17. Основные положения уголовного права вкл в XIII-XVI веках.

Законодательство ВКЛ различало речи кровавые (наи­более тяжкие преступления, за которые полагается смерт­ная казнь) и речи меньшие (менее тяжкие преступления). Уголовной ответственности подлежали вменяемые фи­зические лица, достигшие возраста ответственности. По Статуту 1588 г. он составлял 16 лет. Несовершеннолетние и невменяемые ("дурни", "шалёные") привлекались к ответственности только при повторном совершении пре­ступления. Несмотря на декларирование в статутах равен­ства сословий перед законом, во многих статьях преду­сматривалась различная ответственность для шляхты и простых людей.

По субъективной стороне преступления делились на умышленные ("умысльне") и неумышленные ("неумысль-не", "пригодное"). При неумышленном преступлении наказание смягчалось: виновный платил штраф в пользу потерпевшего и освобождался от смертной казни, тю­ремного заключения. Выделялось три стадии преступного деяния: преступное намерение, покушение, оконченное преступление.

Виды преступлений по объекту посягательства:

• против государства;

• против порядка управления и суда;

• воинские;

• против личности;

• против семьи и нравственности;

• против имущества.

Наиболее тяжкими считались государственные престу­пления: ображенье маестату господарского (преступле­ния против великого князя), змова (заговор с целью убий­ства государя), бунт (вооружённое выступление с целью захвата власти), здрада (помощь неприятелю, сдача кре­пости). Государственного преступника и его совершен­нолетних сыновей, знавших о преступлении, лишают чести и казнят, а имущество конфискуют. Несовершен­нолетние сыновья и дочери лишались отцовского иму­щества. Жена преступника, доказавшая свою непричаст­ность к преступлению присягой, сохраняла свои родо­вые имения и вено.

Цели наказания:

• возмездие (месть);

• компенсация ущерба;

• устрашение.

Применялись следующие наказания: штрафы (годов­щина — за убийство, навязка — за иные преступления); смерт­ная казнь; телесные; выдача преступника потерпевшему; тюремное заключение на срок не более чем I год и 6 недель; изгнание и объявление вне закона (выволание)\ лишение чести; покаяние; лишение должности.

18 Основные положения гражданского права Беларуси в 16-17 вв.

Цывільнае феадальнае права на Беларусі ў 16 ст. склалася пад уздзеяннем таварнаграшовых адносін і гандлёвага капіталу, што спрыяла зараджэнню ў яго нетрах норм, характэрных для буржуазнага права і яго ўсесаслоўнасці.

Непрызнанне за сялянамі права ўласнасці на зямлю і іншыя абмежаванні іх правоў,

Грамадзянская дзеяздольнасць мужчын прызнавалася з 18 гадоў, а дзяўчат з 13 (раздз. 6, арт. 1). Аднак і дасягнуўшы гэтага ўзросту, яны не атрымлівалі поўнай грамадзянскай дзеяздольнасці. Удава карысталася больш шырокімі правамі, чым замужняя жанчына. Яна магла самастойна весці свае справы ў судзе або даручаць іх адвакату.

Асобы, якія не здольныя былі разумець характару сваёй дзейнасці (“дурні”, “шалёныя”), поўнасцю пазбаўляліся грамадзянскай дзеяздольнасці, іх правы абаранялі іх законныя прадстаўнікі (бацькі і блізкія родзічы) і апекуны.

Цэнтральнае месца ў цывільным праве займалі нормы рэчавага і абавязацельнага права, якія замацоўвалі за пануючым класам. Галоўнае значэнне надавалася маёнткам і землям, якія апрацоўваліся феадальназалежнымі людзьмі і чэляддзю нявольнай. Грамадзянскаму праву былі вядомы наступныя правы на рэчы: уласнасць, валоданне (держание), залог (застава), сервітуты.

Паводле Статута 1588 г., зямельныя ўладанні феадалаў падзяляліся на тры асноўныя катэгорыі: 1) вотчыну; 2) маёнтак, выслужаны ці атрыманы ў карыстанне (дзяржанне) на пэўны час; 3) купленіны – маёнткі, набытыя паводле дагавору купліпродажу навек.

Буйнейшым уласнікам земляў і маёнткаў на Беларусі ў 16 ст. была феадальная дзяржава. Права ўласнасці феадалаў на зямлю вынікала ў першую чаргу з падараванняў гасудара.

Рост вытворчасці і развіццё гандлю выклікалі значнае пашырэнне крэдытнаграшовых адносін, што ў сваю чаргу запатрабавала уніфікацыі і больш поўнай рэгламентацыі прававых норм, якія рэгулявалі забеспячэнне крэдыта залогам маёмасці. Сервітуты як рэчавае права карыстання чужой рэччу былі добра вядомы праву Беларусі 16 ст. Напрыклад, жыхары гарадоў і вёсак карысталіся правам браць дровы і будаўнічыя матэрыялы на ўласныя патрэбы ў дзяржаўных лясах і пушчах, маглі пасвіць жывёлу, збіраць грыбы і ягады, трымаць пчаліныя борці, праходзіць і праязджаць праз чужыя землі. Сервітутныя правы забяспечваліся звычаёвым і пісаным правам. Залежны чалавек не меў права без згоды свайго пана заключаць пагадненні аб зямлі, паручыцца па абавязацельству на суму больш чатырох коп грошаў. У выпадку невыканання свайго абавязацельства вольны просты чалавек мог быць перададзены крэдытору для адпрацоўкі доўгу і страчваў сваю свабоду.

Усе здзелкі, як правіла, павінны былі заключавда ў прысутнасці сведак і з выкананнем некаторых рытуальных дзеянняў – рукабіццё, магарыч, памятнае і інш. Здзелкі аб зямлі павінны былі запісвацца ў службовых асоб у прысутнасці сведак, а потым заносіцца ў актавыя кнігі земскага суда. Пісьмовая форма прадугледжвалася і для дагавору пазыкі на суму звыш 10 коп грошаў.

Сістэма абавязацельнага права, выкладзеная ў Статуце 1588 г., была высокаразвітай і рэгулявала грамадзянскія прававыя адносіны ў гэтай галіне на працягу двух стагоддзяў