана на зерне, пушчаны ў ход закансерваваныя тэхнічна адсталыя прадпрыемствы.

Крызіс 1925 г. паказаў розніцу паміж мэтамі савецкай дзяржавы і прыватнага сектара, дрэннае валоданне кіраўніцтва эканамічнымі рычагамі. Першыя два крызісы былі эканамічнымі.

Рубеж 1927/28 гг. – трэці крызіс (сацыяльна-палітычны). Прычыны: невыкананне плана хлебанарыхтовак і недахоп сродкаў для індустрыялізацыі.

Меры пераадолення мелі надзвычайны характар, блізкі да метадаў "ваеннага камунізму". Сістэма НЭПа страціла актуальнасць.

Агульная прычына крызісаў – памкненне партыйна-дзяржаўнага кіраўніцтва да паскоранай мадэрнізацыі грамадства пад лозунгам "рыўка ў сацыялізм", што дэфарміравала эканоміку. Асноўная эканамічныя супярэчнасці:

- Неадпаведнасць паміж аўтарытарнай палітычнай сістэмай і рыначнымі метадамі эканомікі.

- Натуральная форма харчовага падатку (да 1924 г.).

- Адзяржаўленне простай кааперацыі.

- Заахвочванне саматужна-рамесніцкай кааперацыі прывяло да страты ёй гаспадарчай незалежнасці.

- Існаванне дзяржаўных планаў эканамічнага рэгулявання дзяржпрамысловасці: прамое — праз вытворчыя праграмы, ускоснае — праз адпускныя цэны, бюджэтнае фінансаванне, банкаўскае крэдытаванне.

- Механічна праведзенае ўтварэнне трэстаў.

- Адсутнічаў рыначны механізм у адносінах паміж лёгкай і цяжкай прамысловасцю (апошняя працавала на дзяржаўных заказах і датацыях).

- Аплата працы фарміравалася нормамі, тарыфамі, мала ўвагі здзельшчыне.

- Адсутнічала канкурэнцыя паміж дзяржаўнымі і кааператыўнымі прадпрыемствамі.

- Не спынена інфляцыя (дзяржаўная банкаўская сістэма фінансавала стратныя дзяржаўныя прадпрыемствы).

- Нізкая велічыня залатога запасу, малы аб'ём экспарту мелі вынікам забарону на гандаль валютай, ліквідацыю канверсаванасці чырвонца.

- Адсутнасці трывалых сувязяў з сусветнай эканомікай, манаполія дзяржавы на знешні гандаль.

Палітычныя ўмовы згортвання НЭПа:

1. Падпарадкаванне гаспадарчага развіцця інтарэсам унутрыпартыйнай барацьбы.

2. Некампетэнтнасць апарату кіравання.

3. Хуткі рост адміністрацыйна-бюракратычнага апарату, які бачыў у адраджэнні рынку небяспеку сваім прывілеям.

4. Супярэчнасці ў масавай свядомасці савецкіх грамадзян. Пасля рэвалюцыі 1917 г. адбылася “рэстаўрацыя” буржуазіі. Як вынік – незадаволенась працоўных, арыентацыя іх на агульную роўнасць.

Вынікі НЭПа:

1. Адноўлена сельская гаспадарка рэспублікі.

2. Адноўлена прамысловасць, узрасла колькасць прадпрыемстваў і працуючых на іх.

3. Напоўнены асноўнымі таварамі спажывецкі рынак, павялічыўся абарот гандлю.

Беларусь заставалася індустрыяльна слаба развітай рэспублікай СССР, удзельная вага яе прамысловасці ў 1925/26 гаспадарчым годзе склала 0,67% ад усёй прамысловасці СССР.