- •1)Елес: жалпы сипаттама
- •3) Мұғалімнің сабақ өткізу шеберлігі
- •4. Мектеп жасына дейінгі балалардың психикалық даму ерекшеліктеріне салыстырмалы талдау жасаңыз
- •5. Аңдарда қиял бар деуге бола ма? Психологиялық түсіндірме беріңіз.
- •1. Қиял және оның өзге психикалық процестермен байланысы
- •2 Темперамент типтері
- •3. Жеткіншек психикасының дамуының өзіңдік сипатын анықтаңыз
- •4. Эмоция мен сезім ұғымдарына сипаттама беріңіз
- •5. Д.Б.Элькониннің жас ерекшеліктеріне қатысты кестесін сызба негізінде көрсетіңіз
- •1. Қиял түрлері
- •2 Жас ерекшелік психологиясының тарихы
- •3. Бастауыш сынып оқушыларының анатомиялық-физиологиялық даму ерекшеліктеріне талдау жасаңыз
- •4. Ес процестеріне талдау жасаңыз
- •5. Мінез-құлық сапасы биологиялық емес, қоғамдық заңдылықтармен анықталатынын дәлелдеңіз.
149
1)Елес: жалпы сипаттама
Қабылдауда болатын сезімдік бейнелердің жасалуынан санада өз алдына ерекшеленген жаңа психикалық құрылым - елестер пайда бо- лады.
Елес - бұл адамның өткен тәжірибесіне негізделіп, болмысзатының санадағы қайта жалпылай жасалған психикалық бейнесі.
Елесте заттың барша бітістері мен белгілері теңдей жарқын, дәлдікпен нақтылай берілмейді. Егер де кейбір елестер біздің іс-әрекетімізбен байланысты келсе, онда алғы шепке нысанның біздің әрекетімізге тікелей қажет, маңызды тараптары шығарылады, қалған тұстары бұлдыр күйінде қалады.
Елестер қабылдану түрлеріне орай бөлінеді (көру, есіту және т.б.).
Елестердің негізгі ерекшеліктері:
-елестер қабылдаудағыдай көрнекі келеді, бірақ мұндағы бейне күңгірттеу;
-елеске түскен бейнеде заттың бөлшектері мен жеке бітістерін ажыратып болмайды;
-елесте әрдайым жалпыланған бейне сақталады (тау елесі, мысалы, ол Алатау не Памир емес, жер бетіндегі барша тауларға тән белгі - биік шоғыр).
- бір зат жөніндегі әр адамның елесі жеке-даралықты келеді. Бұл адамдардың тұлғалық сапа-қасиеттерінің өзіндік ерекшелігінен болады;
-елес көрнекі - бейнелі бола тұрып, біз үшін қандай да жалпыланған танымдық, білім қызметін атқаруы мүмкін;
-түйсік және қабылдау үдерістеріне қарағанда елес сатысы анагұрлым жоғары деңгейлі келеді;
-елес ойлау жүйесінің құрамды бөлігі, ой азығы - есте сақталғанды елес күйіне келтіріп алғаннан соң ғана, біз оны жан-жақты талдауға салып, нақтылай бастаймыз.
Елес қабылдау үдерісінің қарабайыр, сол күйінде қайталануы емес, ол ауыспалы қозғалысты құрылым, әр мезеттегі нақты жағдайға байланысты жаңаланып, тұлғаның күрделі өмірін бейнелеп барушы психикалық құбылыс.
Тұлға өміріндегі елестің маңызды болуының жарқын дәлелі - бұл адамдардың шығармашылық өнері. Шығармашылық әрекеттің қай түрі болмасын өз бастауын осы елестен алады. Құлақтан қалып, есіту түйсігінен айрылған әйгілі Бетховен ән-күй өрнек елестерін өзінің мәуелі шығармашылығының сүйеніші еткен.
Эйдеттік (грек. eidos-бейне) елес - ырықсыз бір көргеннен есте қаларлық толық та жарқын елес.
Персевераттық (лат. perseveratio- табандытык) елес - бұл қандай да елес бейненің ырықсыз, ойдан шықпай, қайталана еске түсе беруі.
2) Жас ерекшелік психологиясының негізгі ұғымдары:
Жас – бұл заңды физиологиялық және психикалық өзгерістердің жиынтығымен сипатталатын, индивидтің психикалық дамуының және оның тұлға ретінде дамуының уақытпен
шектелген нақты сатысы.
Жаңа құрылым –берілген жаста ең алғаш пайда болатын және оны басқа жас кезеңдерінен ерекшелендіретін тұлға мен психологиялық процестердегі сапалық өзгерістер.
Жетекші іс-әрекет – бұл берілген жас кезеңіндегі психикалық жаңа құрылымдардың пайда болуы мен қалыптасуын анықтайтын іс-әрекет.
Дамудың әлеуметтік жағдайы - әр жас сатысына тән және әр кезеңде психиканың дамуына әсер ететін сыртқы жағдайлар.
Дағдарыс- бұл бір жас кезеңінен екіншісіне өту сатысы, осы сатыда қысқа уақыт аралығында түрлі психикалық қозғалыстар жүреді, даму секіріс түрінде болады, осының салдарынан мінез-құлықтың теріс қырлары мен тәрбиедегі қиындықтар байқалады.