Кантрольныя пытанні

1. Галоўны прынцып існавання савецкай эканомікі.

2. Мэты стварэння аблвыканкамзахаў.

3. Мэты дзейнасці Вышэйшага Савета Народнай Гаспадаркі.

4. Якімі пытаннямі займалась інспекцыя працы?

5. Метады вырашэння жыллевага пытання.

6. Дэкрэт аб зямлі, прыняты ў 1917 г.

7. Якія асноўныя задачы “ваенага камунізма”?

8. У чым сутнасць харчовай развёрсткі і яе вынікі?

Лекцыя 11. Эканамічнае становішча Беларусі ў гады новай эканамічнай палітыкі (1921 – 1927 гг.)

Асноўныя паняцці, уключаныя ў сістэму трэнінг тэсцірвання:

прычыны адмены “ваеннага камунізму”; НЭП; сістэма мер для пераходу ад капіталізму да сацыялізму; тры віды гандлю; грашовая рэформа; мерапрыемствы ў прамысловасці; сіндыкат; галоўныя мэты НЭПа; асаблівасці с/г беларускіх земляў на пачатак 20-х гг.; асноўныя прынцыпы “Зямельнага кодэксу” 1923 г.; асноуныя палажэннi Новага Зямельнага кодэксу (1925 г.); “прышчэпаўшчына”; калгаснае будаунiцтва; мэты існавання саўгасау; асноўныя галіны буйной прамысловасцi; асноўныя галiны дробнай прамысловасцi; першы крызiс НЭПа; прычыны першага крызiсу НЭПа; меры пераадолення першага крызісу НЭПа; другi крызiс НЭПа; прычыны другога крызiсу НЭПа; меры пераадолення другога крызiсу НЭПа; трэцi крызiс НЭПа; прычыны трэцяга крызiсу НЭПа; агульная прычына крызісаў; асноуныя эканамiчныя супярэчнасцi; палітычныя ўмовы згортвання НЭПа; вынікі НЭПа.

Сутнасць і значэнне новай эканамічнай палітыкі

Прычыны адмены “ваеннага камунізму”:

1. Заканчэнне грамадзянскай вайны.

2. Незадаволенасць канфіскацыямі з боку сялянства. Патрабаванні адмены харчразвёрсткі і свабоднага гандлю хлебам.

3. Цяжкі эканамічны крызіс на рубяжы 1920 —1921 гг.

Х з'езд РКП(б) (сакавік 1921 г.) – пачатак афармлення новай эканамічнай палітыкі (НЭПа). НЭП – гэта сістэма мер, разлічаных на пераходны перыяд ад капіталізму да сацыялізму:

1. Замена харчразвёрсткі харчовым падаткам (зніжаўся з 20% натурай да 5% грашыма).

2. Свабода формы землекарыстання. Законнымі прызнаваліся арцель, абшчына, прыватнае ўладанне ў выглядзе вотрубаў ці хутароў камбінацыі гэтых формаў. Дазвалялася арэнда і наёмная праца. Замацаваны прынцыпы ў Законе аб працоўным землекарыстанні (верасень 1922 г.).

3. Заахвочванне кааперацыі. Развіццё атрымалі збытавыя, забеспячэнскія, крэдытныя аб’яднанні. Да канца 20-х гг. імі ахоплены больш паловы ўсіх сялянскіх гаспадарак.

4. Дазвол прыватнага гандлю лішкамі с/г прадукцыяй (з мая 1921 г.).

Тры віды гандлю:

• прыватны – пераважаў у рознічным гандлі;

• дзяржаўны – пераважаў у буйным аптовым гандлі;

• кааператыўны – пашыраны ў аптовым і рознічным гандлі.

5. Мерапрыемствы па фінансаваму аздараўленню, грашовая рэформа:

• легалізацыя і арганізацыя ўнутранага валютнага рынку;

• развіццё знешняга гандлю;

• стымуляванне экспарту;

• эмісія Дзяржбанкам чырвонцаў, якія мелі намінальнае залатое забеспячэнне (з 1922 г., 1 чырвонец = 10 дарэвалюцыйным залатым рублям = 7,74 г золата);

• збіранне валютных рэзерваў для падтрымання валютнага курсу чырвонца;

• ліквідацыя бюджэтнага дэфіцыту (з дапамогай “саўзнакаў” – рубель 1923 г. раўняўся 1 млн. былых рублёў ці 100 руб. узору 1922 г.);

• спыненне выпуску саўзнакаў (люты 1924 г.);

• увод казначэйскіх білетаў з намінальным залатым зместам – стабільнай грашовай адзінкі (люты 1924 г. выпушчаны казначэйскія білеты вартасцю 1, 3, 5 руб. золатам, разменная сярэбраная і медная манеты)

• выкуп саўзнакаў за казначэйскія білеты (курс – 1 руб. 1924 г. = 50 тыс. руб. саўзнакаў выпуску 1923 г. = 50 млрд. руб. да дэнамінацыі 1923 г.);

• аднаўленне Дзяржбанка (1921 г.) і стварэнне акцыянерных і камерцыйных банкаў;

• адменена абмежаванняў на сумы ў ашчадных касах, гарантавалася тайна ўкладаў і немагчымасць канфіскацый;

6. Мерапрыемствы ў прамысловасці:

• адмена дэкрэтаў, што абмяжоўваў свабоду дзеяння дробных і сярэдніх прадпрыемстваў, аказанне падтрымкі гэтым мерапрыемствам;

• прамысловыя кааператывы атрымлівалі правы юрыдычных асоб, маглі выкарыстоўваць наёмную працу, атрымліваць доўга- і кароткатэрміновыя крэдыты;

• дазволена арэнда прыватнымі асобамі і кааператывам прамысловых прадпрыемстваў. (арэндная плата – прадукцыяй, прыватны сектар выпрацоўваў 1/4 тавараў);

• дазвол на канцэсіі – здачу ў арэнду прадпрыемстваў замежным фірмам (на Беларусі не пашыраны);

• у буйной вытворчасці ліквідаваны Глаўкі, створаны трэсты – аб'яднанні аднародных прадпрыемстваў, якія здымаліся з дзяржаўнага забеспячэння, атрымалі поўную гаспадарчую і фінансавую незалежнасць: права вырашаць, што выпускаць і дзе рэалізоўваць прадукцыю, права выпускаць доўгатэрміновыя аблігацыйныя пазыкі, самастойна выкарыстоўваць прыбытак і г.д.

• УСНР не мог умешвацца ў бягучую дзейнасць прадпрыемстваў і трэстаў, ён ператварыўся ў каардынацыйны цэнтр;

• стварэнне сіндыкатаў — гэта аб'яднанні трэстаў на аснове кааперацыі. Займаліся збытам, забеспячэннем, крэдытаваннем, знешнегандлёвымі аперацыямі ў межах асобна ўзятай галіны прамысловасці;

• уведзена матэрыяльнае стымуляванне працы: адноўлена грашовая аплата працы, уведзены тарыфы зарплаты што выключала ўраўнілаўку, зняты абмежаванні на павелічэнне заробкаў, ліквідаваны працоўныя арміі, адменены абавязковая працоўная павіннасць і абмежаванні на перамену месца работы.

Эканамічны механізм будаваўся на рыначных прынцыпах. НЭП пачаўся з сельскагаспадарчай палітыкі, затым развіўся ў палітыку заахвочвання гандлю, што патрабавала стабілізацыі валюты, стаў прамысловай палітыкай, што дазволіла павялічыць вытворчасць у прамысловасці.

Галоўнымі мэтамі НЭПа лічыліся максімальна хуткае пераадольванне гаспадарчага заняпаду і стварэнне ўмоў для пабудовы аднароднага сацыялістычнага грамадства.