Сялянская гаспадарка

Сярэдні надзел былых памешчыцкіх сялян вагаўся ад 3,9 да 5,1 дзесяцін на рэвізскую душу, а былых дзяржаўных ад 5,5 да 6 дзесяцін. На Беларусі пражытачны мінімум забяспечваў надзел больш 8 дзесяцін зямлі. Па дэмаграфічных прычынах надзелы скарачаліся – да 1900 г. на душу прыходзілася ад 3,2 да 2,1 дзесяціны.

Галоўная галіна – земляробства. У 60 – 90-х гг. пасевы збожжавых узраслі на 23,9%, іх ураджайнасць — на 50%. Але хутчэй пашыраліся пасевы і раслі зборы кармавых і тэхнічных раслін. У гаспадарках заможных сялян выкарыстоўваліся палепшаныя прылады працы, штучныя ўгнаенні, сартавое насенне.

Жывёлагадоўля. За 60 – 90-х гг. пагалоўе буйной рагатай жывёлы павялічылася на 50%, галоўным чынам у гаспадарках заможных сялян.

У другой палове XIX ст. на Беларусі сялянства давала каля 25% таварнага збожжа, 75% таварнага льну, значную частку бульбы, прадуктаў мясной і малочнай жывёлагадоўлі. Тым не менш, сялянская гаспадарка заставалася адсталай, аб гэтым сведчыць: ручная праца, трохпольная сістэма, састарэлыя прылады працы – драўляная саха і барана.

Стрымліваючыя фактары:

• Буйное памешчыцкае землеўладанне.

• Шматлікія павіннасці.

• Захаванне абшчыны (каля 24,7 тыс.). Абшчынная ўласнасць (зямля) не магла быць прададзена без згоды абшчыннікаў

• Захаванне сервітутаў – уласнасці памешчыкаў, якой сяляне карысталіся на пэўных умовах.

• Захаванне церазпалосіцы (на Беларусі пашырана больш, чым у Расіі).

Маёмаснае і класавае расслаенне сялянства

Пасля рэформы 60-х гг. зямля – аб'ект свабоднай куплі-продажу. Яе набываюць і сяляне праз Сялянскі банк (заснаваны у 1882 г.).

Мэты банка:

1. Выдача доўгатэрміновых пазык сялянам з мэтай куплі зямлі.

2. Дапамога памешчыкам у выгадным продажы зямлі сялянам па завышаных цэнах.

3. Банкаўская ацэнка прадаваемай зямлі.

З павелічэннем попыту на зямельныя ўгоддзі цэны да 90-х гг. выраслі больш чым у 3 разы. У 1886 – 1890 гг. у параўнанні з 1883 – 1885 гг. колькасць пакупак павялічылася больш чым у 20 разоў. Да 1890 г. сяляне ў пяці заходніх губернях набылі праз Сялянскі банк 984,3 тыс. дзесяцін зямлі. Пераважала купля зямлі таварыствамі.

Сусветны аграрны крызіс 80—90-х гг. XIX ст.

Прычына: ўвоз у Еўропу таннага збожжа з Амерыкі, Канады, Аргенціны і Аўстраліі, рэзкае падзенне цаны на збожжа. На Беларусі з 1881 г. да 1887 г. цэны на жыта знізіліся ў сярэднім у 2 разы.

Вынікі крызісу для Беларусі:

1. Адбылася пераарыентацыя памешчыцкай гаспадаркі на вытворчасць жывёлагадоўчай прадукцыі. Заводзілі жывёлу палепшаных парод. Пашырылася вытворчасць масла і сыру (200 маслабоняў і сыраварняў). Беларусь заняла трэцяе месца ў імперыі у гэтай галіне.

2. Памешчыкі пачалі шырока ўкараняць машынную тэхніку - другое месца ў імперыі).

3. Паскорыўся пераход да шматпольных севазваротаў, больш увагі несенняводству.

4. Рост запазычанасці памешчыцкага землеўладання. У 1899 г. у банкі было закладзена 56,8% панскіх маёнткаў.

5. Памяншэнне дваранскага землеўладання. З 1877 па 1905 г. ў Віленскай, Гродзенскай, Віцебскай і Магілёўскай губернях яно паменшылася на 1,3 млн. дзесяцін.

6. Павелічэнне сялянскага землеўладання – з 1877 па 1905 г. куплена 1,6 млн. дзесяцін. Паскорылася дыферэнцыяцыя сялян (10% – заможныя, сераднякі – 32%, бедната – 60% на пачатак XX ст.).

7. Пашырылася здача ў арэнду дваранскай зямлі, у 1887 г. – 2,5 млн. дзесяцін).