Пытанне 12. Слова пра паход Ігаравы” як помнік літ-ры. Пафас, героі, мастацкія асаблівасці.

«Слова аб палку Ігаравым, Ігара сына Святаслава, унука Алегава», такую назву мае арыгінал, было створана прыблізна ў 1185 — 1187 гг. Як лічаць даследчыкі, верагодным месцам яго напісання з'яўляецца Кіеў. Твор прысвечаны гістарычна сапраўдным падзеям. У 1185 г. ноўгарадсеверскі князь Ігар Святаслававіч, не ўзгадніўшы свае дзеянні з кіеўскім князем Святаславам, а толькі заручыўшыся падтрымкай роднага брата Усевалада, рушыў сваю дружыну ў палавецкі стэп. Паход скончыўся бясслаўна і меў вельмі сумныя вынікі для ўсходнеславянскіх земляў. Акрыленыя перамогай полаўцы рынуліся на Старажытную Русь.

Усхваляванае апавяданне пра сучаснасць дапаўняецца ў «Слове...» аўтарскімі адступленнямі, згадкамі пра мінулае роднай зямлі. Прычыны няўдалага паходу князя Ігара невядомы аўтар шукае ў сацыяльна-палітычных абставінах таго часу. Перажываючы за лес радзімы, яе будучыню, аўтар у лірычных адступленнях заклікае князёў да адзінства, асуджае звадкі і міжусобныя войны. У мінулым Старажытнай Русі ён бачыць як вартае, годнае, чым можна ганарыцца, так і тое, што стала пачаткам сучасных бед і трагедый. У творы згадваецца чарнігаўскі князь Алег Святаслававіч (народ яго перайменаваў у Гарыславіча), які жыў у XI ст. Ён уступіў у саюз з полаўцамі, «мечам каваў крамолу і стрэлы на зямлі сеяў», — гаворыцца пра яго ў «Слове...».

Асноўная ідэя «Слова пра паход Ігаравы» — палкі заклік да яднання старажытнарускіх князёў перад тварам навіслай над Радзімай знешняй пагрозы. Гэта вынікае са зместу ўзноўленых у творы падзей, пра гэта гаворыць аўтар у адступленнях.

У творы паўстае шмат рэальных гістарычных асоб, князёў, што жылі ў XI і XII стст. Своеасаблівае месца сярод іх займае князь Усяслаў, які ўсё свае некароткае жыццё прысвяціў барацьбе за магутнасць і незалежнасць Полацкай зямлі. Вобраз гэты абмаляваны досыць шырока, ярка, з вялікай доляй сімпатыі і спачування. «Хоць і вешчую меў душу ў дзёрзкім целе, ды часта ад бедаў цярпеў ён», — гаворыцца пра полацкага князя ў «Слове...». Як лічыць беларускі даследчык В. Чамярыцкі, у асобе Усяслава Чарадзея старажытны аўтар бачыў антыпода здрадніку Алегу Святаслававічу, які не аднойчы прыводзіў ворагаў на Русь.

«Слова пра паход Ігаравы» ўражвае не толькі сваім глыбокім патрыятызмам, але і сілай, яркасцю мастацкіх карцін і вобразаў. Твор увабраў дахрысціянскую, народна-паэтычную традыцыю. Аўтар звяртаецца да язычніцкай сімволікі і славянскай міфалогіі (па загінуўшых у бітве «закрычала Карна, і Жля ў знямозе паскакала па Рускай зямлі»), шырока выкарыстоўвае фальклорныя прыёмы і сродкі. Як і ў вуснай народнай творчасці прыродаў «Слове...» адухоўленая. Яна жыве разам з чалавекам, папарэджвае яго, дапамагае яму ці, наадварот, шкодзіць. Як народныя галашэнні-заклінанні падае аўтар плач Яраслаўны:

На Дунаі чуцен голас Яраслаўны, самотнай чайкаю кігіча рана: «Палячу, — кажа, — чайкаю па Дунаі, абмачу белшаўковы рукаў у Каяле, абатру князю крывавыя яго раны на целе яго крамяным.

Адкрытае ў 90-я гт. XVIII ст. «Слова пра паход Ігаравы» перакладзена на многія славянскія і неславянскія мовы. Упершыню па-беларуску «Слова...» загучала дзякуючы М. Багдановічу, які ў 1910 г. пераклаў невялікі ўрывак, прысвечаны аднаму з полацкіх князёў («Песня пра Ізяслава Полацкага»). Цалкам старажытны твор быў перакладзены Я. Купалам і М. Гарэцкім (1919—1921), Р. Барадуліным (1985). Даследчыкі вылучаюць вольныя (Я. Купалы) і дакладныя (Р. Барадуліна) паэтычныя пераклады.

Пытанне 13. Літаратура эпохі станаўлення ВКЛ. Гісторыка-культурны кантэкст, жанры, сюжэты.

Полацкае княства аслабла. Литва Миндоўга.

Развіцце культуры:

Пленна развіваецца архітэктура. У 14-15стст. На землях княства з’яўляецца раманскі стыль- будуюцца магутныя мураваныя замкі; мяняецца асяроддзе літаратуры-яна набывае дзяржаўны характар.

У 13-15стст. былі выпрацаваны асноўныя віды і жанры беларускага фальклору(казкі, каляндарная абрадавая паэзія, прыказкі, прымаўкі і т.п.).

Старажытнарускія літаратурныя традыцыі былі вызначальнымі і ў 14-15стст., на першым этапе станаўлення ўласна беларускай літаратуры. Асабліва актыўна чыталіся і перапісваліся папулярныя і неабходныя для богаслужэння кнігі Бібліі: Псалтыр, Апостал, Евангелле. Шырока распаўсюджваліся жыціі святых і творы царкоўнай аратарскай прозы, апокоыфы. З твораў свецкага характару на бел.землях працягвалі свае жыцце гістарычныя аповесці і дыдактычныя навелы, хронікі, летапісы.

А вось летапісанне усе больш адносіцца да дзяржаўнай справы, так сказаць выконвае ролю тагачасных СМІ, стварае грамадскую думку і ўздзейнічае ідэалагічна.

Летапісы мяняюцца: узмацняецца фабульнасць (сюжэтнасць)\\ замест пагадовых запісаў з’яўляюцца развітыя гістарычныя сюжэты\\ з’яўляецца псіхалагізм, характары

Летапісы складаюцца ў зводы; летапісы і хронікі нагадваюць раманы.

Напрыклад, “Летапіс вялікіх князеў літоўскіх”(дынастыйная барацьба; пачынаецца з Гедыміна), “Беларуска-Літоўскі летапіс”(цэнтральная падзея – гісторыя каранацыя Вітаўта).

16ст. – вызваленне Масквы ад татарскага прыгнету.→ Маскоўскае княства мацнее; узнікае дактрына, што Масква – трэці Рым, а чацвертаму не бываць! Пачынаюцца войны з Маскоўскім княствам. \\У 16ст. летапісы і хронікі мелі ідэалагізаваны характар.

Сюжэты: гістарычныя(рэальныя)\\міфалагізаваныя\\сямейна-бытавыя(дынастыйныя адносіны)

Зводы: гістарычныя : Хроніка Вялікага княства Літоўскага, Рускага, Жамойцкага Хроніка Быхаўца\\ міфалагічныя : заснаванне Літвы Палямонам, сон пра жалезнага ваўка і т.п.

Майстры:Рыгор цамблак, Скарына, Гусоўскі.