Развіццё транспарту, сродкаў сувязі, гандлю. Фарміраванне буржуазіі і пралетарыяту

Транспартная сетка ў гэты перыяд складалася з:

• водных шляхоў;

• сухапутнай шашы;

• чыгунак.

Чыгуначнае будаўніцтва

Чыгуначнае будаўніцтва пачалося ў 60—70-я гг. Мэты: ваенныя і гандлёвыя. Яго вынікі:

• паскорылася развіццё прамысловасці;

• пашырыўся гандаль;

• вырасла таварнасць сельскай гаспадаркі;

• пашырыўся тэхнічны прагрэс;

• паскорылася спецыялізацыя эканомікі раёнаў;

• сфарміраваліся ўсерасійскі і абласныя рынкі;

• акрэсліўся грамадскі падзел працы;

• больш актыўнай стала міграцыя насельніцтва.

Пецярбургска-Варшаўская чыгунка – першая на Беларусі (Гродна – 1862 г.). Мела другараднае эканамічнае значэнне.

Рыга-Арлоўская чыгунка. У 1866 г. адкрыты Дзвінска-Полацка-Віцебскі участак працягласцю 245 вёрстаў.

Маскоўска-Брэсцкая чыгунка (70-я гг.) важнейшая ў эканамічных і ваенных адносінах.

Лібава-Роменская чыгунка (1871 – 1874 гг.) прайшла праз Вільню, Маладзечна, Мінск, Асіповічы, Бабруйск, Жлобін.

Прывіслінская чыгунка (1873 г.) прайшла праз Брэст на Кіеў.

Палескія чыгункі (80-я гг.) складаліся з некалькіх ліній, звязалі Пінск, Жабінку, Лунінец, Гомель, Беласток, Баранавічы, Бранск, Асіповічы, Старыя Дарогі паміж сабой і раней пабудаванымі чыгункамі.

Пецярбургска-Адэская чыгунка (да 1902 г.) прайшла праз Віцебск, Оршу, Магілёў, Жлобін. Чыгункі будаваліся прыватнымі кампаніямі і таварыствамі, а потым выкупляліся ўрадам.

У пачатку XX ст. Беларусь была на адным з першых месцаў па насычанасці чыгункамі ў Расіі. Узніклі буйныя чыгуначныя вузлы: Мінск, Віцебск, Гомель, Жлобін, Лунінец, Брэст, Баранавічы.

Водныя шляхі зносін. Атрымалі другараднае значэнне. Тым не менш, грузапаток на іх таксама павялічваўся. Па Прыпяці, Бярэзіне, Сожы плавала ў 1900 г. 310 непаравых і 23 паравыя судны. Тое ж трэба сказаць пра Неман і Заходнюю Дзвіну.

Гандаль

Асноўныя прыкметы:

• Памяншацца роля кірмашоў, расце роля крамнага і магазіннага гандлю (трываласць рыначных сувязей).

• Канец XIX ст. – склаліся мясцовыя (абласныя) рынкі. Цэнтрамі абласных рынкаў становяцца найбольш буйныя гарады: Мінск, Віцебск, Магілёў, Гомель, Гродна, Брэст і Пінск. Характар сувязяў паміж рынкамі вызначаўся асаблівасцю эканамічнага развіцця кожнага з раёнаў.

Мінск становіцца галоўным гандлёва-прамысловым цэнтрам Беларусі. У якасці зборнага і размеркавальнага пункта ен абслугоўваў большую частку раёнаў Палесся, многія раёны поўначы і захаду Беларусі.

Вылучаюцца рэгіянальныя гандлёвыя цэнтры. Гомель з'яўляўся размеркавальным пунктам для лясных матэрыялаў і дроў, якія сплаўляліся ў сярэдняе і ніжняе Падняпроўе, галоўным чынам у Адэсу, Екацярынаслаўскую, Кіеўскую і іншыя губерні.

Магілёў знаходзіўся ў цеснай сувязі з сярэднім і ніжнім Падняпроўем, а таксама з Оршай. Напрамак гандлю – лясныя і земляробчыя прадукты.

Віцебскі эканамічны раён. Галоўнымі прадметамі вывазу адсюль былі лес і прадукты льнаводства (па Заходняй Дзвіне ў Рыгу).

Праз Гродна ажыццяўляўся гандаль з Польшчай, Літвой і іншымі замежнымі краінамі. Галоўнымі прадметамі збыту з Гродзенскага раёна былі лясныя грузы, аржаная мука, вотруб'е, спірт, малочныя прадукты, бульбяная мука.

Пінск служыў размеркавальным цэнтрам збыту прамысловых тавараў і лясных грузаў, якія перавозіліся з басейнаў Дняпра і Прыпяці ў сістэмы Нёмана і Віслы.

Да пачатка XX ст. Беларусь мела трывалыя гандлёвыя сувязі з рознымі рэгіёнамі Расіі, стала часткай усерасійскага рынку. Для гандлю Беларусі была характэрна перавага вывазу сельскагаспадарчай сыравіны і лясных матэрыялаў, увозіліся прамысловыя тавары і збожжа.

Развіццё капіталістычных адносін стымулявала сацыяльныя працэсы – фарміраванне грамадскіх класаў буржуазіі і пралетарыяту.

Крыніцы фарміравання прамысловай буржуазіі:

1. Дваране (уладальнікі вінакурань, лесапільных, цукровых, крахмала-патачных, мукамольных, вінакурных, смола-шкіпінарных, суконных, металаапрацоўчых, цагельных, кафляных, шкляных і іншых прадпрыемстваў).

2. Заможныя мяшчане (гандляры-скупшчыкі), што арандавалі і выкуплялі прадпрыемствы.

3. Купцы.

4. Заможныя рамеснікі.

5. Сяляне (16 мануфактур і фабрык у харчовай, гарбарнай, тэкстыльнай, дрэваапрацоўчай і сілікатнай галінах).

Згодна з перапісам 1897 г. ў пяці заходніх губернях да дробнай буржуазіі адносіліся 103 тыс. чал., сярэдняй - 47 тыс., буйнай - 33 тыс. чал.

Па нацыянальным складзе яўрэі складалі 60%, беларусы 17%, рускія 10%, палякі 10%, іншыя нацыянальнасці да 3 %.

Асноўныя крыніцы фарміравання пралетарыяту:

1. Збяднелыя сяляне.

2. Члены сем’яў рабочых – жонкі (каля 16,4% і дзеці 6% на 1897г.).

3. Рамеснікі.

4. Дробныя гандляры.

5. Рабочыя рамесных майстэрань і мануфактур.

У трох апошніх катэгорыях пераважалі прадстаўнікі яўрэйскага насельніцтва, гэта адбілася на нацыянальным складзе пралетарыяту. Увогуле, асаблівасць беларускага пралетарыяту – яго шматнацыянальны склад (беларусы, рускія, палякі, яўрэі, украінцы, літоўцы, латышы, татары). Сярод рабочых чыгуначных майстэрань і дэпо, паравозных машыністаў, тэлеграфістаў пераважалі рускія. На лесапавале, будаўніцтве і рамонце чыгуначных і шашэйных дарог, прамысловых прадпрыемствах у сельскай мясцовасці працавалі перважна беларусы. У запалкавай, тытунёвай, гарбарна-абутковай галінах вытворчасці, у друкарнях пераважалі яўрэйскія рабочыя. У дробнай і рамеснай вытворчасці, гандлі і іншых відах абслугоўвання большасць таксама належала асобам яўрэйскай нацыянальнасці.

На пачатак XX ст. на Беларусі было 178,8 тыс. рабочых, занятых у прамысловасці: у тым ліку 33,6 тыс. у фабрычна-заводскай і 116,3 тыс. у рамеснай і капіталістычнай вытворчасці. Акрамя таго, у памешчыцкіх і кулацкіх гаспадарках працавала 130 тыс. батракоў. Усяго на Беларусі налічвалася прыкладна 400 тыс. пастаянных наёмных работнікаў.

Пасля сялянскай рэформы да пачатку XX ст. капіталістычны спосаб вытворчасці паступова ўсталёўваўся ва ўсіх галінах гаспадаркі Беларусі.