Пытанне 17. Публіцыстыка ў перыяд станаўлення вкл. “Пахвала Вітаўту” як узор сярэднявечнай пубіліцыстыкі.

Арыгінальны помнік беларускай старажытнай літаратуры ранняга перыяду – “Пахвала вялікаму князю Вітаўту”. Яна вылучаецца сярод іншых частак Беларуска-літоўскага летапісу 1446 г. характарам зместу і выкладу, жанравай формай і стылем. Гэта не звычайнае апавяданне пра пэўныя гістарычныя падзеі, а ўсхваляванае лірычнае слова пра вялікага князя, урачысты апафеоз велічных вынікаў яго дзяржаўнай дзейнасці. Аўтар “Пахвалы Вітаўту” ўстаўляе князя як мудрага і ўсемагутнага валадара, даносіць да чытача свае ўяўленне пра яго веліч і свабоду. Аўтар гаворыць пра агмоны палітычны ўплыў Вітаўта ў Еўропе, пра яго вялікі міжнародны аўтарытэт. Кіраўнікі шмат якіх дзяржаў і княстваў жывуць з ім у вялікай любві, вялікую чэсць і пашану да яго маюць. Усемагутны Вітаўт, сцвярджае аўтар, узводзіў на трон і пазбаўляў улады татарскіх ханаў у грознай Залатой Ардзе і фактычна валодаў усёй рускай зямлей.

“Пахвала Вітаўту” – вельмі цікавы і каштоўны помнік літаратуры іграмадска-палітычнай думкі Беларусі першай паловы 15 ст. У ей у сціслай, скандэсаванай форме выказана гістарычная канцэпцыя ўсяго Беларуска-літоўскага летапісу 1446 г., яго асноўная ідэя. У гэтым летапісным зводзе сцвярджаецца погляд на Вялікае княства Літоўскае як на літоўска-славянскую дзяржаву, якая прызнаецца галоўўным цэнстрам палітычнага аб’яднання ўсходнеславянскіх зямель. Гэтая канцэпцыя была ідэалагічным абагульненнем і абгрунтаваннем цэнтралізатарскай палітыкі літоўска-беларускіх князеў Альгерда і Вітаўта на Русі.

Пытанне 18. Куртуазная проза ў эпоху вкл. Тэма кахання ў аповесці пра Жыгімонта 2 Аўгуста і Барбару Радзівіл. (перакладны раман “Аповесць пра Трышчана”).

РЫЦАРСКИЙ роман - эпический жанр средневековой куртуазной литературы, сменивший героический эпос (12-14 вв.). В центре индивидуализированный образ героя-рыцаря, его подвиги во имя собственной славы, любви, религиозно-нравственного совершенства (роман "Тристан и Изольда").

У сваей сучаснай якасцi жанру мастацкай лiтаратуры аповесць з’яуляецца толькi у XVIII ст. Таму Biдавочна, што ужыванне тэрмiна «аповесць» у назвах творау дауняе лiтаратуры — безумоуна, жанравая дэфiнiцыя, але яна значна шырэйшая за сённяшняе разумение аповесi. Адрозна ад сучаснай, старажытная аповесць вар’iравалася ад малых жанравых формау (тыпу апавядання) да больш аб’ёмных (накшталт сучасных aповесцi i рамана). Разам з тым, асобныя повести паводле ix iдэaлaгiчнaй скiраванасi могуць быць аднесены да рыцарскага рамана, жанрава-вiвдавая дэфiнiцыя якога, зноу жа, не зyciм адпавядае сучаснаму разумению рамана. Да падобных творау у дауняй беларускай лиаратуры адносяццадва перакладныя рыцарсюя раманы XVI ст. — «Аповесць пра Трышчана» i «Гiсторыя пра князя Гвiдона»

». У аповесци, як не раз зауважалi даследчыки, выразна прасочваецца неадназначнасць кампазицыйнай арганизацыи так званых першай i другой частак. I што характэрна — чым меншую ролю адыгрывае у творы рыцарская авантура, тым больш свабодны ён у кампазицыйным плане. Словам, рыцарская авантура прама уплывала на иншыя кампазицыйныя адзинки. Любоуная авантура, якая раней з’яулялася неад’емнаю часткаю рыцарскай авантуры, набывае самастойнае значэнне. На наш погляд, звязана гэта з тым, што, адрозна ад заходнееурапейскай верси «Трыстана», у беларуским пе-ракладзе на першае месца выходзщь дзеянне, якое у дачыненни да рыцара выражаецца у авантуры. Аутара цикавиць менавита дзеянне, паслядоунасць дзеянняу, ix аписанне i пераличэнне, а не ацэнка. Дзеянне звязаназ самым папулярным героем — Трышчанам, таму учынки астатних персанажау асвятляюцца настольки, накольки яны суадносяцца з уынками Трышчана. Дзеянне разглядаецца як акт выражэння моцы або вяршэнства над суперникам ци ворагам, што легка пацвярджаецца наступным энизодам. Да-ведаушыся, што Паламидаж кахае 1жоту Трышчан таксама упершыню звяртае на яе увагу як на годную кахання жанчыну Але дзеянне гэтае выкликана не любоуным пачуццём, а жаданнем Трышчана пераузысци, апярэдзиць Паламидажа у каханни, як хацелася яму, зрэшты, пераузысци яго i у рыцарским майстэрстве. Дасягненне адной мэты павинна было заканчвацца пастаноукай чарговай мэты. Рыцарская авантура, якая з’яуляецца выражэннем працэсу дасягнення мэты,аказваецца, таким чынам, перманентнай.

Любоуная авантура была у рыцарским рамане важнай кампазицыйнай адзинкай да таго часу пакуль рыцарскае каханне падзяляла «душу i цела». Як толью каханне начало разумецца як цялеснае, а у выпадку з творами пра Трыстана яно амаль заусёды таким i было, любоуная авантура становицца або другаснай, або вядучай. У першым выпадку любоуная авантура падпарадкоуваецца рыцарскай (што вызначае авантурны раман), у другим — падпарадкоувае сабе рыцарскую авантуру i разбурае структуру рыцарскага рамана (што вызначае любоуны раман). Аднак у абодвух выпадках падобныя творы у тэматычным i идэйным планах яшчэ могуць быць зaлiчaны да рыцарскай литаратуры. Выразнае вылучэнне рыцарскай авантуры на першы план дае нам падставы назваць «Аповесць пра Трышчана» адзиным ваусход-неславянских литаратурах i наогул.

Тэрмин «раман» у сярэднявечнай заходнееурапейскай культуры меу героика-эстэтычны характар, ён адлюстроувау светауспрыманне рыцарс­кага саслоуя. Беларуская шляхта з’яуляецца на гистарычнай арэне у той час, кали раман ужо страчвау патэнцыял свайго станаулення i идэалагичную

аснову для далейшага развицця у выглядзе рыцарскага (куртуазнага) рамана (мяжа XIII–XIV стст.). Аднак паводле идэйна-эстэтычных i кампазицыйных асабливасцяу «Аповесць пра Трышчана» i «Аповесць пра Баву» без сумнення павинны быць заличаны да рыцарскага рамана. Таму выкарыстанне тэрмина «раман» у дачыненни да творау старабеларускай литаратуры будзе апрауданым, кали яго ужываць з канкрэтна-гистарычнага гледзишча — гледзишча сярэднявечнага чалавека — як комплексную литаратурна-мастацкую катэгорыю.