Манапалістычныя аб'яднанні

Чэрвень 1905 г., Мінск – створаны Камітэт запалкавых фабрыкантаў Заходняга краю. Ён вызначаў манапольныя цэны на рынку, рэгуляваў вытворчасць і продаж запалак. Па прапанове Камітэта быў створаны Ўсерасійскі запалкавы сіндыкат з цэнтрам у Маскве.

Адначасова дзейнічалі ў Віцебску сіндыкат гаспадароў цагельных заводаў, у Оршы — сіндыкат піваварных заводчыкаў Паўночна-заходняга краю. У лясной і папяровай прамысловасці былі створаны Саюз лесапрамыслоўцаў Паўночна-заходняга краю і аб’яднанне “Прадакон”. У вогуле, ступень манапалізацыі была ніжэйшый, чым у Расіі.

Акцыяніраванне

На 1913 г. налічвалася 34 акцыянерныя прадпрыемствы з удзельнай вагай 14,8%. Акцыянерныя таварыствы карысталіся падтрымкай банкаў што дазваляла праводзіць пераўзбраенне і будаўніцтва новых прадпрыемстваў.

1912 г., Мінск – шпалерная фабрыка (вырабляла 14,5% усіх шпалераў Расіі). Акцыянернае таварыства “Шаўрохром” пабудавала буйную абутковую фабрыку “Скараход”. Ваўкавыскі павет – цэментны завод акцыянернага таварыства “Валынь”.

Замежныя інвестыцыі

На 1913 г. удзельная вага прадпрыемстваў з замежным капіталам – 6,7%. Аднак за 1900 – 1913 гг. гэта доля вырасла ў 11,6 разоў.

Асноўныя галіны укладання капіталу:

• Лесаапрацоўка. Пераважна германскі капітал: фірма “Фрыц Шульц” у м. Вярхуціна Бабруйскага павету мела буйны лесапільна-фанерны завод (400 рабочых); на ст. Калодзішчы лесапільна-фанерны завод (нямецка-аўстрыйскае таварыства) перапрацоўваў драўніну з Мінскага і Ігуменскага паветаў.

• Гарбарна-абутковая прамысловасць. Мінск – абутковая фабрыка “Арол” таварыства руска-амерыканскай вытворчасці абутку.

• Тэкстыльная прамысловасць. Пераважаў бельгійскі капітал – буйнейшая льнопрадзільная фабрыка “Дзвіна” ў Віцебску (1,5 тыс. рабочых); аўстрыйскі капітал — Высачанская льнопрадзільная фабрыка; французскае “Акцыянернае таварыства Баньфуа, Жорж і К^0” валодала 2-ма шоўкакруцільнымі фабрыкамі.

Выкарыстоўванне замежнага капіталу садзейнічала пераўзбраенню прадпрыемстваў, росту вытворчасці, росту збыту прадукцыі за мяжу. У 1913 г. на новых прадпрыемствах выраблялася 78,2% тэкстыльнай прадукцыі.

Але прамысловае развіцце адставала ад Расіі. На душу насельніцтва прадукцыі атрымлівалася ў 2 разы менш. Беларускія рабочыя складалі ў 1913 г. толькі 3,5% ад усерасійскага пралетарыяту.

Гарады, гарадское насельніцтва

У першыя дзесяць год стагоддзя вызначыліся галоўныя прамысловыя цэнтры Беларусі:

• Мінск ў 1913 г. - 69 цэнзавых (буйная капіталістычная прамысловасць) прадпрыемстваў з 5097 рабочымі.

• Віцебск – 45 буйных прадпрыемстваў з 3886 рабочымі.

• Гродна – 19 цэнзавых прадпрыемстваў з 2342 рабочымі.

• Пінск, Гомель, Магілёў, Брэст, Барысаў, Мазыр, Смаргонь, Копыль і Орша – прамысловыя цэнтры з некалькімі прадпрыемствамі цэнзавай прамысловасці.

Усяго на прадпрыемствах цэнзавай прамысловасці ў 1913 г. налічвалася 57 тыс. рабочых, рост з 1900 г. склаў 76,6%. Агульная колькасць наёмных работнікаў дасягнула 514 тыс. чалавек разам з сельскагаспадарчымі рабочымі (114 тыс.).

Укараненне складаных тэхналогій патрабавала кваліфікаваных рабочых. На 1910 г. у Беларусі дзейнічала 66 прафесійных навучальных устаноў (Горацкае рамеснае, Гомельскае тэхнічнае чыгуначнае вучылішча, рамесныя вучылішчы і школы ў Мінску, Гродне, Клімавічах, Ракаве, Мазыры, Рэчыцы, Дрысе, Негневічах (Навагрудскі павет), Баранавічах). Яны падрыхтавалі 4085 рабочых ніжэйшай і сярэдняй кваліфікацыі.

У нацыянальным складзе буржуазіі і пралетарыяту змен не адбылося. Доля беларускай буржуазіі складала каля 2% ад усёй колькасці беларусаў, ці каля 20 тыс. чалавек.