
- •А кадемiя кіравання пры Прэзiдэнце Рэспублiкi Беларусь
- •Эканамічная гісторыя Беларусі
- •Прадмет эканамічнай гісторыі Беларусі
- •Перыядызацыя курса эканамічнай гісторыі
- •Крыніцы па эканамічнай гісторыі Беларусі. Асноўныя задачы навукі “Эканамічная гісторыя Беларусі”
- •Задачы эканамічнай гісторыі Беларусі
- •Тэма 2.Эканамічная гісторыя Беларусі. Лекцыя 2. Гаспадарчая дзейнасць насельніцтва Беларусі ў першабытную эпоху (100 – 40 тыс. Гадоў да н.Э. – VI ст. Н.Э.)
- •Зараджэнне і развіццё прысвайвальнай гаспадаркі
- •Палеаліт
- •Мезаліт
- •Узнікненне і эвалюцыя вытворчых формаў гаспадаркі
- •Бронзавы век
- •Развіццё сельскай гаспадаркі, рамёстваў і гандлёвых адносін у перыяд распаду першабытнаабшчыннага ладу і станаўлення феадальных адносін
- •Вылучэнне рамяства і развіццё гандлю
- •Шматукладная гаспадарка
- •Кантрольныя пытанні
- •Лекцыя 3. Феадальная эканоміка на Беларусі ў іх – хіі стагоддзях
- •Асноўныя рысы і перыядызацыя феадальнага спосабу вытворчасці
- •Гаспадарчае развіццё княстваў, зямель і гарадоў на тэрыторыі Беларусі ў IX — першай палове XIII ст.
- •Земляробства
- •Бортніцтва
- •Хатнія промыслы
- •Эканамічныя прычыны феадальнай раздробленасці
- •Кантрольныя пытанні
- •Лекцыя 4. Развіццё феадальнай гаспадаркі на Беларусі ў першай палове хііі – першай палове хvіі стагоддзяў
- •Утварэнне і ўмацаванне Вялікага княства Літоўскага. Значэнне гэтых працэсаў для эканамічнага развіцця Беларусі
- •Сельскагаспадарчая вытворчасць, формы землеўладання і землекарыстання ў другой палове XIII — першай палове XVI ст. Павіннасці і катэгорыі сялян
- •Жывёлагадоўля
- •Сялянская гаспадарка. Формы павіннасцяў
- •Катэгорыі сялян
- •Формы феадальнага землекарыстання і землеўладання
- •Панская гаспадарка
- •Станаўленне фальваркава-паншчыннай гаспадаркі. Аграрная рэформа 1557 г. Асноўныя этапы юрыдычнага афармлення прыгоннага права
- •Развіццё рамяства і гандлю, таварна-грашовых адносін. Беларускія гарады
- •Структура цэха
- •Гандаль
- •Грашовае абарачэнне
- •Кантрольныя пытанні
- •Лекцыя 5. Эканоміка Беларусі ў часы поздняга феадалізму (другая палова XVII – XVIII стагоддзяў)
- •Эканамічны заняпад Беларусі ў другой палове XVII — першай палове XVIII ст.
- •Сельская гаспадарка
- •Павіннасці
- •Гандаль
- •Эканамічны ўздым на Беларусі ў другой палове XVIII ст.
- •Сельская гаспадарка
- •Сялянскія павіннасці
- •Гандаль
- •Сацыяльна-эканамічнае значэнне далучэння Беларусі да Расіі
- •Кантрольныя пытанні
- •Лекцыя 6. Эканамічнае становішча Беларусі ў перыяд узрастання капіталістычных адносін (першая палова хіх ст.)
- •Сельская гаспадарка на Беларусі. Пачатак фарміравання новых адносін у памешчыцкіх і сялянскіх гаспадарках
- •Сялянская гаспадарка
- •Павіннасці
- •Прамысловы пераварот і станаўленне фабрычна-заводскай прамысловасці на Беларусі ў першай палове XIX ст.
- •Мануфактуры
- •Фабрыкі і заводы
- •Гандаль
- •Спробы гаспадарчых рэформаў
- •Кантрольныя пытанні
- •Лекцыя 7. Эканоміка Беларусі хіх стагоддзя
- •Падрыхтоўка да адмены прыгоннага права. Механізм рэформы і яе правядзенне на Беларусі
- •Буржуазныя рэформы 60 — 70-х гг. XIX ст. Грашовая рэформа 1862 — 1863 гг.
- •Рэформы дзяржаўнага кіравання, праведзеныя ў 60—70-я гг.
- •Кантрольныя пытанні
- •Лекцыя 8. Гаспадарка Беларусі ў парэформенны перыяд (60-90-ыя гады хіх ст.)
- •Развіццё капіталістычнага спосабу вытворчасці ў сельскай гаспадарцы Памешчыцкая гаспадарка
- •Сялянская гаспадарка
- •Маёмаснае і класавае расслаенне сялянства
- •Сусветны аграрны крызіс 80—90-х гг. XIX ст.
- •Спецыялізацыя сельскай гаспадаркі
- •Рост капіталістычнай эканомікі і прамысловасці
- •Рамесная вытворчасць
- •Дробнакапіталістычныя прадпрыемствы
- •Капіталістычная мануфактура
- •Акцыянерныя кампаніі
- •Галоўныя галіны вытворчасці
- •Эканамічныя крызісы
- •Развіццё транспарту, сродкаў сувязі, гандлю. Фарміраванне буржуазіі і пралетарыяту
- •Чыгуначнае будаўніцтва
- •Гандаль
- •Кантрольныя пытанні
- •Лекцыя 9. Эканамічнае развіццё Беларусі на пачатку XX ст. (1900 - 1913 гг.)
- •Спецыфіка развіцця прамысловасці Беларусі ў пачатку XX ст.
- •Крызіс 1900 – 1903 гг. І дэпрэсія 1904 – 1908 гг.
- •Манапалістычныя аб'яднанні
- •Акцыяніраванне
- •Замежныя інвестыцыі
- •Гарады, гарадское насельніцтва
- •Дабрабыт насельніцтва Беларусі
- •Сельская гаспадарка Беларусі на пачатак XX ст. Сталыпінская аграрная рэформа на Беларусі
- •Асаблівасці рэформы на Беларусі
- •Развіццё транспарту, унутранага і знешняга гандлю, фінансава-крэдытнай сістэмы
- •Развіццё транспарту
- •Унутраны гандаль. Асноўныя прыкметы
- •Грашовая сістэма
- •Прамысловасць і сельская гаспадарка Беларусі ў гады першай сусветнай вайны
- •Эканамічная палітыка Часовага ўраду
- •Кантрольныя пытанні
- •Лекцыя 10. Эканамічнае развіццё Беларусі пасля кастрычніцкай рэвалюцыі і ў гады грамадзянскай вайны (1917 – 1920 гг)
- •Сацыяльна-эканамічныя пераўтварэнні пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 г.
- •Стан эканомікі Беларусі
- •Мерапрыемствы новай улады
- •Гаспадарка Беларусі ў час грамадзянскай вайны. “Ваенны камунізм”
- •Саўгасы
- •Прамысловасць
- •Кантрольныя пытанні
- •Лекцыя 11. Эканамічнае становішча Беларусі ў гады новай эканамічнай палітыкі (1921 – 1927 гг.)
- •Сутнасць і значэнне новай эканамічнай палітыкі
- •Развіцце сельскай гаспадаркі бсср на аснове нэПа
- •Прамысловасць і гандаль у бсср у 1921 — 1927 гг. Прамысловасць
- •Гандаль
- •Крызісы нэПа. Прычыны згортвання новай эканамічнай палітыкі
- •Кантрольныя пытанні
- •Лекцыя 12. Гаспадарка Беларусі ў гады першых пяцігодак і ўсталявання таталітарнага рэжыму (1928 —1941 гг.)
- •Фарміраванне камандна-адміністрацыйнай сістэмы кіравання гаспадаркай. Індустрыялізацыя
- •Праграма м.І.Бухарына
- •Праграма “вялікага скачка” і.Сталіна
- •Першы пяцігадовы план развіцця народнай гаспадаркі і культуры бсср
- •Другі пяцігадовы план
- •Трэці пяцігадовы план
- •Масавая калектывізацыя. Яе наступствы для развіцця сельскай гаспадаркі Беларусі
- •Першы пяцігадовы план
- •Другая пяцігодка (1933 – 1937 гг.)
- •Трэцяя пяцігодка (1938 – 1942 гг.)
- •Сацыяльная палітыка на Беларусі ў 1928 – 1941 гг. Матэрыяльны дабрабыт беларусаў Насельніцтва Беларусі
- •Жыццёвы ўзровень насельніцтва
- •Сацыяльная палітыка ў адносінах да калгаснікаў
- •Адукацыя
- •Кантрольныя пытанні
- •Лекцыя 13. Эканамічнае развіццё заходняй Беларусі ў складзе Польшчы (1921 – 1939гг.)
- •Развіцце прамысловасці на заходнебеларускіх зямлях у 1921 – 1939 гг.
- •Насельніцтва
- •Грашовая рэформа
- •Эканамічны крызіс 1929 — 1933 гг.
- •Стан сельскай гаспадаркі Заходняй Беларусі (1921 – 1939 гг.)
- •Памешчыцкая гаспадарка
- •Сялянская гаспадарка. Катэгорыі сялян
- •Рэформа ў сельскай гаспадарцы
- •Парцэляцыя
- •Камасацыя
- •Ліквідацыя сервітутаў
- •Узровень матэрыяльнага дабрабыту насельніцтва Заходняй Беларусі ў 1921 – 1939 гг.
- •Умовы працы
- •Беспрацоўе
- •Падатковая палітыка
- •Спажыванне
- •Кантрольныя пытанні
- •Лекцыя 14. Гаспадарка Беларусі ў гады Вялікай Айчыннай вайны (1941 – 1945 гг.)
- •Эвакуацыя насельніцтва і сродкаў вытворчасці з тэрыторыі рэспублікі. Працоўны гераізм беларускага народа ў савецкім тыле
- •Мабілізацыя эканомікі
- •Эвакуацыя
- •Праца беларускай прамысловасці ў тыле
- •Асаблівасці вытворчасці на акупіраванай тэрыторыі
- •Мерапрыемствы акупацыйных улад
- •Прамысловасць зон
- •Першыя аднаўленчыя работы ў 1943 — 1945 гг.
- •Кантрольныя пытанні
- •Лекцыя 15. Развіццё эканомікі Беларусі ў пасляваенныя гады (1946 – 1950 гг.)
- •Аднаўленне і далейшае развіццё прамысловасці і транспарту
- •Умовы адраджэння эканомікі
- •Асаблівасці пачатку адраджэння
- •Чацьвёртая пяцігодка (1946-1950 гг.)
- •Адраджэнне сельскай гаспадаркі. Прымусовая калектывізацыя ў заходніх абласцях Стан с/г на пачатак чацьвёртай пяцігодкі
- •Матэрыяльнае становішча насельніцтва. Гандаль і грашовае абарачэнне
- •Кантрольныя пытанні
- •Лекцыя 16. Эканоміка Беларусі ў перыяд спроб эканамічных пераўтварэнняў (50 – 60-ыя гг.). Эканамічнае развіццё Беларусі ў 70-ыя – першай палове 80-ых гг.
- •Развіццё гаспадаркі Беларусі ў 50-я гг. Спробы сацыяльнай пераарыентацыі эканомікі
- •Пятая пяцігодка (1951-1955 гг.)
- •Прамысловасць
- •Шостая пяцігодка (1956-1960 гг.)
- •Сельская гаспадарка Беларусі ў 60-я гг.
- •Сёмая пяцігодка
- •Прамысловасць Беларусі ў 60-я гг. Гаспадарчая рэформа і яе асноўныя вынікі.
- •Сямігадовы план развіцця народнай гаспадаркі
- •Развіццё сацыяльнай сферы. Рост дабрабыту беларусаў у 60-я гг.
- •Супярэчнасці развіцця прамысловасці, транспарту, сувязі ў 70-я – першай палове 80-х гг. Нарастанне крызісных з’яў
- •Перыяд "застою"
- •Асноўныя прычыны зніжэння тэмпаў росту эканомікі
- •Сельская гаспадарка Беларусі ў 70-я – першай палове 80-х гг. Абвастрэнне харчовай праблемы
- •Харчовая праблема
- •Сацыяльная палітыка ў 70-я – першай палове 80-х гг., неабходнасць рэформ
- •Кантрольныя пытанні
- •Лекцыя 17. Эканамічнае развіццё Рэспублікі Беларусь у перыяд пераходу да новых эканамічных адносін і умаццавання дзяржаўнасці
- •Эканоміка бсср у другой палове 80-х гг., неабходнасць рэформ
- •Першы этап рэфармавання (1985-1987 гг.)
- •Другі этап рэфармавання (з чэрвеня 1987 г.)
- •Сутнасць праграмы «500 дзён»
- •Сацыяльна-эканамічны стан Рэспублікі Беларусі ў 1991-2001 гг. Праграмы развіцця эканомікі рэспублікі
- •Прыкметы крызісу пачатку 90-х гг.
- •Праграма неадкладных мер па выхаду эканомікі Рэспублікі Беларусь з крызісу (1994 г.)
- •Асноўныя накірункі сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь на 1996 – 2000 гг.
- •Сацыяльная палітыка
- •Канцэпцыя і Праграма сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь на 2001 – 2005 гг.
- •Кантрольныя пытанні
- •Экзаменацыйныя пытанні
- •Літаратура
Сялянская гаспадарка
Каля 70% беларускіх сялян мелі сваю гаспадарку і карысталіся зямельным надзелам з умовай выканання павіннасцяў. Невялікую групу (каля 30%) складалі дваровыя сяляне, якія не вялі сваёй гаспадаркі, працавалі на памешчыцкім двары і знаходзіліся на натуральным утрыманні. У Віленскай, Гродзенскай і Мінскай губернях пераважала сялянскае падворнае землекарыстанне, а ў Віцебскай і Магілёўскай — абшчыннае.
Прылады працы – тыя ж, што і ў папярэдні перыяд. У адзінкавых заможных сялянскіх гаспадарках былі ўжо веялкі, малацілкі і іншыя машыны.
Агратэхніка – рэгулярнае трохполле. У заможных гаспадарках пачалі сеяць кармавыя травы, асушаць балоты, набываць лепшае насенне для пасеву, ужываць на ўгнаенне іл і торф.
Культуры – у асноўным тыя ж, з’явілася бульба (сярэдзіна стагоддзя – каля 4% плошчы). Увядзеннеў севазварот бульбы садзейнічала пераходу ад трох- да чатырохполля. Ураджайнасць : збожжавых - у сярэднім сам-3, бульбы — сам-6. На сялянскую гаспадарку прыходзілася два валы або адзін конь. Трымалі 1 — 4 авечак і свіней, кароў, птушку.
Памер надзелаў – неаднолькавы. У сярэднім – каля 10-12 дзесяцін. Складаўся з дзвюх аднолькавых частак – цяглай і прыёмнай доляў. За цяглую сяляне адбывалі прыгон, за прыёмную плацілі аброк. Да сярэдзіны стагоддзя паскорылася абеззямельванне сялян.
Зямельныя сервітуты – распаўсюджаны на Беларусі, давалі сялянам права праезду, карыстання сенажацямі, ляснымі ўгоддзямі, выпасу жывёлы, рыбнай лоўлі і інш. Усё гэта на пэўных умовах было значнай падмогай у гаспадарцы сялян.
Павіннасці
Самай цяжкай формай была аддача сялян падрадчыкам па кантрактах на сплаўныя, будаўнічыя і зямельныя работы на працяглы перыяд. Памеры паншчыны значна выраслі і дасягалі шасці дзён у нядзелю (селянін выкарыстоўваў свой інвентар і цяглую сілу). Аброчныя сяляне выплочвалі 20 — 80 руб. у год, плацілі даніну і выконвалі дадатковыя павіннасці ў маёнтках.
У 50-я гг. XIX ст. з'явіўся няспынны рост нядоімак дзяржаўных падаткаў. Падушны падатак беларускія сяляне плацілі залатой і срэбнай манетай, што было ў 4 — 5 разоў даражэй за асігнацыі. На 1856 г. недоімкі склалі 8 млн. руб. ці каля 30% недоімак па імперыі.
Сялянская гаспадарка паступова звязвалася з рынкам праз базары і кірмашы. Але гандлёвыя сувязі сельскай гаспадаркі насілі аднабаковы характар – амаль усе грошы ішлі на ўплату памешчыцкіх і дзяржаўных падаткаў. Сялянская гаспадарка заставалася натуральнай. Крыніца грошай – адыходныя промыслы, былі звязаны з сезоннымі, сплаўнымі і земляробчымі работамі. Вялікая колькасць сялян працавала ў 50-я гг. на будаўніцтве чыгунак за межамі тэрыторыі Беларусі
Наглядалася расслаенне сялянскіх гаспадарак, яно было больш глыбокім у заходняй і цэнтральнай частках Беларусі. Але заможных сялян у гэтых рэгіёнах Беларусі ў параўнанні з цэнтральнымі губернямі Расіі было вельмі мала.
Такім чынам, да сярэдзіны XIX ст. працэс разлажэння феадальна-прыгонніцкай гаспадаркі паглыбіўся і можна гаварыць аб яе крызісе. Прыкметы крызісу:
Упала прыбытковасць памешчыцкіх маёнткаў.
Выраслі дзяржаўныя нядоімкі.
Адбывалася маёмаснае і сацыяльнае расслаенне сялянства, яго заможная вярхушка вяла гандлёвае земляробства або валодала прадпрыемствамі і капіталамі.
Паступова ўкараняліся элементы капіталізму – прымяненне вольнанаёмнай працы, машыннай тэхнікі, спецыялізацыя гаспадарак, пастаўка прадуктаў сельскагаспадарчай вытворчасці на рынак і інш.