Грашовая сістэма

Пасля рэформы 1895 – 1897 гг. Грашовая сістэма Расійскай імперыі стабілізавалася. У абарачэнні былі папяровыя крэдытныя білеты ад 1 да 50 руб., якія свабодна разменьваліся на золата, залатыя, срэбныя і медныя манеты (наміналы — ад чвэрці капейкі да 10 руб.). На 1 студзеня 1914 г. у агульнай грашовай масе золата складала 21,2%, срэбра - 5,4%, крэдытныя білеты - 73,4%.

Беларусь з’яўлялася рэгіёнам-донарам, тут збіралася на 1/3 дзяржаўных падаткаў больш, чым выдаткоўвалася на расходы (за 1900 – 1913 гг. было сабрана 879 млн. руб., выдаткавана 588 млн. руб.) Асноўныя крыніцы даходаў: чыгунка, акцызы, пошліны, віна-водачная манаполія. Прамысловасць, гандаль і грашовыя капіталы абкладаліся мізэрным падаткам.

Мясцовыя бюджэты папаўняліся за кошт абкладання нерухомай маёмасці (каля 50% паступленняў). Расходы: будаўніцтва і рамонт дарог, медыцына, ветэрынарныя мерапрыемствы, адукацыя, утрыманне мясцовых органаў улады.

Банкаўска-крэдытная сістэма.

Да 1914 г. склалася шматступенная сістэма крэдытных устаноў. На чале – губернскія аддзяленні Дзяржаўнага банка (абапіраўся на бюджэтныя і эмісійныя рэсурсы, абслугоўваў буйны гандлёвы абарот і больш дробныя крэдытныя ўстановы). На Беларусі дзейнічала каля 18 камерцыйных банкаў. Найбуйнейшыя: Руска-Азіяцкі, Азоўскі, Злучаны, Руска-Французскі, Віленскі камерцыйны і інш. Непасрэдна ў прамысловасць свае капіталы яны не ўкладвалі. Існавала катэгорыя пасрэднікаў – прыватныя банкірскія канторы, што ўкладвалі атрыманыя сродкі (кароткатэрміновыя пазыкі) ў прамысловасць і гандаль. Так адбывалася зрошчванне банкаўскага капіталу з прамысловым капіталам праз пасрэдніцтва агентаў фінансавага капіталу. Такая сістэма выклікала развіццё таварыстваў узаемнага крэдыту. Да канца 1913 г. іх колькасць дасягнула 74.

Банкі ўкладвалі пэўныя сродкі ў эканоміку Беларусі. На 1 студзеня 1914 г. было інвеставана 83,5 млн. руб. Пры гэтым тэмпы росту крэдытавання апераджалі рост фабрычна-заводскай прамысловасці і тавараабароту ў 2 — 3 разы. Але для банкаў гэтыя аперацыі былі вельмі выгаднымі. У 1913 г. чысты прыбытак акцыянерных камерцыйных банкаў на Беларусі склаў 1 млн. руб., Дзяржаўнага банка — каля 500 тыс. руб.

Дробнатаварная вытворчасць і дробны гандаль не крэдытаваўся банкамі. Іх абслугоўвалі дробныя крэдытныя установы на кааператыўнай аснове. Рэсурсы крэдытнай кааперацыі на 1914 г. склалі каля 29 млн. руб.

3 1900 па 1913 г.

На працягу 1900 – 1913 гг. эканоміка Беларусі зрабіла значныя поспехі. Нацыянальны даход вырас удвая, падняўшыся з 536 млн да 1 млрд руб. Капіталістычныя формы гаспадарання замацаваліся ў прамысловасці, аграрным сектары, будаўніцтве, гандлі, фінансавай і іншых сферах. Але Беларусь і ў 1913 г. працягвала заставацца ў гаспадарцы Расійскай імперыі аграрным раёнам.

Прамысловасць і сельская гаспадарка Беларусі ў гады першай сусветнай вайны

Расія ўступіла ў першую сусветную вайну 1 жніўня 1914 г. Летам 1915 г. тэрыторыя Беларусі стала арэнай ваенных дзеянняў.

Асаблівасці развіцця эканомікі ў ваенных абставінах:

• Падзел тэрыторыі Беларусі на дзве часткі: заходняя апынулася пад нямецкай акупацыяй, а ўсходняя ператварылася ў прыфрантавую паласу, у бліжэйшы тыл рускай арміі.

• Вялікая колькасць вайскоўцаў (на Заходнім фронце 1,5 млн. салдат і афіцэраў) і ваенных устаноў (Стаўка спачатку ў Баранавічах, потым у Магілёве.

• Бежанства. Спалучалася прымусовае высяленне сялян з пакінутых тэрыторый (маёмасць знішчалася ваеннымі) і дабравольнае перасяленне. Гарады і мястэчкі былі перапоўнены, колькасць бежанцаў склала звыш 1,3 млн. чалавек. Улады не спраўляліся з патокам перасяленцаў. Гэта выклікала скучанасць, рост цэн на харчаванне,эпідэміі тыфу і халеры. У кастрычніку 1915 г. быў дадзены загад перасяліць бежанцаў у прымусовым парадку за Днепр.

• Мабілізацыя насельніцтва. У армію была мабілізавана палова мужчын ва ўзросце 18—40 гадоў. 3 тых, хто застаўся, на патрэбы фронту працавала 80%.

• Паменшылася смяротнасць насельніцтва, дзякуючы ўвядзенню "сухога" закону.

• Крызіс цывільнай прамысловасці. Парушаны эканамічныя сувязі. Пачаліся перабоі ў забеспячэнні сыравінай, палівам, збыцці гатовай прадукцыі. Па гэтых прычынах адразу закрылася 20% прадпрыемстваў. Дрэнна працаваў транспарт. Колькасць прадпрыемстваў цэнзавай прамысловасці ў 1917 г. у параўнанні з 1913 г. ва ўсходняй частцы Беларусі скарацілася з 822 да 297, або у 2,7 раза. Грамадзянская вытворчасць прамысловасці складала ўсяго 15 —16% даваеннага ўзроўню. Але ішоў працэс канцэнтрацыі прамысловасці і рабочай сілы. У 2 разы павялічылася колькасць жанчын і падлеткаў сярод асоб, занятых у вытворчасці..

• Эвакуацыя прамысловасці дрэнна арганізавана. З заходніх губерняў Беларусі вывезены асобныя заводы і фабрыкі, з Мінскай 24 прадпрыемствы. На Беларусь вывозіліся прадпрыемствы з Прыбалтыкі і Польшчы (з Варшаўскай губерні ў Мінск – аўтамабільныя майстэрні і школа шафёраў, у Барысаў — завод металічных вырабаў і алоўкавая фабрыка, у Магілёў — дзве фуфаечныя фабрыкі і гарбарны завод, у Гомель — чыгуначныя майстэрні. 3 Рыгі ў Віцебск – суперфасфатны, два гарбарныя, кансервавы заводы, шарсцяная і ватная фабрыкі).

• Рост ваеннай вытворчасці за кошт цывільных галін прамысловасці. Металаапрацовачныя, лесаапрацовачныя, абутковыя, тэкстыльныя, швейная, харчовая прадпрыемствы выконвалі вайсковыя заказы, пашыралі вытворчасць і павялічвалі колькасць рабочых. На пачатак 1917 г. з 134 буйных прадпрыемстваў 79 працавалі па забеспячэнні арміі.

• З’явіліся спецыялізаваныя ваенныя прадпрыемствы. У Полацку –авіяцыйна-аўтамабільная майстэрня, у якой праводзіўся капітальны рамонт рухавікоў. Бабруйску і Нова-Беліцы – аружэйныя майстэрні.

• Будаўніцтва новых чыгунак: Жлобін — Оўруч (1915 г.), Уручча—Слуцк (1916 г.). Вялася рэканструкцыя старых чыгуначных ліній, пашыралася іх прапускная здольнасць.

• Скараціліся пасяўныя плошчы на 15,6% (да 1916 г.). У 1917 г. 32,5% сялянскіх гаспадарак Віцебскай губерні аказаліся без работнікаў — мужчын. У сялян забіралі коней, кароў, фураж, хлеб і інш. Пагалоўе жывёлы скарацілася на 671 тыс. галоў, ці на 11,4%. Сяляне вярталіся да натуральнай гаспадаркі.

• Цэны на прадукты харчавання і асноўныя прамысловыя тавары ўзраслі ў 2 — 7 разоў. Квартплата ўзрасла на 50 — 100 %.

• Збядненне насельніцтва прывяло да люмпенізацыі і росту рэвалюцыйных настрояў. Лютаўская буржуазна-дэмакратычная рэвалюцыя ў Беларусі прайшла без асаблівах складанасцей, 2—8 сакавіка 1917 г. царская адміністрацыя была ліквідавана ва ўсіх значных цэнтрах Беларусі.

• На акупаваных тэрыторыях устаноўлены рэжым канфіскацый (сістэма падаткаў і штрафаў). Натуральны падатак уключаў воўну, авёс, скуры, масла, метал, паперу і інш. Падаткамі абкладаліся бойні, рынкі, відовішчныя ўстановы, бальніцы і г.д.