Спецыялізацыя сельскай гаспадаркі

Асноўныя галіны – малочная жывёлагадоўля, развіццё ільну, бульбаводства.

Ільнаводства было пашырана ў Віленскай, Віцебскай і Магілёўскай губернях. Прадавалася на ўнутраным рынку і за мяжой: у Германіі, Аўстра-Венгрыі.

Канапляводства пашырана ў Магілёўскай губерні. Рынак збыту пянькі – Англія (праз Рыгу) і Германія (праз Польшчу і Лібаву).

Бульбаводства пашыралася па ўсіх беларускіх губернях. Бульба ўжывалася ў ежу, была асноўнай сыравінай для вінакурнай прамысловасці. У 1882 г. Мінская губерня займала чацвёртае, Гродзенская — шостае, Віленская — дзевятае, Магілёўская — пятнаццатае месца у імперыі па перапрацоўцы бульбы на спірт.

Гандлёвае агародніцтва і садоўніцтва існавала ў асобных гаспадарках памешчыкаў і заможных сялян і адыгрывала прыкметную ролю на мясцовым узроўні.

Пасля рэформы 1861 г. поспехі у развіцці сельскай гаспадаркі стрымліваліся перажыткамі прыгонніцтва. Тым не менш, гаспадарка Беларусі здолела выйсці з ціскоў крызісу, знайсці сваё месца як ў расійскай, так і сусветнай гаспадарцы.

Рост капіталістычнай эканомікі і прамысловасці

Пасля 1861 г. прамысловасць Беларусі пачала ўваходзіць ў трэцюю стадыю развіцця – фабрычна-заводскай вытворчасці (буйная машынная індустрыя). Але важную ролю мелі іншыя формы вытворчасці.

Рамесная вытворчасць

• Вырасла колькасць прадпрыемстваў (з 20,2 да 58,1 тыс.).

• Вырасла колькасць рабочых (з 30,4 да 110 тыс.).

• Вырасла сума вытворчасці (з 4,3 да 14,1 млн. руб.).

• Адбывалася спецыялізацыя рамяства.

63% рамеснікаў знаходзіліся ў мястэчках, 37% у гарадах.

Побач з рамеснікам дзейнічаў пасрэднік — скупшчык.

Дробнакапіталістычныя прадпрыемствы

Гэта прадпрыемствы без паравых рухавікоў і з колькасцю наёмных рабочых ад 5 да 16 чалавек.

• Пераважалі ў харчовай, гарбарнай і тэкстыльнай вытворчасці.

• Вырасла колькасць з 7,8 да 17,1 тыс. (пераважалі па колькасці на працягу ўсяго перыяду).

• Вырасла колькасць рабочых з 2,364 да 63,5 тыс.

• Вырасла сума вытворчасці з 14 да 44 млн руб.

• Да 90-х гг. выраблялі палову прамысловай прадукцыі Беларусі.

Прычыны перавагі дробнакапіталістычных прадпрыемстваў на Беларусі:

1. Існаванне “мяжы аседласці яўрэйскага народа”. Яўрэі не мелі права валодаць зямлей і пражываць на вёсцы, асноўнае заняцце – рамяство і дробны гандаль.

2. Адсутнасць буйных радовішчаў сыравіны для цяжкай прамысловасці.

3. Большая мабільнасць дробных прадпрыемстваў, што працавалі па перапрацоўцы мясцовай сельскагаспадарчай сыравіны.

4. Суседства Беларусі з буйнымі прамысловымі раёнамі царскай Расіі: Цэнтральным, Пецярбургскім, Прыбалтыйскім, у якіх буйная прамысловасць пераважала над сярэдняй і дробнай.

Капіталістычная мануфактура

Гэта прадпрыемствы з больш чым 16 рабочымі, дакладным падзелам працы, безх паравых рухавікоў.

• На працягу разглядаемага перыяду вырасла іх колькасць – з 140 да 760.

• Падзел па галінах: 193 – дрэваапрацоўка, 185 – сілікатная, 166 – харчовая прамысловасць. На канец стагоддзя мануфактуры пераважалі ў гарбарнай, цагельнай, ганчарнай вытворчасці.

• Колькасць рабочых – 28,8 тыс.

Фабрычна-завадская прамысловасць.

Трэба выдзяліць два перыяды ў развіцці фабрычна-заводскай вытворчасці:

Першы перыяд – 60 – 70-я гг. – вызначаўся павольным ростам вытворчасці, панаваннем дробнатаварнай вытворчасці.

Другі перыяд – 80 – 90-я гг. – вызначыўся прамысловым пад’ёмам, ростам колькасці фабрычна-заводскіх прадпрыемстваў.

Але прамысловы пераварот (шырокае выкарыстоўванне паравых рухавікоў) пачаўся на Беларусі ў дарэформенны час. Асаблівасць Беларусі – пачаўся не з баваўнянай, а з металаперапрацоўчай і вінакурнай прамысловасці.

• Крычны спосаб атрымання жалеза быў заменены пудлінгавым у домнах. Прадпрыемствы з домнамі і паравымі рухавікамі – Старынкаўскі чыгуналіцейны завод, Барысаўшчынскі металургічны завод, Налібоцкі металургічны камбінат. На першых двух да 1861 г. вырабляліся паравыя машыны.

• Прамысловая рэвалюцыя на Беларусі завяршылася на 10 гадоў пазней, чым у Расіі (канец 90-х гг.).

• Аб'ём фабрычнай прадукцыі за гэты час ўзрос у 37 разоў.

• Асноўная колькасць прадпрыемстваў была пабудавана ў 80—90-я гт., на расійскія сродкі (акцыянерныя кампаніі, банкі).

• 1890 г. – фабрыкі і заводы Беларусі даюць 47,8% усёй прамысловай прадукцыі.

• Нізкі ўзровень канцэнтрацыі, шмат малых і сярэдніх прадпрыемстваў (50 рабочых), прадпрыемстваў з больш чым 500 рабочымі – толькі 1% (па Расіі 3,5%).