12. 15.Грамадска-палітычны лад рп. Дряржаўна-прававое становішча княтсва

РП-саслоўная манархія на чале з выбарчым каралем, уладу з якім падзяляла шляхта.

Феадальная федыратыўная дзяржава, у якую аб’ядналіся кароль і шляхта. РП лічылася агульнай дзяржавай “абедзвюхнародаў” (Польская і бел. шляхта)

Кароль польскі (князь літоўскі) меў абмежавальныя паўнамоцтвы: заканадаўчую і частковасудовую (на маемасных адносінах) меў магнац-шляхецкі сойм. Ен складаўся з 2-х палат: сената і пасольскай ізбы. Сенат складаўся з магнатаў, прадстаўнікоў цэнтр. і правінцыяльнай адміністрацыі, вярхоў каталіцкай царквы. З сената абіралася каралеўская рада (2 гады), якая кіравала дзяржавай.

Пасольская ізба- шляхцічы, дэпутаты, на 2 з кожнага павета (больш 200).

Вальныя, агульныя соймы разгляджалі прапановы абоіх пасяджэннях сената і пасольскай ізбы.

Аднак сойм прымаў асобна законы для Польшчы і ВКЛ.

З сярэдзіны 17ст. у сойм уведзены правіла адзінагалосся “Ліберум вета”.

Дзве дзяржавы захоўвалі асобную дзяржаўную адміністрацыю, асобныя войскі са сваім камандаваннем, свае фінансавыя сіс-мы і скарбы, права чыканкі аднолькавай манеты, самастойныя судовыя і мытныя сістэмы (да 1766). Кожная з дзяржаў мела сваю мову: Польшча-лацінскую, ВКЛ-беларускую (з 1696-бел. мова як дзяржаўная была забаронена). З сярэдз. 17 ст. роля сеймаў зменьшылася ў паліт. жыцці РП. Усе большую ролю пачалі адыгрываць магнацкія групоўкі і шляхецкія саюзы (канфедэрацыі).

У кіраванні ўнутранай справы вырасла значэнне павятовых шляхецкіх соймікаў (ім было перададзена права збіраць некаторыя падаткі і распараджацца імі). Спроба цэнтральнай улады ў др. палове 18 ст. не ўдаліся.

Канстытуцыя 3 мая 1791 з праграмай шырокіх рэформаў дзярж. ладу была скасавана пасля перамогі каталіцк. канфедэрацыі (1792)

Польшча імкнулася заснаваць унітарную дзяржаву, ВКЛ адводзілася роля правінцыі, аднак падпарадкаваць і інкарпарыраваць было не легка, таму што захоўваліся тытулы ВКЛ і князя літоўскага, дзейнічаў адміністр.-дзярж. аппарат, меліся скарбы, дзярж. пячатка, вайска, свод законаў (статут ВКЛ)

Магнаты ВКЛ дамагаліся ад кандыдатаў у каралі (насуперак Люблінскай уніі) асобнай прысягі і асобн. падцвярджэння правоў ВКЛ. Адносіню дзвюх дзяржаў развіваліся ў напрамку федырат. існавання. Каронны сойм не спраўляўся са сваімі абавязкамі.

У 1673- пастанова: кожны 3-ці сейм збіраць не ў кароне, а ў Гродне-ВКЛ

1578-заснаваны каронны трыбунал-вышэйшы апеляцыйны суд, у 1581- у ВКЛ створаны літоўскі трыбунал, а пасля заснавання трыбунала ў Польшчы такі з’явіўся і ў ВКЛ.

1773-створана адзіная для РП адукацыйная камісія.

Т.чынам кіруючыя колы ВКЛ пасля Любліна пачалі праводзіць барацьбу сепраць польскай праграммы стварэння унітарнай дзяржавы.

1573-Генрыхавы артыкулы, згодна з якімі кароль страціў права без згоды сейма ўстанаўліваць новыя падаткі і пошліны, адклікаць агульнае апалчэнне.

“Пакт канвента”-дагавор, згодна з якім кароль ускладаў на сябе шэраг абавязаннасцей

Рокашы-саюз узброеннай шляхты (узброеннае паўстанне супраць караля)

“Ліберум вета”-права свабоды слова

У часы бескаралеўя існавала часовая пасада інтаррэкса (звычайна гэтую пасаду меў прымас польска-кат. царквы). Ен склікаў для абрання караля 3 сеймы: канвакацыйны (час і месца выбару караля), элекцыйны(выбарчы), каранацыйны (прысяга, каранацыя).

13. Брэсцкая царкоўная унія. Уніяцкая царква. Барацьба бел. народа супраць польскай экспансіі

Мэты:

1. Различвали на ликвидацыю расколу сярод феадалау

2. Умацаванне дзярж.-палит. и царкоунага адзинства

3. Пашырэнне сувязей з Захадам

14-15ст. – Фларэнтски сабор (1439). Уния не знайшла шырокай падтрымки мясцовага насельництва

15-16ст. – Вялики князь Александр и митрапалит Булгарынавич узнавили спробы аднаулення унии. Гэта прывяло да абвастрэння палит. становишча. Паустанне Глинка1508

80-90я г. 16ст. – Прычыны унияцтва:

1. Перамога контрэфарма. у Еуропе

2. Заняпад прав. царквы у ВКЛ

3. Ливонская вайна

4. Палитыка царских расийских урад у адносинах да прав. епархии на занятай у вайне тэрыторыи

Берасцейски сабор(1596):

Утварэнне грэка-рымскай царквы

Фактары, якия змянили рэлигийную структуру Б.17-18ст.:

1. Падтрымка унияцкай царквы збоку правячых колау кат. духавенства и царквы

2. Унияцкая царква ахопливала больш за 1000 парафий на Б., у РП – 9000

3. На Б. заставалася тольки адна прав. Магилёуская епархия, паменшчвалася колькасць прыходау

4. Абраднасць унияцкай царквы мала чым адрознивалася ад прав.

5. Унияты у храмавай службе польскай царкоуна-славянскай, бел. и лацинскими мовами

6. Уплыу униятау на развиццё бел. мастацтва, иканаписа, жываписа, книгадрукавання

Вялікае княства Літоўскае было, як вядома, поліэтнічнай дзяржавай, у якой жылі беларусы, рускія, украінцы, літоўцы, яўрэі, татары і інш. Таму фарміраванне "непадзельнага народа", на думку інкарпаратараў, павінна было ажыццяўляцца шляхам асіміляцыі ўсіх гэтых этнасаў уласна польскім насельніцтвам. на шляху рэлігійнай еднасці народаў Рэчы Паспалітай было шмат перашкод. 1) да сярэдзіны XVI ст. насельніцтва Польшчы і ВКЛ мела розныя веравызнанні. У Польшчы-каталіцызм, а ў ВКЛ-праваслаўя (Беларусь і Украіна) і пратэстантызму (Літва). 2) каталіцызм і праваслаўе перажывалі крызіс. 3) былі вельмі складаныя рэлігійныя абставіны.

Рэфармацыя — грамадска-палітычны і рэлігійны рух, накіраваны супраць каталіцкай царквы як ідэйнай асновы феадалізму. Рэфармацыя, як вядома, пачыналася ў Германіі з выступлення М.Лютэра (1517) і распаўсюджвалася па ўсіх краінах Заходняй і Цэнтральнай Еўропы. Адзінай крыніцай рэлігійнай ісціны яны абвясцілі Свяшчэннае Пісанне, адхіліўшы Свяшчэннае Паданне, манаства, цэлібат, культ Багародзіцы, святых, анёлаў, іконы і г. д. 3 сямі таінстваў пратэстанты пакінулі два — хрышчэнне і прычасце (лютэранства) ці тры — хрышчэнне, прычасце і царкоўны шлюб (англіканская царква).

Пад ідэйным сцягам Рэфармацыі праходзіла Сялянская вайна 1524 -1526 гг. у Германіі, Нідэрландская (1566 - 1609) і Англійская (XVII ст.) буржуазныя рэвалюцыі.

Кальвинизм, лютэранства, пратэстанцизм. У XVII — XVIII стст. на Беларусі ўзмацнілася дзейнасць каталіцкіх манаскіх ордэнаў - францысканцаў, дамініканцаў, базыльян, бернардзінцаў, бенедыкцінцаў і інш.

Францысканцы (мінірыты) — манахі аднаго з каталіцкіх ордэнаў, названага імем яго заснавальніка Францыска Азізскага. Яны змагаліся з ерэтычным рухам пропаведзямі і насіллем, удзельнічалі ў інквізіцыі, пранікалі ў школы і універсітэты.

Дамініканцы (іспанца Дамініка дэ Гусмана) — манахі каталіцкага ордэна( ў пачатку XIII ст. ) Галоўным накірункам дзейнасці- прапагандысцка-місіянерская.

Базыльяне - супольнасць манахаў, якія жылі па правілах, распрацаваных святым Васілём Вялікім (IV ст.); пазней (з XVII ст.) - каталіцка-уніяцкі манаскі ордэн.

Бернардзінцы — манахі рэфармаванай галіны манаскага ордэна францысканцаў на Беларусі, у Літве і Польшчы

14. Знешняя палітыка РП. Войны другой паловы 16-18 ст.

Ад ВКЛ у РП дасталася Лівонская вайна (1558-1583) Лівонія-Латвія.

Інфлянская вайна(1558-1583) і захоп Швецыі і паўн. Эстоніі схілілі Кетлера да падданства у ВКЛ. Дамова была падпісана 2 сакавіка 1562. У склад ВКЛ Інфляндыя ўвайшла 26 снежня 1566г. (Гардзельскі сойм). Люблінскі сойм змяніў стан Інфляндыі і абвясціў гэтыя землі кандалініумам (супольным уладальнем РП і ВКЛ). Лівонская вайна-вайна Маскоўскай дзяржавы з Ліфляндскім ордэнам ВКЛ і Польшчы.

ВКЛ мела на ўвазе 2 мэты:

1)далучыць да сваіх уладанняў тэрыт. Лівонскага ордэна

2)імкнулася не дапусціць Расію да Балтыйскага мора

Пачалася вайна па ініцыятыве І.грознага. Падзялялася вайна на 2 этапы: 1558-1570, 1577-1582

З 1560-разбілі лепшы ордэн. Вайна прымусіла ордэн 28 лістапада 1561 падпісаць з ВКЛ пагадненне і перайсці пад уладу ВКЛ і карону Польскай

З 1562-войскі Грознага пачалі ваенныя дзеянні супраць ВКЛ

1563-Полацк абложаны 60ты. арміяй Грознага. Пасля 2-х тыдняў мужнай абароны Полацк паў. Са студзеня 1564 Грозны аднавіў ваенныя дзеянні. 1565-вайна перапынілася

У маі 1566-перамова (Тышкевіч, Галабурда)

ВКЛ хацела вяртаць Полацк і Смаленск, але Масква не аддавала. Перамовы кончыліся 1577г.-перамір’ем

1568-Масква пачала вайну са Швецыяй

ліпень 1570-трактат аб 3-х гадовым перамір’і (заканчваецца 1-шы этап вайны), у выніку якой ВКЛ страціла Полацк і паўночную частку Полацкай зямлі.

Новы этап вайны звязаны з дзейнасцю Т.Баторыя

Жнівень 1579-Полацк у аблозе і Маскоўскі гарнізон капітуліраван

Лета 1580-наступленне на Вялікія Лукі. У час кампаніі Паун.Б. была поўнасцю вызвалена.

Снежань 1581-пераварот-завершыўся падпісаннем у студзені 1582 Ян-запольскім мірным дагаворам на 10 гадоў (каля Пскова). Ва ўмовах Іван 4 адмаўляўся ад захопу зямель і падляжаць на карысць РП. С.Баторый згадзіўся вывесці войскі з тэрыт. Масквы і вярнуць Вялікія Лукі, Красны гарадок.

Падпісанне міру было зацверджана Маскоўскай дзяржавай.

Вайна Маскоўскай дзяржавы са Швецыяй закончылася Плюскім перамір’ем, паводле якога шведы завалодалі паўн. часткай Эстоніі.

У выніку Лівонскай вайны знішчылася шмат людзей.

Смута ў Рускай дзяржаве-барацьба працоўных мас супраць феадалаў.

1591- памер 8-гадовы брат цара Царэвіч Дмітрый

1600- з’явіліся чуткі, што ен вярнуўся. Ен перабраўся ў РП, шукаў падтрымку і знайшоў яе у Мнішыка

сакавік 1604-Жыгімонт 3 Ваза, магнаты і касцел фінансавалі намаганнем авентурыста на прастол

1605-смерць Б.Гадунова. З гэтай стратай быў адкрыты шлях самазванцу на Маскву. Баяры аб’явілі Шуйскага царом.

2-гім ЛжэДмітрыям становіцца дваранін М.Малчанаў, яго падтрымалі польскія магнаты католікі, папа рымскі, які спрабаваў ўтварыць унію. Польскія літ. магнаты праводзяць як інтэрвенты.

Верасень 1609- Жыгімонт 3 Ваза распачаў адкрытую інтэрвенцыю супраць Расіі

Ліпень 1610-мяцеж у Маскве, захапілі Шуйскага і яго жонку. Прыйшла група баяр на чале з Мсціслаўскім, які прапанаваў на прастол сына Жігімонта Усяслава

Лета 1610-інтэрвенты праводзяць сабе вароты супрацьстаянне ім апалчэнне, з якім жорстка распраўляюцца

16 чэрвеня 1611-Жыгімонт 3 Ваза-рускі цар

У Ніжнім Ноўгарадзе 2-е апалчэнне Пажарскага і Мініна

22 кастрычніка 1621-вызвалілі Кітай-горад, 26-гарнізон палякаў здаўся

студзень 1613- Земскі сабор абраў царом 16-гад. М.Раманава

снежань 1918- Дэулінскае пагадненне на 4 гады, па якому да РП адышлі Ноўгарад-север, Смаленск, Чарнігаўскія землі

Смаленская вайна (1632-1634)-вайна Рускай дзяржавы за вяртанне зямель Смаленскай, Чарнігаўскай і Северскай зямель

1632-накіравалі на Смаленск 40тыс. войска

восень 1632-руск. войскі занялі шмат тэр: Усвяты, Белую, Трубецкую. Ваенныя дзеянні вяліліся на тэрыт. Б.

15. Асаблівасці сац.-эканамічнага развіцця Б. у складзе РП

Сацыяльны склад:

Шляхта не была аднародна і ў паліт. становішчы: буйная 29 магнатаў 1,1%, сярэдняя 1,6% ад пануючага класса, пешая шляхта 3,6%не мели гаспадара

З 1601 шляхецки тытул можа быць прысвоены толькі на сейміках ці сейме, альбо пры прапанове гетмана

З 1633 пастанова сейма аб тым, што шляхціц, але і яго нашчадкі, пазбаўлены шляхецкіх правоў за гандаль і шынкарства (продаж спіртных напіткаў)

Самым шматлікім з’яўляецца сялянства. Рэформа валачной памеры 1557г.-аграрная рэформа-комплекс мерапрыемстваў па ўдасканаленні землекарыстання і абкладання сялян феад. павіннасцюмі. У яе аснову ўваходзілі: абмер зямлі на валокі, увядзенне іх у якасці галоўных адзінак сялянскіх павіннасцей.

Перадумовы: эканам, паліт., адносна высокі рост прадукц. сіл, рост побыту на с/г прадукцыі, пануючае становішча сялян і бяспраўе прыгонных сялян

3 катэгорыі:

-асадныя

-цяглыя

-слугі-сяляне

“Чэлядзь нявольная” была надзелена ўчасткамі і ператворана ў агароднікаў.

Па гэтай рэформе створаны гаспад.-тэрытар. адзінкі-войтаўствы.

Валочная памера выклікала супраціўленне сялян (адмова прымаць валокі, уцякаць у маенткі)

Т. чынам узмацнялася феадальная прыгоннасць сялян, нармалізацыя норм зямельнай рэнты

16. Тры падзелы РП: прычыны, плітычныя і эканамічныя фактары.

Першы выток палітычнага крызісу Рэчы Паспалітай – гэта Люблінская унія – гэта пачатак канца, згубы не толькі Вялікага княства Літоўскага, але і Польшчы як самастойных, незалежных дзяржаў.

Другім вытокам стаў палітычны лад Рэчы Паспалітай, які падрываў асновы дзяржаўнасці.

Трэцім вытокам палітычнага крызісу з’явілася бязглуздая рэлігійная палітыка. Берасцейская царкоўная унія не дала жаданых вынікаў.

Чацвёрты выток палітычнага крызісу – спалучэнне нацыянальнага і рэлігійнага прыгнёту з феадальным

Пяты выток паглыблення палітычнага крызісу – барацьба паміж магнатамі за ўладу. У другой палове XVII ст. у Вялікім Княстве Літоўскім асноўнымі сапернікамі былі Радзівілы, Пацы і Сапегі.

У 1768 г. сейм (пад націскам рускіх войск) прыняў пастанову аб ураўнаванні ў правах праваслаўных і пратэстантаў з католікамі.

У Пецярбургу была падпісана канвенцыя аб падзеле Рэчы Паспалітай паміж Расіяй, Прусіяй і Аўстрыяй. Прусія атрымала паўночна-заходнюю частку Польшчы і частку Заходняй Украіны са Львовам. Да Расіі адышлі Інфлянты, большая частка Полацкага ваяводства, амаль усё Віцебскае, усё Мсціслаўскае ваяводства і ўсходняя частка Рэчыцкага павета, Магілёўскае ваяводства.

У 1793 г. адбыўся другі падзел Рэчы Паспалітай паміж Расіяй і Прусіяй. Да Прусіі адышлі Данцыг і Вялікая Польшча, а да Расіі – частка Полацкага ваяводства, рэшткі Віцебскага і Мсціслаўскага, Мінскае і ўсходнія часткі Навагрудскага і Брэсцкага ваяводстваў.

У 1795 г. адбыўся апошні падзел Рэчы Паспалітай. Расія атрымала Заходнюю Беларусь і Усходнюю Літву, а таксама Украіну да Заходняга Буга. Аўстрыя і Прусія захапілі карэнныя землі, частку ўкраінскіх і літоўскіх зямель.

Такім чынам, палітычны лад Рэчы Паспалітай, неабмежаваныя шляхецкія вольнасці, рэлігійны фанатызм, падзенне нораваў шляхецкага саслоўя з’явіліся галоўнымі прычынамі гібелі дзяржавы.

17. Асноўныя этапы і асаблівасці беларускай культуры Адраджэння. Ф. Скарына.

У гісторыі культуры Беларусі сярэдзіны XVI – XVIII ст. можна выдзеліць тры перыяды:

1) другая палова XVI ст. – рэфармацыйна-гуманістычны рух;

2) канец XVI – першая палова XVII ст. – эпоха контррэфармацыі і ўсталявання барока;

3) другая палова XVII – XVIII ст. – панаванне ў мастацтве стылю барока і пачатак стылю класіцызму.

Асвета і кнігадрукаванне. На тэрыторыі Беларусі з’яўляюцца найбольш перадавыя для свайго часу пратэстанцкія і брацкія школы. У школах вывучаліся гуманітарныя навукі – лацінская, грэчаская, польская, нямецкая мовы, рыторыка, гісторыя, правазнаўства, матэматыка, фізіка.

У канцы XVI – першай палове XVII ст. на Беларусі адчыняюцца брацкія школы. Яны з’яўляліся і цэнтрамі кнігадрукавання.

У XVIII ст. на беларускіх землях пашыраецца свецкая адукацыя. Гэтаму садзейнічала рэформа школ.

Бібліятэчная і архіўная справа. Багацейшай у Рэчы Паспалітай з’яўлялася Нясвіжская бібліятэка Радзівілаў, заснаваная ў 1600 г. У бібліятэцы налічвалася больш за 20 тыс. тамоў кніг амаль на ўсіх еўрапейскіх мовах. У 1772 г. бібліятэка была канфіскавана і перавезена ў Пецярбург. У бібліятэцы захоўваліся таксама рэдкія рукапісы. Сярод іх – Радзівілаўскі летапіс, упрыгожаны 617 каляровымі малюнкамі.

Больш за 6 тыс. рэдкіх кніг, старажытных рукапісаў, геаграфічных карт Беларусі, Літвы і Польшчы знаходзіліся ў Шчорсах, у маёнтку магната Храптовіча.

У Нясвіжскім замку знаходзіўся і архіў, у якім налічвалася больш за 500 тыс. гістарычных актаў, грамат, пісьмаў і іншых дакументаў. Гэтыя матэрыялы былі сабраны з 1551 г., калі Мікалай Радзівіл Чорны атрымаў права захоўвання ў Нясвіжы т. зв. Літоўскай метрыкі – дзяржаўнага архіва Вялікага княства Літоўскага.

Літаратура. Агульнадзяржаўныя летапісы і хронікі паступова саступаюць месца новым літаратурным відам і жанрам: публіцыстыцы, гісторыка-мемуарнай літаратуры, палітычнай сатыры, паэзіі.

Тэатр і музыка. Шырокае распаўсюджанне на Беларусі ў XVI ст. атрымаў тэатр лялек – батлейка. Сюжэты батлейкі былі заснаваны на біблейскай і евангельскай тэматыцы, а таксама бытавых матывах.

Выяўленчае мастацтва. У беларускім жывапісе акрэсліліся два напрамкі. Першы – мастацтва, заснаванае на старажытнарускіх традыцыях; другі – жывапіс, які знаходзіўся пад уплывам заходнееўрапейскай мастацкай школы. ца новаму стылю ў выяўленчым мастацтве – класіцызму.

Архітэктура. У XVI – першай палове XVII ст. працягвалася стварэнне абарончых і культавых збудаванняў у стыле барока. Беларускі феадальны горад, як і раней, меў тыповую забудову: умацаваны замак – рэзідэнцыя феадала і размешчаны вакол замка гандлёва – рамесны пасад пад аховай замкавых.

Прадстаўніком рэнесансавай культуры на Беларусі быў першадрукар, гуманіст і асветнік Францыск Скарына (каля 1490 г. – каля 1551 г.).

Ф. Скарына аснаваў друкарню. 6 жніўня 1517 г. выйшла з друку першая кніга “Псалтыр”. Першадрукар выдаў пераважную частку Старого Запавету Бібліі, прычым выбраў найбольш важныя кнігі.

У 1520 г. Скарына пераехаў у Вільню, дзе ў 1522 г. выйшла ў свет зборнік рэлігійных і свецкіх твораў. Зборнік был больш даступным шырокаму колу насельніцтва.

Ф. Скарына выступіў у якасці стваральніка новага літаратурнага жанру – прадмоў. Яны змяшчалі ў сабе кароткі змест твора. Ф. Скарына ўнёс уклад у распрацоўку беларускай літаратурнай мовы.

18. РЭФАРМАЦЫЯ I КОНТРРЭФАРМАЦЫЯ НА БЕЛАРУСI. ФIЛАСОФСКАЯ ДУМКА

Рэфармацыя и контррэфармацыя звязана з перыядам Адраджэння.

Пераходная ступень у развiццi культуры ад сярэдневяковай i да сучаснай культуры. (Антыфеад., свецкi характар, гуманiстычны погляд, захапленне антычнай культурай).

Узнiк у Iталii. У Еўропе у 15 ст.

У ВКЛ у 16 ст.

Бел адраджэнне: геапалiтычны фактар влiяў на распаўс. Адраджэння, развiта гарадская культура, свецкая культура з прыходжаннем Адраджэння толькi нараджаецца.

16 ст. узнiкае лiт. пiсьменнасць.

Iван Фёдараў – рускi першадрукар.

Развiваецца фiласофская думка (на Беларусi). Прадстаўнiкi – Гусоўскi…

I этап – Раннее адраджэнне – пач. 16 ст. звязана з дзейнасцю Ф. Скарыны.

II этап – 16 ст. – Рэфармацыя – 16 ст. 90 гг.

Познее Адраджэнне з 90 гг. 16 ст. – контррэфармацыя.

Рэфармацыя – грамадска-палiтычны рух, накiраваны супраць каталiцкай царквы (т. е. рэформа царквы), а па сутнасцi на рэформу грамадства.

На Беларусi шырокiя пласты насельнiцтва не былi ўцягнуты ў рэфармацыю (яе узначалiў буйны магнат Радзiвiл Кузьма Чорны).

Рэфармацыя адпавядала тым колам, якiя толькi нараджалiся.

Рэфармацыя прывяла да новага накiрунку у рэлiгii, узнiкае пратэстанства.

Асветнiкi: Гусоўскi, Скарына, В. Цяпiнскi. Iван Фёдараў + Пётр Мсцiславец, Феадосiй Крушына. (з Расii, але зн. Дзейнiчалi з Беларуссю).

Кан.16 ст. – Леў Сапега (палiтычны дзеяч, прадстаўнiк магнацкага роду, прадстаўнiк грамадска-палiтычный думкi, прыхiльнiк дэмакратыi), Браты Зiзанiя (Лаврентiй i …).

17 ст. – Сiмеон Полацкi (царкоўны дзеяч), Казiмiр Лышчынскi (атэiст у канцы жыцця, напiсаў працу, што няма бога).

Цэнтры кнiгадрукавання: Брэст, Нясвiж, Вiльня (друкарня Мамонiчаў – па сутнасцi дзфржаўная друкарня. ВКЛ – там надрукавалi першыя свае кнiгi Мсцiславец, друкавалi статут ВКЛ (3р.), дакументы, прывiлеi.

Контррэфармацыя – палiыка каталiцкай царквы супраць рэфармацыi (асаблiва пад уплывам Брэскай царкоўнай вунii). Праводзiў ордэн Iезуiтаў (створаны у 1540 г. каб працаваць супраць рэфармацыi) – (с 90 гг. 16 ст.). Галоўны iдыёлаг – Пётр Скарга 1557 «Аб адзiнстве царквы божай», 1569 бер. саборы, 1590 Папяр. Клiмент VIII аб'яв. Вунiю.

Пад кан. 18 ст. – ¾ насельнiцтва унiяты. (закр. Школы, друкарнi, палiлi кнiгi, але ств. Свае друкарнi, школьн. Сiстэму (з добрай свецкай адукацыяй). Яны стварылi новую культуру.

I – Памаркоўна рэфарматарскi (Ф. Скарына, Будны, Цяпiнскi).

II – Радыкальна рэфармат. (антытрынiтарыi – супраць троiцы).

19. Узнікненне і развіццё беларускай літаратуры і кнігадрукавання. Вядомыя асветнікі.

Літаратура. Агульнадзяржаўныя летапісы і хронікі паступова саступаюць месца новым літаратурным відам і жанрам: публіцыстыцы, гісторыка-мемуарнай літаратуры, палітычнай сатыры, паэзіі.

Сымон Будны (1530–1593) упершыню ў сусветнай літаратуры выдаў Евангелле. Ён адстойваў чалавечую прыроду Хрыста, выступаў супраць замагільнага жыцця, Боскай Троіцы. Крытыкаваў феадальнае самавольства, захопніцкія войны, быў абаронцам верацярпімасці і інтэлектуальнай свабоды.

Васіль Цяпінскі (1540–1600) у прадмове да Евангелля, якое ён выдаў на беларускай мове, крытыкаваў палітыку акаталічвання беларускага народа, выступаў за развіццё беларускай мовы, быў прыхільнікам збліжэння славянскіх народаў.

Лявонцій Карповіч (1580–1620) – змагар за веру продкаў і нацыянальныя традыцыі. Яго асноўныя творы – “Казанні”.

Афанасій Філіповіч – абаронца інтарэсаў сацыяльных нізоў беларускага і ўкраінскага народаў. Ганьбіць знешнюю і ўнутраную палітыку, а таксама духоўных і свецкіх феадалаў за іх імкненне да раскошы.

Мялецій Сматрыцкі (1572–1630) – аўтар “Граматыкі”. У сваіх творах Сматрыцкі звяртаецца да народа з заклікам еднасці ўсіх сіл у барацьбе з наступаючым каталіцызмам.

Сімяон Полацкі (1629–1680) – паэт і драматург, кнігавыдавец і грамадскі дзеяч. Ён лічыў, што пашырэнне асветы ўсталюе поўную гармонію і мір. Ён асуджаў багацце, апяваў беларускія землі, асабліва Полацк і Віцебск. Ён піша п’есы на біблейскія тэмы.

20. Далучэнне Беларускіх зямеь да Расійскай імперыі. Палітыка царызму на Беларусі.

У выніку трох падзелаў (1772, 1793, 1795 гг.) Рэч Паспалітая спыніла сваё існаванне. Да Расіі адышла тэрыторыя Беларусі з насельніцтвам каля 3,3 млн чалавек.

3 канца XVIII ст. пачынаецца новы этап беларускай гісторыі, цесна звязаны з гісторыяй Расійскай дзяржавы.

Насельніцтва беларускіх зямель на працягу месяца пасля выхаду ўказу аб іх уключэнні ў склад Расіі прыводзілася да прысягі. Большая частка магнатаў і шляхты прынесла прысягу новай уладзе.

На Беларусь былі распаўсюджаны агульныя прынцыпы расійскага кіравання.

Расія па форме дзяржаўнага ладу была абсалютнай манархіяй. Беларусь дагэтуль развівалася ва ўмовах дзяржавы, для якой былі характэрны палітычная анархія і вялікая самастойнасць месцаў.

У эканамічным і палітычным развіцці Рэчы Паспалітай і Расійскай імперыі ў канцы XVIII ст. меліся пэўныя адрозненні.

Былі адрозненні і ў формах дваранскага землеўладання, і ў прававым статусе дваранства Расіі і Рэчы Паспалітай. Расія не ведала землеўладання такой сацыяльнай групы, як дробная шляхта.

Рсійскі ўрад рашуча ліквідаваў бескантрольную самастойнасць феадалаў. Шляхта згубіла правы на ўтрыманне свайго войска і ўласных крэпасцей.

У адносінах да каталіцкага касцёла расійскім урадам таксама праводзілася даволі асцярожная палітыка. Кацярына ІІ улічвала, што практычна ўсе беларускія магнаты і шляхта з’яўляліся католікамі. Таму за католікамі захоўвалася права на свабоднае выкананне абрадаў.

На беларускае насельніцтва была распаўсюджана і расійская падатковая сістэма.

Асноўным заканадаўчым кодэксам заставаўся Статут Вялікага княства Літоўскага 1588 г.

Незадаволенасць прымусіла ўрад неўзабаве стаць на шлях узмацнення сваіх пазіцый у беларускіх землях.

Першым крокам у гэтым напрамку з’явілася ўвядзенне ў Беларусі землеўладання рускага дваранства за кошт дзяржаўнага фонду.

Наступным крокам, які павінен быў умацаваць пазіцыі расійскага ўрада ў Беларусі, было паступове абмежаванне правоў мясцовага дваранства.

21. Сацыяльнаэканамічнае і грамадска-палітычнае жыццё беларускіх губерняў у першай палове ХІХ ст.

На Беларусь былі распаўсюджаны агульныя прынцыпы расійскага кіравання. У 1796–1797 гг. тут была праведзена адміністрацыйная рэформа, паводле якой ствараліся губерні.

Дваранству і купецтву беларускіх зямель у 1773 г. было дазволена выбіраць дэпутатаў для выпрацоўкі праекта новага агульнадзяржаўнага Улажэння. У 1777 г. былі праведзены выбары павятовых і губернскіх прадвадзіцеляў дваранства, створаны павятовыя і губернскія дваранскія сходы. Асноўная частка беларускай шляхты засталася задаволенай сваім новым становішчам.

28 чэрвеня 1812 г. французская армія заняла Вільню. Напалеон разлічваў, што шляхта Беларусі будзе да яго больш прыхільнай, калі ён абвесціць аб аднаўленні Вялікага княства Літоўскага. 3 гэтай мэтай у Вільні па распараджэнні Напалеона быў утвораны Часовы ўрад. Але гэтыя ўрады павінны былі перш за ўсё забяспечваць усім неабходным і папаўняць рэкрутамі французскую армію. Рускі герб быў заменены на аднагаловага арла. У хуткім часе ранейшае адміністрацыйнае дзяленне было заменена на французскі лад, галоўныя пасады занялі французскія военачальнікі і інтэнданты.

У адносінах да беларускай арыстакратыі расійскі ўрад быў больш асцярожным.

У другім дзесяцігоддзі ХІХ ст. на Беларусі, як і ў іншых заходніх губернях, значна ўзмацніўся грамадска-палітычны рух.

У канцы 1820 г. філаматы заснавалі таварыства філарэтаў. Галоўная мэта філарэтаў – аднаўленне Рэчы Паспалітай і адмена прыгоннага права. Аднак уладам стала вядома аб існаванні тайных юнацкіх арганізацый.

У 30-я гг. быў узяты курс на поўнае зліццё заходніх губерняў з Расіяй.

Важным мерапрыемствам было ўвядзенне заканадауства ў Магілёўскай і Віцебскай губернях.

У 1832 г. быў створаны “Асобы камітэт па справах заходніх губерняў”, які распрацоўваў і ажыццяўляў мерапрыемствы па пашырэнню расійскага дваранскага землеўладання і расійскага ўплыву ў галіне кіравання і суда, у іншых сферах.

У 1840 г. было поўнасцю адменена дзеянне Літоўскага Статута. Расійскае заканадаўства распаўсюджвалася на ўсю тэрыторыю Беларусі.

Усімі гэтымі мерамі была ліквідавана юрысдыкцыя мясцовых феадалаў на Беларусі, падарваны ідэалагічны фундамент іх магутнасці – каталіцтва. Адначасова ўрад распачаў пошук шырокай апоры ў асяроддзі сялянства.