Развіцце сельскай гаспадаркі бсср на аснове нэПа

Асаблівасці с/г беларускіх земляў на пачатак 20-х гг.:

1. 89% — гэта сельскае насельніцтва.

2. Перанаселенасці беларускай вёскі – шчыльнасць насельніцтва на 1 км² складала 33,2 чалавек (самая высокая ў СССР).

3. Нізкая якасць большай часткі зямель.

4. Увядзенне НЭПа супала па часе з перадачай зямлі сялянам згодна з Дэкрэтам аб зямлі (вызваленне Беларусі ад нямецкіх і польскіх акупантаў).

5. Сялянам перададзена 5,4 млн. дзесяцін былой панскай зямлі (23,3%). “Прырэзка” зямлі аказалася нязначнай – да 1917 г. на адзін двор прыходзілася 8,35 дзесяціны зямлі, у 1924 г. 8,41 дзесяціны. За кошт прырэзак у асноўным ствараліся новыя гаспадаркі. 3,8% панскай зямлі перадавалася саўгасам, калгасам, кааператывам; 69,9% зямлі перайшло ў дзяржаўныя лясны і зямельны фонды. Землезабяспечанасць сярэдняй беларускай сялянскай гаспадаркі была ніжэй сярэдняй па СССР на 35,6%.

6. Адбылося змяненне сацыяльнага складу сельскага насельніцтва. Найбольш шматлікай групай сталі серадняцкія гаспадаркі з зямельным надзелам ад 2,2 да 6,4 дзесяціны (65%). Ім належала 75% пасяўной плошчы.

На 1925/26 гг. с/г вытворчасць у агульным дасягнулі даваеннага ўзроўню. Удзельная вага с/г 71,6%, прамысловасці 22,3%, лясной гаспадаркі 6,1%. Пераважала развіццё жывёлагадоўлі з малочным і свінагадоўчым ухілам. Значныя плошчы займалі пасевы тэхнічных культур. Аднак беларуская сялянская гаспадарка з’яўлялася маламоцнай: 74% насельніцтва вёскі мелі менш 1 дзесяціны на чалавека, бясконных 19,8% гаспадарак, з адным канём 67,8%; бескароўных 6,1%, з адной каровай 58% сялянскіх гаспадарак. Агульная таварнасць сельскай гаспадаркі ў 1926 г. не дасягнула даваеннага ўзроўню.

Землеўладанне на Беларусі рэгламентавалася Зямельным кодэксам БССР 1923 г. і Зямельным кодэксам РСФСР (у раёнах, далучаных да Савецкай Расіі). Асноўныя прынцыпы:

• Зямля – у дзяржаўнай ўласнасці.

• Землекарыстальнікі (без права прадаваць, дарыць, завяшчаць, закладваць) – калектыўныя гаспадаркі (камуны, сельгасарцелі, ТОЗы), аднаасобныя гаспадаркі (хутары, вотрубы, цераспалосныя ўчасткі).

Новы Зямельны кодэкс БССР (красавік 1925 г.) прыняты пасля ўзбуйнення БССР утрымліваў палажэнні:

• Замацаваў участкава-падворны парадак землекарыстання ў БССР замест абшчыннага ў РСФСР.

• Захоўваў свабоду выбару землекарыстання, але з абмяжаваннямі для хутароў і вотрубаў.

• Зацвярджалася норма зямельнага надзела, у каго звыш нормы – адразалі.

• Рэкамендаваў калектыўныя формы землекарыстання.

С/г палітыка ў 1925-129 гг. абазначаецца тэрмінам “прышчэпаўшчына”. Д.Ф.Прышчэпаў, наркам земляробства БССР у азначаныя гады, быў прыхільнікам стварэння хутароў і пасёлкаў па тыпу вотрубаў як асноўнай для рэспублікі формы землеўладкавання. Як вынік – на 1928 гг. у рэспубліцы было землеўладкавана 2.344 тыс. га зямель (сёлы і пасёлкі 60%, хутары і вотрубы 23%, калгасы 3,9%).

С/г кааперацыя ў БССР развівалася галоўным чынам у крэдытнай сферы і ў забеспячэнні і збыце сродкаў вытворчасці. У сярэдзіне 20-х гг. у Беларусі было 884 кааператыўныя арганізацыі з колькасцю ўдзельнікаў больш за 85 тыс. чалавек, ступень кааперыравання складала 12,9%. Да кастрычніка 1927 г. яна дасягнула 37%. Аднак вытворчая кааперацыя амаль не развівалася.

Калгаснае будаўніцтва – пачалося ў пачатку 20-х гг. стымулявалася з боку дзяржавы эканамічнымі метадамі. Умовы, у якіх ствараліся калгасы:

• Малая колькасць сельскагаспадарчых спецыялістаў.

• Адсутнасць вялікіх масіваў ворнай зямлі, прыгоднай для апрацоўкі трактарамі.

• Нізкі ўзровень механізацыі.

Адсутнасць перспектыў у калгаснага будаўніцтва падкрэслівалася ў “Матэрыялах к пяцігадоваму перспектыўнаму плану развіцця народнай гаспадаркі БССР на 1927/28 -1931/32 гг.”.

Больш увагі атрымалі саўгасы. Мэты іх існавання: падняцце сельскагаспадарчай культуры, выдзяленне селяніну-аднаасобніку лепшага насення, жывёлы, пладовых саджанцаў, распаўсюджанне новых тэхналогій.

У асноўнай масе сялянства не хацела і не было гатова абагульняць сваю маёмасць. Арганізатарамі і ўдзельнікамі першых калгасаў былі выключна беднякі. К вясне 1927 г. створана 434 калгасаў. Сацыяльны склад калгаснікаў: рабочыя 9,5%, батракі 30,5%, беднякі 52,5%, служачыя і рамеснікі 4,5%, іншыя 3%. Асноўная колькасць калектыўных вытворчых гаспадарак стваралася на дзяржаўных землях.

Яшчэ адна асаблівасць: у сярэдзіне 20-х гг. павелічэнне колькасці калгасаў адбывалася за кошт арганізацыі яўрэйскіх арцеляў. Частка яўрэйскай нацыянальнасці ў складзе насельніцтва калгасаў рэспублікі ўзрасла з 11% у 1925 г. да 28,7% у 1927 г.

Дзяржава эканамічнымі метадамі стымулявала ўзнікненне новых калгасаў:

• Адменена арэндная плата за зямельныя плошчы і пабудовы, інвентар, рабочую і прадукцыйную жывёлу, меліярацыйныя збудаванні.

• Слабыя калгасы вызваляліся ад падатку.

З 1927/28 гаспадарчага года палітыка дзяржавы ў с/г рэзка змянілася. Гэта было звязана з пачаткам індустрыялізацыі і калектывізацыі.

Да 1927 г. с/г Беларусі аднавіла даваенныя аб'ёмы і мела магчымасці для далейшага прагрэсу. Аднак развіццё было перарвана, бо с/г стала асноўнай крыніцай сродкаў на правядзенне індустрыялізацыі краіны, і гэтыя сродкі можна было адабраць толькі шляхам прымусу.