Гаспадарчае развіццё княстваў, зямель і гарадоў на тэрыторыі Беларусі ў IX — першай палове XIII ст.

У сярэдзіне IX ст. крывічы-палачане стварылі самастойнае Полацкае княства — першае дзяржаўнае ўтварэнне на тэрыторыі Беларусі. На поўначы яно межавала з Ноўгарадскай зямлёй, на ўсходзе — са Смаленскай, на поўдні — з Тураўскай, на захадзе — з землямі балтаў. Полацкае княства займала паўночна-ўсходнюю частку сучаснай Беларусі і некаторыя сумежныя тэрыторыі. Тураўскае княства – другое дзяржаўнае ўтварэнне на беларускіх землях. Паўночная мяжа Тураўскага княства праходзіла ў сярэдняй Беларусі, усходняя — па Дняпры, на захадзе Тураўскае княства межавала з яцвягамі, на поўдні — з валынянамі. Частка сучаснай Беларусі займала Смаленскае княства, (Мсціслаў, Крычаў, Орша).

На адпаведным этапе гісторыі старажытнабеларускія княсты ўваходзілі ў склад Старажытнарускай дзяржавы, па-іншаму – Імперыі Рурыкавічаў. У любым выпадку, палітычнае аб'яднанне асобных княстваў не падмацоўвалася рэальнымі эканамічнымі сувязямі і было нетрывалым.

Узровень эканамічнага развіцця нашых продкаў у IX – першай палове XIII ст., характарызаваўся дасканалымі па тым часе прыладамі працы, прагрэсіўнымі формамі гаспадарання і выразнымі раннефеадальнымі грамадскімі адносінамі пры захаванні рэшткаў абшчыннага і рабаўладальніцкага ўкладаў.

Земляробства

Земляробства, было асноўнай галіной гаспадаркі для ўсяго насельніцтва першых дзяржаўных утварэнняў на тэрыторыі сучаснай Беларусі. На змену падсечна-агнявому, характэрнаму для ранейшых часоў, прыйшло ворнае земляробства. Калі ў сярэдзіне 1 тыс. н.э. асноўнымі прыладамі земляробаў на тэрыторыі Беларусі былі жалезная сякера, драўляная саха і барана, якімі распрацоўвалі вызваляемыя ад лесу ўчасткі пашы, то ў IX — XI стст. ужо часта сустракаецца вялікае драўлянае рала з жалезным наральнікам (папярэднік плуга). Больш шырока сталі выкарыстоўваць валоў і коней як цяглавую сілу, а не для харчавання. У летапісах ужо ўпамінаюцца азімыя і яравыя пасевы.

Цяжкая шматвяковая папярэдняя праца па расчыстцы лесу прывяла да з'яўлення вялікіх плошчаў ворных земляў. Апрацоўка ворыва ўжо не патрабавала працы шматлікіх родавых калектываў, асноўныя гаспадарчыя работы маглі ўжо весціся адной сялянскай сям'ёй (адным "дымам", адным "ралам"). Гэтая гаспадарчая адзінка становіцца адзінкай падаткаабкладання.

Тым не менш, на поўдні Беларусі, у Прыпяцкім Палессі, вялікія забалочаныя прасторы і густыя лясы прымушалі яшчэ доўга весці земляробства ў форме лясной аблогі і ляда. Невыпадкова аж да XIX ст. на Палессі захоўвалася архаічная вялікая патрыярхальная сям'я — палескае "дворышча", якая вяла такую гаспадарку.

Акрамя сахі і рала продкі беларусаў выкарыстоўвалі ў сваёй сельскагаспадарчай працы сярпы з насечкаю, якія па форме нагадваюць сучасныя. У IX ст. жалезныя сярпы мелі наваранае стальное лязо, больш буйныя памеры, моцна загнутую рабочую частку і прамую ручку. Драўляныя бароны, граблі, цапы, лапаты, матыкі пры археалагічных раскопках не выяўлены (акрамя жалезных аковак матык і лапат), але іх існаванне пацвярджаюць мініяцюры старажытных летапісаў. Сеялі і ўбіралі ўраджай уручную, малацілі драўлянымі цапамі. Для памолу зерня шырока распаўсюдзіліся круглыя каменныя жорны. Захоўвалася зерне ў спецыяльна прыстасаваных свірнах. Алей выціскалі простымі прэсамі.

Новыя тэхналогіі ў земляробстве былі звязаны з выкарыстаннем двухполля і ўзнікненнем архаічнага трохполля. Адно поле засявалася, а другое ў гэты час знаходзілася пад парам альбо адно поле засявалася яравымі, другое — азімымі, трэцяе было пад парам. Найбольш распаўсюджанымі збожжавымі культурамі на тэрыторьгі Беларусі былі жыта і пшаніца. Значнае месца займалі ячмень, авёс і проса. Шырока культываваліся бабы, гарох, віка, а таксама алейныя і валакністыя культуры — лён і каноплі.

Старажытнае насельніцтва Беларусі мела агароды і сады. Вырошчвалі амаль усю зараз вядомую агародніну і садавіну. Шырока былі распаўсюджаны капуста, рэпа, агуркі, буракі, рэдзька, морква і цыбуля. Пісьмовымі і археалагічнымі матэрыяламі засведчана развядзенне яблынь, груш, вішань, сліў.

Цесна звязана з земляробствам жывёлагадоўля. Галоўным памагатым селяніна быў конь, не меншае значэнне мела і буйная рагатая жывёла. Яна давала мяса, малако, скуру, рог, косткі, якія шырока выкарыстоўваліся ў гаспадарцы. Валы таксама сталі выкарыстоўвацца і ў якасці цяглавай сілы. Галоўным чынам дзеля воўны разводзіліся авечкі і козы. Шырокае развіццё ў гэты час атрымала свінагадоўля. Ужыванне свініны, напрыклад, было абавязковым у рытуале сустрэчы новага года. Ворнае земляробства немагчыма ўявіць без угнаенняў, адзінай кныніцай была жывёлагадоўля.