Дабрабыт насельніцтва Беларусі

Сярэднегадавы заробак фабрычна-заводскіх рабочых у 1901 г. склаў 157,9 руб., а ў 1904 г. – 1913 г. 210,4 руб. выдаткі на жыллё і харчаванне складалі 2/3 заработкаў. Сярэднегадавы заробак настаўніка гарадскіх ці павятовых вучылішчаў складаў 1200 рублёў.

Цэны на галоўныя прадукты: 1 кг жытняга хлеба – 2,5 кап.; 1 кг ялавічыны – 45 кап.; 1 літр малака – 6 кап.; мужчынскі касцюм з якаснай баваўнянай тканіны – 40 руб.; кватэра на акраіне Мінска каштавала каля 5 руб. на месяц, праезд на концы ў Мінску – 5 капеек.

У гэты перыяд урад прыняў рад законаў аб паляпшэнні ўмоў працы рабочых. 2 чэрвеня 1903 г. быў прыняты закон аб дапамозе рабочым, што пацярпелі ад няшчасных выпадкаў на вытворчасці. У 1902 – 1903 гг. было прынята заканадаўства па рэгуляванні ўзаемаадносін гаспадароў і рабочых у рамеснай вытворчасці. У 1912 г. быў адобраны (пачынаў дзейнічаць з 1914 г.) закон аб страхаванні рабочах ад няшчаснага выпадкук ці хваробы. Але гэты закон распаўсюджваўся толькі на рабочых цэнзавай прамысловасці, і на Беларусі пад яго дзейнасць падпадала каля 20% працоўных.

У 1900 — 1913 гг. адбыўся далейшы рост прамысловай вытворчасці на Беларусі, у асноўным за кошт буйной прамысловасці. Уся прамысловасць давала ў 1913 г. ужо 20,4% нацыянальнага даходу, што на 5,4% болей, чым на пачатку стагоддзя.

Сельская гаспадарка Беларусі на пачатак XX ст. Сталыпінская аграрная рэформа на Беларусі

На пачатак XX ст. Расія ператварылася ў адну з галоўных краін-экспарцёраў хлеба ў Еўропу (25% сусветнага рынку). Акрамя таго, яна вывозіла 50% сусветнага экспарту яек, 80% нарыхтоўкі лёну. Але гэтыя поспехі адбываліся на фоне невырашанага аграрнага пытання (захоўваліся феадальныя парадкі на вёсцы) і перыядычнага голаду сярод сялян краіны. Абвастрыліся гэтыя супярэчнасці пад час рэвалюцыі 1905-1907 гг.

Мерапрыемствы ў аграрнай сферы:

1. 3 лістапада 1905 г. – маніфест аб адмене выкупных плацяжоў з сялян з 1 студзеня 1906 г. — напалову, а з 1 студзеня 1907 г. — поўнасцю. Зямля стала ўласнасцю домагаспадара ці абшчыны (пры абшчынным землеўладанні).

2. Указ 9 лістапада 1906 г. “Аб дапаўненні некаторых пастаноў дзеючага закона, які тычыцца сялянскага землеўладання і землекарыстання” (з 14 чэрвеня 1910 г. – дзяржаўны закон), які абвясціў асноўныя прынцыпы рэформы сельскай гаспадарцы.

Мэты рэформы: разбурэнне абшчыны, замацаванне прыватнай зямельнай уласнасці, стварэнне “сярэдняга” сялянскага класа – асноўнай сацыяльнай апоры рэжыму. Рэформу праводзіў “Асобны Камітэт па землеўпарадкавальных справах”, яму падпарадкоўваліся губернскія і павятовыя землеўпарадкавальныя камісіі. Сялянскі пазямельны банк аказваў фінансавую падтрымку рэформы (купля і продаж зямлі, атрыманне ссуд, крэдытаў). У сакавіку 1911 г. на Беларусі (у Віцебскай, Магілёўскай і Мінскай губернях) былі ўведзены земствы, што павінна было спрыяць правядзенню рэформы.

У сталыпінскай праграме перабудовы вёскі вылучаюць напрамкі:

• разбурэнне сельскай абшчыны (па ўказе 9 лістапада 1906 г. селянін-абшчыннік мог патрабаваць замацавання часткі абшчыннай зямлі ў прыватную ўласнасць. Пасля выхаду з абшчыны ен меў права карыстацца выганамі, сенакосамі, ляснымі і іншымі абшчыннымі ўгоддзямі. З 1910 г. выхад з абшчыны стаў абавязковым.);

• насаджэнне хутарскіх ці адрубных сялянскіх гаспадарак (прыватныя гаспадаркі меркаваліся ў форме хутароў, калі на дзялянку зямлі пераносілася сядзіба гаспадара альбо адруба). Дзеля прапаганды хутарской формы гаспадарання ствараліся паказальныя хутары, ішла прапаганда праз СМІ;

• правядзенне комплексу агратэхнічных мерапрыемстваў (наладжванне сельскагаспадарчых складоў, пракатных зернеачышчальных і ветэрынарных пунктаў, племянных гадавальнікаў жывёлы, арганізацыю сельскагаспадарчых кааператыўных таварыстваў і суполак, стварэнне доследна-паказальных гаспадарак, наём на службу аграномаў і спецыялістаў сельскай гаспадаркі, размеркаванне грашовых дапамог і ссуд на агранамічныя і тэхнічныя мэты, прапаганда агранамічных ведаў, арганізацыя курсаў і лекцый для сялян па шматпольных севазваротах, прымяненню машын, угнаенняў, лепшых сартоў насення, жалезных плугоў, прапаганда вогнестойкага будаўніцтва, меліярацыі) і дапамога перш за ўсё заможным гаспадаркам;

• добравольнае перасяленне малазямельных і беззямельных сялян у Сібір, на Паўночны Каўказ і ў Сярэднюю Азію.

• рэформа прадугледжвала пашырэнне грамадзянскіх правоў сялян: адмену цялесных пакаранняў сялян, свабоду выбару месца пастаяннага жыхарства і некаторыя іншыя правы.