11. Перакладзіце на рускую мову наступныя словы .

Абапал, адвеку, адліжыць, акавіта, анігадкі, апекавацца, асушак, багоўка, баравіна, безліч, безмеж, браткі, бобіна, буслянка, буяць, бяздзетуха, вантрабянка, вечараваць, віскуцень, вочап, вырай, гляк, груца, гумовікі, дарэктар, дзяды, дружка, дубэльты, забажыцца, завіхацца, забедаваць, залетась, заняпасці, зашмат, збольшага, звар’яцець, звяга, здарожыцца, здзяцінець, здоўжыцца, зломак, змарнаваць, знепрытомнець, знерухомець, зніч, знічка, зняволіць, зруйнаваць, зэдлік, імшара, кажан, каліва, капа, кірпа, кіях, краска, краты, крывянка, любізнік, маладзік, мур, мурог, мянташка, насоўка, наўсцяж, недабачваць, недачуваць, неруш, нікчэмнік, ніштаваты, пакідзішча, папавазіць, папаездзіць, папіхач, парукацца, патырчака, повязь, поўня, пошум, прочкі, прысак, прынамсі, прычыніцца, руплівец, рызыкант, сніць, спатольны, сцізорык, талака, угодкі, цыганаваты, цягавіты, чыгунка, шаршатка, шаткаванка, шкуматаць, шыбаваць, ядкі.

12. Перакладзіце верш с. Грахоўскага на рускую мову, знайдзіце ў ім безэквівалентныя словы. Зрабіце вывад аб паходжанні лексікі ў гэтым вершы.

ВЕТРАЗЬ

У выраі ветразь знікае

За хвалі, нібы на спачын.

І змора яго не злякае,

Не спыніць тугой далячынь.

У змроку зіхоткая здрада

Завабіць хлуснёю ў віры,

На золку сканае прынада,

Як кволы прамень на жвіры.

Раптоўна згаданыя мроі

У карунках пяшчотнай тугі

Павольна знікаюць, як строі,

У бязважкасці кволай смугі.

Знікае ўсхвалёваны ветразь.

З кунегаю пільна сачу,

Як водар аздобіў паветра,

І ў бездані знічкі лічу.

Запазычаная лексіка

У беларускай мове ёсць словы, запазычаныя з іншых моў. Яны пранікалі ў беларускую мову на працягу ўсяго гістарычнага перыяду яе развіцця рознымі шляхамі пры ўзаемадзеянні з рознымі мовамі. Прычына запазычання слоў – сацыяльна-эканамічныя, дзяржаўна-палітычныя зносіны паміж народамі. Папаўненне лексікі іншамоўнымі словамі ў выніку цесных моўных узаемасувязей адбываецца двума шляхамі: вусным – пры непасрэдных моўных зносінах з нашымі народамі і пісьмовым – праз кнігі, афіцыйныя дакументы, пераклады, прыватную перапіску. Адрозніваюць запазычанні з неславянскіх і з блізкароднасных славянскіх моў.

Пранікненне запазычаных слоў у беларускую мову пачалося яшчэ ў часы ўсходнеславянскага адзінства. Да даўніх запазычанняў адносяцца, у асноўным, словы з неславянскіх моў – з грэчаскай, лацінскай, цюркскіх моў (пераважна з татарскай), італьянскай, французскай, нямецкай. У наш час запазычаная лексіка з неславянскіх моў трапляе ў беларускі слоўнік пераважна праз рускую і польскую, радзей праз чэшскую мову.

Асноўныя прыметы запазычаных слоў з неславянскіх моў наступныя:

1) наяўнасць у слове [ф]: фарба, шафа, фасоля, Фёдар, Соф’я;

2) спалучэнні ге, ке, хе ў корані: агент, кельма, Яўген;

3) спалучэнні бю, вю, кю, мю, пю, фю ў корані: бюро, рэвю, кювет, капюшон, фюзеляж;

4) пачатковае о, э і непрыставачнае а: эра, Эма, ода, опера, Аляксей;

5) спалучэнне двух галосных у корані: аул, ідэал, дуэт, гуаш;

6) цвёрдасць зычных д і т у спалучэннях дэ, ды, тэ, ты: дэтэктыў, дывідэнд, дыфтэрыя, дысцыпліна;

7) прыстаўкі а-, ант(ы)-, архі-, контр-, рэ-, дэ-, дыс-: амаральны, антыцыклон, архіважны, рэфармацыя, амфітэатр;

8) суфіксы -ізм(-ызм), -іст(-ыст), -ір(-ыр) і інш.: арганізм, сацыя­ліст, капіраваць.

9) спалучэнні зычных шт, шп у пачатку слова: штык, штатыў, шпіль;

10) спалучэнне хт у сярэдзіне слова: вахта, шахта;

11) канцавыя спалучэнні анс, ёр, аж (яж), ер (эр), інг (ынг): сеанс, суфлёр, пляж, фермер, блюмінг;

12) пачатковае спалучэнне дж: джэм, джаз.

Значную частку іншамоўных слоў у беларускай мове складаюць запазычанні са славянскіх моў, у асноўным з польскай, рускай і украінскай.

Пранікненне з польскай мовы пачалося яшчэ ў старажытныя часы (прыкладна з другой паловы XVI ст.). Гэты працэс асабліва актывізуецца ў XVII ст., калі частка беларускіх зямель аказалася ў залежнасці ад Рэчы Паспалітай. Ён працягваецца і ў больш позні час (XIX–XX ст.). Гэта такія словы, як парэнчы, наконт, кудлаты, тлусты, цудоўны, падарунак, пацалунак.

Самую вялікую па колькасці слоў групу складаюць запазычанні з рускай мовы: аплот, аказаць, выключны, плошча, ажыццяўленне, безабаронны.

У выніку цеснага кантакту беларускага народа з украінскім у беларускай мове замацаваліся такія украінізмы, як прыгадаць, чубаты, боршч, варэнік.

Значную частку запазычаных слоў у беларускай мове складаюць інтэрнацыяналізмы – словы, аднолькавыя ці блізкія па гучанні і значэнні, пашыраныя не менш чым у трох няроднасных мовах (параўн. бел. тэатр, ням. Theater, англ. theatre, фр. theatre, ісп. teatro, польск. teatr, балг. театър, серб. театр).

Асобны разрад іншамоўных слоў інтэрнацыянальнага характару складаюць варварызмы – словы, якія знаходзяцца па-за літаратурнай мовай, не адлюстроўваюцца слоўнікамі, але якія могуць быць ужыты ў тэкстах любой мовы: а’кэй, банжур, мерсі, салям, post factum.