§ 23. Абагульняльныя словы

Абазначаюць родавае паняцце пры аднародных членах і выконваюць аднолькавую з імі сінтаксічную функцыю.

У якасці абагульняльных слоў ужываюцца:

1. азначальныя займеннікі:

   кожны, увесь (усе, усё), усякі

2. адмоўныя займеннікі:

   ніхто, нішто

1. прыслоўі:

ніколі, нідзе, заўсёды, усюды

4) назоўнікі і дзеясловы.

23.1. Знакі прыпынку пры абагульняльных словах

1. Пасля абагульняльнага слова ставіцца двукроп'е:

     Усё злівалася з гарызонтам: дрэвы, стагі, будынкі.

2. Пасля аднародных членаў сказа перад абагульняльным словам ставіцца працяжнік:

     Будынак, парк і агароджа — было ўсё слаўна і прыгожа.

3. Калі аднародныя члены стаяць у сярэдзіне сказа, то пасля абагульняльнага слова ставіцца двукроп'е, а пасля аднародных членаў — працяжнік:

     Усё разам: і хаты, і поле, і дарога — чарнела ад асенняй імглы і туману.

Практыкаванне 37. Спішыце, падкрэсліце абагульняльныя словы пры аднародных членах сказа і пастаўце патрэбныя знакі прыпынку.

1. Бывала, нідзе не пачуеш аніякага голасу ні дома ні на вуліцы. 2. Ад спёкі застыла ўсё і далёкі сіні лес і поле і хаты і самі людзі…3. У хаце не было нікога ні старых ні малых. 4. Поле і будынкі усё пакрыта снегам. 5. Люба ўзялася за работу набрала бярэмя дроў унесла ў хату і стала класці ў печ. 6. Дзяцінства маладосць юнацтва сілы словам, усё аддавалася зямлі. 7. Пайсці ў грыбы ці ў тую рыбу або паехаць на сядзібу ці ў млын малоць на хлеб збажынку усё гэта вабіла хлапчынку. 8. Усюды на чыгунцы у дэпо на электрастанцыі працуюць нашы людзі. 9. Усё сена жыта ячмені і аўсы звезена ў гумны.

§ 24. Параўнальны зварот

Словы, словазлучэнні, якія шляхам параўнання раскрываюць і ўдакладняюць змест пэўнага члена сказа або ўсяго выказвання.

Служаць для дакладнай характарыстыкі прадметаў і з’яў навакольнага свету.

Паводле будовы:

1. з аднаго слова: як люстра

2. са спалучэнняў слоў: нібы прыгожай чысцюткай хусцінкай

Параўнальны зварот са злучнікам як на пісьме выдзяляецца коскамі:

1. Калі злучнік адносіцца да ўказальных слоў так (гэтак), такі (гэтакі), той (тая):

Нідзе так звонка не чуваць спеў жаваранка, як у полі.

2. Калі параўнальныя звароты маюць выразнае параўнальнае значэнне, хоць і не адносяцца да ўказальных слоў:

Праўда чыстая, як дзіцячыя вочы.

3. Перад як у спалучэннях не хто іншы, як; не што іншае, як:

Гэта быў не хто іншы, як Паўлюкоў Міхась.

Не што іное, як золата, прывяло Шрэдэра ў далёкую беларускую вёску.

Коска не ставіцца

1. Калі параўнальны зварот уваходзіць у склад выказніка:

    Вочы як дзве чарэшні ў дождж.

2. Калі параўнальны зварот – фразеалагізм:

             Той славы з макавае зерне.

3. У зваротах са злучнікам як у значэнні “у якасці”:

           Мікалая Пятровіча запрасілі на кансіліум як урача, які лячыў хворую.

4. У зваротах, абедзве часткі якіх выражаюцца аднолькавым словам:

             Зіма як зіма. Мяцеліца як мяцеліца.

5. Калі злучнікі як, нібы, быццам выконваюць ролю часціц з рознымі эмацыянальна-экспрэсіўнымі адносінамі:

           Нібы ў зачараваным сне плыве Прыпяць.

Параўнальныя звароты, якія перайшлі ў разрад фразеалагізмаў

як бачыш	як на заказ
як без рук	як на іголках
як горкая рэдзька	як на пажар
як гром з яснага неба	як па масле
як дзве кроплі вады	як рукой зняло
як забіты	як рыба аб лёд
як з вядра	як след
як мага	як у ваду глядзеў
як мае быць

Практыкаванне 40. Спішыце. Знайдзіце параўнальные звароты і пастаўце, дзе трэба, знакі прыпынку.

1. Расой як жэмчугам акроплены мурог. 2. Бор стаіць задумленны як сівы дзед. 3. Быццам кроў журавіны чырванеюць між лозаў. 4. Круглы нібы шар выплываў з-за лесу месяц. 5. З боку вербачкі крывыя бы кабецінкі старыя нуднай кучкаю стаяць. 6. Снег пад нагамі скрыпіць што жывы. 7. На чале брыгады стаяў не хто іншы як муляр Лапко. 8. Ластаўка як і ўсе птушкі радуецца сонцу і цёпламу дню. 9. Яны адчувалі сябе амаль як дарослыя людзі. 10. Сонца прыгравала зусім як летам. 11. Між дзяцей дачку са школы як прыемна сустракаць! 12. Дождж паліў як з вядра. 13. Хата была як цацка. 14. Абоз расцягнуўся больш як на вярсту. 15. Хлапчукоў як ветрам здзьмуло. 16. Лапко прыглядаўся да работы як гаспадар. 17. Цыбулька гаварыў як найлепшы прамоўца.