4. III а топша элементтері. Алюминий, оның қосылыстары, химиялық қасиеттері, қолданылуы.

Алюминий

1.Диаспор Al2O3·H2O

2.Бемит AlOOH

3.Алюмосиликаттар (Al, O₂, Si, Сілті Me,Сілті.жер Me)

4.Каолинит (H₂O₃· 2SiO₂· 2H₂O) саз балшық

5.Корунд (Al₂O₃) өте қатты, рубин(қызыл), аметист(күлгін),сапфир (көк) 43 сурет

6. Боксит (Al₂O₃ · nH₂O)

7. Гидраргилит AL2O3·3H2O

8. Алунит(Na,K)2SO4·AL2(SO4)3·4 Al(OH)3

9. Калий дала шпаты ортоклаз K[ALSi3O8]

10. Натрий дала шпаты альбит NA[AlSi3O8]

11.Кальций дала шпаты анортит Ca[Al2Si2O8]

7.Қазақстанда кездесетін кен орындары: Қостанай,Ақтөбе облыстарында

• Химиялық қасиеттері

Қалыпты жағдайда алюминий жұқа және берік оттекті қабықпен қапталған, соның арқасында классикалық тотықтырғыштармен  с H₂O (t°);O₂, HNO₃ (кыздырусыз) әрекеттеспейді. Сыртқы беттік қабатынын арқасында коррозияға ұшырамайды және қазіргі таңда өндірісте осы қасиетінің арқасында көп қолданысқа ие. Алайда беттік қабатының бұзылған жағдайында (аммоний NH₄⁺ тұздарының ерітінділерімен реакцияға түскенде, қыздырылған сілтілермен), ол белсенді металл қызметін атқарады.

Күрделі заттармен әрекеттеседі:

• Сумен (беттік қабатының алынып тасталғаннан кейін):

2Al + 6H₂O = 2Al(OH)₃ + 3H₂

• Сілтілермен ( тетрагидроксоалюминаттар мен алюминаттардың түзілу барысында)

2Al + 2NaOH + 6H₂O = 2Na[Al(OH)₄] + 3H_2­

2(NaOH•H₂O) + 2Al = 2NaAlO₂ + 3H₂

• Тұз және күкірт қышқылында оңай ериді

2Al + 6HCl = 2AlCl₃ + 3H_2­

2Al + 3H₂SO₄(разб) = Al₂(SO₄)₃ + 3H₂

•  Металл оксидтерінен металды ығыстырып шығару қабілетіне ие (алюминотермия):

8Al + 3Fe₃O₄ = 4Al₂O₃ + 9Fe

2Al + Cr₂O₃ = Al₂O₃ + 2Cr

• Қолданылуы

Алюминий көбінесе құрылымдылық материал ретінде қолданылады. Алюминийдің негізгі касиеттеріне оның жеңілдігі, созылғыштығы, коррозияға деген төзімділігі, жоғары жылуөткізгіштігі, қосылыстарының уландырғыш еместігі одан асханадағы аспаптарды , жылтыр фольга жасауда, тамақ өнеркәсібінде қолдануда үлкен әсерін тигізді. Құрылымдық материал жасаудағы алюминийдің ең негізгі кемшілігі ретінде оның беріксіздігі болып табылады, сондықтан да оның осы беріктігін жоғарылатуда оны мыс пен магний қоспасын (дюралюминий )дайындау арқылы қол жеткізеді.

Осыған қоса алюминий электротехника саласында да сымдарды жасауда кеңінен қолданылады. Электротехникалық құрал ретіндегі алюминийдің ең басты кемшілігіне оның берік төзімді оксидті қабатынын болуы болып табылады.

• Алюминий өзінің комплексті қасиеттерінің арқасында жылу құралдарын жасауда кеңінен қолданыс тапқан

• Алюминий және де оның қоспалары өте төмен температураларда беріктігін сақтау қабілетінің арқасында криогендік техника саласында көптеп қолданылады;

• Сәулелендіргіш қасиетінің жоғарылығының, сонымен қатар, жеңілдігінің арқасында айна жасау өндірісінде қолданылады;

• Газ өндіргіш өкіл ретінде құрылыс материалдарының өндірісінде қолданылады;

• Алитирование арқасында басқа қоспаларға коррозияға төзімділік касиетін көтереді;

• Алюминий сульфиді кукірт сутекті өндіру ушін қолданады;

• Өте берік әрі тұрақты материал ретінде көбікті алюминийдің (пенистый алюминий) өндірісі қарастырылып жатыр.

Алюминий өндіріске енді ене бастаған кезде, яғи оған деген сураныстың жоғары болғаны кезде алюминийден көптеген асыл бұйымдар мен әшекерлейтін заттар жасайтын болған. Мысалға Напалеон өз киіміне алюминиден жасалған түйме жасатқан, ал Менделеевке алтын мен алюминийден жасалған таразы сыйлыққа берген болатын. Алюминиге деген сұраныс оны өндірудің жаңа жолдары мен технологиясы пайда болғаннан кейін кенеттен түскен болатын, онымен қоса бағасы да түсті. Қазіргі таңда Япония халқы алюминийді күмістің орнына ар түрлі әдемі әшекейлер жасауда қолданады екен.Қолданылуы: Электролиз арқылы ме Al алу.

Жасанды кристалдар,лазер жасау үшін Рубин,сапфир

2. Al(OH)₂ T-ақ, суда ерімейді

Алу: AlCl₃+3NaOH=Al(OH)₃↓ +3NaCl

Ақ ірімшік

тәрізді

сапал. Реакция

Х.қ. 1.Al(OH)₃↓+3HNO₃=Al(NO₃)₃ +3H₂O

2. Al(OH)₃ ↓+NaOH= NaAlO₂ +2H₂O

3. 2Al(OH)_{3 /} Al₂O₃+3H₂O

4.Al тұздары әлсіз негіз тұздары ретінде сатылап диссоциаланады. (қышқыл орта көрсетеді